12 april - Dan sećanja na ruske dobrovoljce

[sashamtl]

Dobrovoljačko slovo
20.07.2004.

OTADžBINSKI SAVEZ DOBROVOLjACA REPUBLIKE SRPSKE

Veteranska organizacija Republike Srpske

Ured u Rusiji

Proglašavanje 12. aprila za Dan sećanja na ruske dobrovoljce koji dadoše svoje živote za slobodu bratskih naroda

Pre 126 godina 12. aprila Ruski Samodržac Vladar Aleksandar II objavio je rat Turskoj i pokrenuo rusku vojsku u predele preko Dunava da bratske narode oslobodi teškog ugnjetavanja.

Tom veličanstvenom događaju prethodio je snažan dobrovoljački pokret izražen u otvorenom učešću ruskih dobrovoljaca u sastavu Srpske vojske i bugarskim ustaničkim odredima, kao i u izuzetno snažnoj društvenoj podršci, u samoj Rusiji, pravednoj borbi Balkanskih naroda za svoju slobodu.

116 godina kasnije, 12. aprila 1993. godine na uzvišenjima Zaglavak i Stolac u Republici Srpskoj odigrala se neravnopravna bitka sa muslimanskim pobunjenicima čije snage su višekratno nadmašivale snage pravoslavne vojske. Odbijajući napad, poginula su trojica ruskih dobrovoljaca.

U Otadžbinskim ratovima srpskog naroda s kraja XX veka poginulo je preko 50 dobrovoljaca iz Rusije, Bugarske, Rumunije i Poljske. Ti ljudi su u najteža vremena trijumfa potrošačke ravnodušnosti svojom dobrovoljnom žrtvom posvedočili iskrenu ljubav među pravoslavnim narodima. Upravo je o takvim ljudima svetitelj Filaret Moskovski rekao sledeće: „Ohrabreno gledamo na vas koji ustajete u zaštitu Otadžbine. Vi izvršavate svetu dužnost, i tim je bolje izvršavate što vas je na taj podvig slobodno pozvala vaša dobra volja i ljubav… Tim će vas više blagosloviti Bog koji ljubi dobrovoljne žrtve; tim će vam zahvalnija biti Otadžbina ako podvig tako revnosno započet isto tako revnosno nastavite i izvršite”.

Danas, po isteku deset godina od nezaboravnih bitaka na uzvišenjima Zaglavak i Stolac, Otadžbinski Savez Dobrovoljaca svedoči pred svojom Otadžbinom o tom podvigu i poziva sve Ruse da čuvaju uspomenu na taj Sveti Čin i proglašava 12. april za Dan sećanja na ruske dobrovoljce koji dadoše svoje živote za slobodu bratskih naroda.

 

[sashamtl]

Prvi ruski dobrovoljci u srpskim oružanim snagama pojavili su se 1991. godine, na samom početku borbenih dejstava u Xrvatskoj. To su bili Rusi koji su se slučajno zatekli u zoni borbenih dejstava (radnici, „trange-frange” trgovci). Teško je suditi o njihovoj brojnosti, ali Srbi malo-malo pa se prisete ovog ili onog Rusa koji je pre rata nešto prodavao na lokalnoj pijaci, a posle njegovog početka postao dobrovoljac. Tokom rata u Srpskoj Krajini najverovatnije nije bilo organizovanih grupa dobrovoljaca; pojavili su se kasnije, posle primirja sa Xrvatima u jesen 1991. godine.

Tokom 1992. i 1993. godine u Republici Srpskoj Krajini (RSK) bilo je nekoliko grupa dobrovoljaca – ili samoorganizovanih, ili organizovanih na inicijativu i uz učešće Srba. Među njima je bilo dobrovoljaca s Urala preko kozačke linije i nekolicina iz Kazahstana i Moskve. Ukupna brojnost tih grupa iznosila je 20-30 ljudi*. Nalazili su se u sastavu Arkanovih jedinica i Vojske Republike Srpske Krajine (VRSK). Xrvati su upravo među njima i zarobili jednog ruskog dobrovoljca.
Posle početka rata u Bosni i Xercegovini aprila 1992. godine takođe su ruski radnici i „trange-frange” trgovci postali prvi dobrovoljci u Vojsci Republike Srpske (VRS). Nekoliko grupa dobrovoljaca se u leto 1992. godine prebacilo iz RSK u Bosnu. Tada su se svi dobrovoljci po pravilu priključivali organizaciji „Beli orlovi” Dragoslava Bokana. Pretpostavlja se da je u vremenu od aprila do septembra 1992. godine u Bosni boravilo oko 10-15 dobrovoljaca.
U leto 1992. godine kada je postalo očito da rat u Bosni postaje dugotrajan, a međunarodna izolacija jako utiče na moralni duh naroda, Srbi su zauzeli novi stav po pitanju ruskih dobrovoljaca.
Izdvojena su znatna sredstva za organizaciju dolaska u RS znatnog broja dobrovoljaca iz Rusije. Izgleda da se računalo na sledeće – manji odredi (5-10 ljudi) raspoređeni su na najvažnijim sektorima fronta u Istočnoj Bosni i Xercegovini, tj. neposredno uz granicu sa Srbijom. Ti su odredi imali jedan cilj – da dižu i održavaju moralni duh Srba. Pretpostavlja se da su u tu operaciju bili uključeni Srbi u rasejanju s njihovim finansijskim sredstvima, moguće čak i jugoslovenske specijalne službe da rukovode operacijom.
Prvi organizator s ruske strane postao je poznati Jaroslav Jastrebov. On je sa svojim pomoćnicima uglavnom preko kozaka tražio dobrovoljce, organizovao ih i u manjim grupama (2-3 čoveka) slao u Jugoslaviju. U Beogradu ih je dočekivao kurir s nadimkom Brada i prebacivao u RS. Tako su formirani 1. i 2. Ruski Dobrovoljački Odred (RDO). Prvi je brojao 10-15 ljudi, bio baziran u Trebinju i postojao od septembra do decembra 1992. g. Drugi RDO se održao skoro godinu dana i prošao put od Višegrada preko Priboja do Prače, učestvujući u mnogim bitkama. Brojao je oko 15-20 ljudi. U razno vreme kroz njega je po zajedničkom proračunu prošlo do 50 ljudi. Prvi komandir odreda bio je čuveni As koga je Jastrebov još u Moskvi postavio. Kasnije je odredom komandovao major-Avganistanac koji je bio jedan od najboljih komandira tokom čitavog rata. Na čelo 2. RDO maja 1993. godine dolazi Mihail Trofimov – oficir koji je za učešće u avganistanskom ratu dobio 2 ordena Crvene Zvezde. Poginuo je u pokušaju da uhvati živog neprijateljskog vojnika u protivničkoj pozadini. Odred je osnovan 5. novembra 1992. godine i prestao da postoji novembra 1993. godine, zastava odreda predata je muzeju Beogradskog podvorja Ruske Pravoslavne Crkve gde se nalazi zajedno sa zastavama Bele Dobrovoljačke Armije. Za godinu dana svog postojanja odred je izgubio 3 čoveka**. U odredu je osim ruskih dobrovoljaca bilo i Bugara.

 

[sashamtl]

U Skelanima je novembra-decembra 1992. g. nastao manji odred Aleksandrova od 5-7 ljudi. Kasnije se odred iz Istočne Bosne prebacio u region Sarajeva. Tamo se odred raspao posle pogibije komandira – to se desilo maja 1993. godine.
U jesen 1992. i zimu 1992-1993. g. u RS su dejstvovala dva manja odreda u Milićima u Bosni, i u rejonu Konjica u Xercegovini, ukupne brojnosti 10-15 ljudi.
Kozačka epopeja u RS započela je 2. januara 1993. godine. Tog dana je u istočnohercegovački grad Višegrad pristigla velika jedinica kozaka (do 50 ljudi). Stav Srba u pogledu ruskih dobrovoljaca počeo je da se menja posle više nego uspešnih dejstava ruskih odreda, pogotovo Drugog RDO. Srbi su najverovatnije zaključili da je celishodnije da Ruse, umesto za sokoljenje srpskih ratnika, koriste za rešavanje složenih borbenih zadataka, tim pre što su pripremane krupne operacije protiv neprijateljskih grupacija u Goraždu i Srebrenici. Rukovodeći se tim razlozima, Srbi su znatno povećali finansiranje opštih mera za pristizanje dobrovoljaca, nadajući se da u prvoj polovini 1993. godine povećaju ukupnu brojnost ruskih odreda do 150 ljudi dislociranih u Trebinju, Višegradu i Skelanima. Osnovne snage je trebalo da se nalaze u Višegradu (100-120 ljudi). Ta je grupa, sačinjena uglavnom od kozaka, zajedno sa jurišnim četama 3 brigade VRS (Višegradskom, Goraždanskom i Rogatičkom) izvršila snažan upad duž reke Drine u centar neprijateljske enklave Goražde.
Organizaciju dolaska kozaka preuzela su na sebe dvojica dobrovoljaca iz Kazahstana. Oni su tesno sarađivali s rukovodstvom srpskih dobrovoljačkih odreda „Beli orlovi”. U prvom kozačkom polueskadronu bilo je kozaka s Dona, iz Saratova i Moskve, a osim kozaka bilo je predstavnika pojedinih rodoljubivih organizacija Rusije. Taj odred je u Višegradu ratovao 2 meseca, njime su zaredom komandovala 3 vojna atamana. Drugi među njima, Genadije Kotov, kozački pukovnik iz Volgodonska, poginuo je februara 1993. godine. Ataman Genadije Kotov nesumnjivo spada među najdostojnije komandante Ruskog Dobrovoljačkog Pokreta.
Krajem februara 1993. godine u Višegrad počinju da pristižu novi dobrovoljci, a pretežnu većinu među njima više ne čine kozaci. U drugoj dekadi marta 1993. godine od ostataka Drugog RDO, 1. kozačkog polueskadrona i novoprispelih dobrovoljaca formiran je 2. objedinjeni RDO u čijem sastavu je bilo oko 35 ljudi. Odredom su komandovali razni komandiri, većinom kozaci. Odred je postojao do maja 1993. godine i učestvovao u odbijanju dva veća napada na utvrđeni rejon planine Zaglavak kod Višegrada.
Do leta 1993. godine, osim Drugog RDO koji je i sam već bio u stanju raspada zbog odsustva komandira, nije ostao nijedan organizovan odred. Dosta dobrovoljaca se, po jedan ili dvojica, nalazilo u sastavu srpskih odreda. Ponekad su se ti dobrovoljci udruživali u manje odrede kao što je takozvana „Ozrenska brigada” (oko 5 ljudi). Do oktobra 1993. godine se posle konačnog raspada Drugog RDO znatan broj dobrovoljaca okupio u sarajevskom rejonu Jevrejsko groblje. Upravo je tamo novembra 1993. godine osnovan 3. RDO i njegov komandir je postao Aleksandar Škrabov. Taj odred je učestvovao u velikom broju operacija, ponekad vrlo uspešnih – proboju prema Olovu decembra 1993. g., zauzimanju fabrike oružja „Pobeda” u Goraždu itd. Kroz taj odred je prošlo vrlo mnogo ljudi – između 60 i 80. Uoči 1994. godine, ubrzo posle pogibije svog komandira A. Škrabova, i 3 RDO je prestao da postoji.
U leto 1994. godine se od 3. RDO otcepila manja grupa dobrovoljaca i u sarajevskoj opštini Dobrinja od njih je nastao manji odred koji je postojao sve do kraja rata završenog novembra 1995. godine. Kroz njega je prošlo 10-15 ljudi.
U jesen 1995. godine počele su opsežne borbe u središnjoj Bosni. To je bila poslednja ofanziva VRS koja je imala za cilj da rasparča protivničke snage i pobedonosno završi rat. U tu svrhu su na Nišićkoj visoravni usredsređene velike snage od kojih je najvažniju ulogu igrala jurišna izviđačka jedinica centralne podređenosti „Beli Vukovi” pod komandom Srđana Kneževića. U tu jedinicu su ušli skoro svi dobrovoljci iz 3. RDO i odreda u Dobrinji. Odred „Beli Vukovi” postao je najpoznatija jedinica s kraja rata u kojoj su se okupili ruski dobrovoljci.
Jedinica je bila bazirana u Olimpijskom centru „Jahorina”, 20 km od Sarajeva. Uspešno je učestvovala u mnogim poznatim operacijama 1994-1995. godine. U njenom sastavu je ratovalo oko 50-80 ruskih dobrovoljaca i desetak Bugara, Grka, Rumuna itd.
Od druge polovine 1993. g. u Višegrad se vratila nekolicina kozaka koji su kasnije činili osnov manjeg ruskog odreda brojnosti oko 5 ljudi.
Grupa dobrovoljaca (7-10 ljudi) se u jesen 1995. godine odvojila od odreda „Beli Vukovi” i prebacila u Vlasenicu gde je ušla u odred „Vukovi sa Drine” u kome je ostala do kraja rata. U istom gradu Vlasenici je u to vreme postojao manji odred (do 10 ljudi) grčkih dobrovoljaca „Grčka garda”. Nekolicina Grka bila je i u odredu „Beli Vukovi” i kod srpskih četnika u Sarajevu na Jevrejskom groblju.
Posle početka borbenih dejstava NATO na SRJ dobrovoljci iz Rusije su u velikom talasu pohrlili na Kosovo. Na Kosovu je 1999. godine bilo oko 200 dobrovoljaca. Pritom treba istaći da je u toj grupi bio značajan broj iz Ukrajine, maltene polovina. Dobrovoljci su se nalazili na najrazličitijim mestima Kosova, u grupama po 5-15 ljudi. Poznato je da su se odredi nalazili u Raški nedaleko od Dečana, kao i na granici s Albanijom. Zna se da su u ratu na Kosovu poginula dvojica ruskih dobrovoljaca.
Manja grupa ruskih dobrovoljaca (oko 7 ljudi) pojavila se u Makedoniji avgusta 2001. godine gde je uspešno učestvovala u borbama protiv albanskih separatista.

Zaključak
Dakle, u Otadžbinskim ratovima Srba od 1990. do 2001. godine učestvovalo je između 529 i 614 dobrovoljaca iz Rusije, Bugarske, Grčke, Rumunije i drugih zemalja. Pritom je njih oko 40 poginulo.
Rukovodstvo Otadžbinskog Saveza Dobrovoljaca obraća se svim dobrovoljcima s molbom da se odazovu i zajedno preciziraju podatke navedene u članku.

Fusnote
* – sastav dobrovoljačkih odreda nije bio stalan zbog specifičnosti položaja dobrovoljaca na frontu. Dobrovoljci nisu bili vezani ugovorima koji bi određivali trajanje službe, te su zato u svakom trenutku mogli da prelaze iz jednog odreda u drugi, iz ruskih u srpske i obrnuto, zavisno od potrebe ili ličnog nahođenja. Takođe su mogli da u bilo kom trenutku otputuju kući i u bilo kom trenutku da se vrate.
** – u vojnoj praksi se standardnim gubicima smatra 10% poginulih od ukupnog broja ljudi u jedinici. Prema drugoj statistici, od 20.000 ispaljenih metaka samo jedan pogađa. Tome treba dodati specifiku borbenih dejstava u planinama koja ne spadaju u pozicione, ne koriste se u punoj meri artiljerija, tenkovi i druga teška tehnika. Polazeći od toga, gubici ruskih dobrovoljačkih odreda ne prelaze okvire uobičajene borbene prakse.

Aleksandar KRAVČENKO