Sombor - pravi vojvođanski grad !

[Nikita Kulganov]

Zadnji put sam bio u Somboru još pre rata, ali mi je ostao u sećanju kao jako lep Vojvođanski grad. Krov Hotela Slobode, gde je bio disko Vidikovac. Bioskopi Narodni, Zvezda i Dom Jna, Galerija Milan Konjević kod Ćelavog Trga, Bazen kod Mostonge, Kanal kod Šikare gde se slavi Prvi Maj, Korzo, Starež, glavna faca je u rom vreme bio Taker čuveni bubnjar...i pesma u Tom Somboru !!!

U XIV veku, na vlastelinskom imanju ugarske porodice Cobor, razvija se malo mesto, koje je bilo u vlasništvu vlastelina Cobor Sent-Mihalja. Po ovom vlastelinu je i današnji grad Sombor dobio ime.
Cobor Sent-Mihalj brzo se uvećavao i napredovao, što najbolje potvrđuje činjenica da su se u njemu povremeno održavala skupštinska zasedanja Bodroške županije.
Godine 1541. Cobor Sent-Mihalj zauzimaju Turci. Turci u svojim defterima umesto imena Cobor Sent-Mihalj 1543. godine navode ime Sombor.
U vreme turskog zauzimanja, Sombor je bio velika varoš, sa gradskom citadelom i puno kojundžijskih dućana. Postojalo je oko 2000 kuća i Sombor je važio za veliku i bogatu varoš. Većina stanovništva bili su Vlasi-hrišćani (Srbi), a bilo je i Mađara.
Godine 1554. Sombor postaje nahijsko sedište Segedinskog sandžaka, kojem je pripadalo 46 naselja, a on sam je bio vojni, upravni, sudski, privredni i verski centar za širu okolinu. Tada je Sombor imao dve medrese za učenike i tekije za derviše, 6 osnovnih škola, 2 hana za putnike namernike i 1 hamam (tursko kupatilo).
12. septembra 1687. godine, Sombor osvajaju Austrijanci. Godine 1687. Sombor naseljava 5000 Bunjevaca, a 1690. godine Sombor naseljavaju Srbi pod vođstvom Arsenija Trećeg Čarnojevića. Tada Sombor postaje graničarski grad i svojim vojnim odredom pomagaće bitke kod Slankamena 1691. godine i Sente 11. septembra 1697. Zahvaljujući ovim bitkama, Sombor stiče dobar glas i postaje sedište sreza Bačke županije. Godine 1702. Sombor dobija novi status i postaje „oppidum fossatum“ u okviru Habzburške carevine. Godine 1717. Sombor postaje „oppidum militare“, a prvi kapetan vojničke varoši postaje grof Jovan Branković. Iste godine otvorena je u Somboru prva Veroispovedna pravoslavna škola, a 1722. godine Rimokatolička osnovna škola. Godine 1716. Somborci pod vođstvom kapetana Brankovića pomažu pri osvajanju Petrovaradina, a 1717. godine Beograda. Kasnije su, na strani Habzburške monarhije, stradali u Poljskoj, Turskoj i na raznim bojištima Evrope. Tada je 2/3 somborskog stanovništva bilo pravoslavne vere.
Za veliku odanost, Austrijska carevina će Somboru darivati zemljišne posede, a Somborci će biti oslobođeni poreza carevini. Prema položaju koji su zauzimali, Austrijska carevina je somborske vojnike nagrađivala posedima. Običan pešadinac dobijao je 18 jutara obradive zemlje, kaplar i konjanik 24 jutra, narednik pešadije 31 jutro, a narednik konjice 46 jutara, barjaktari pešadije 61 jutro, barjaktari konjice 96 jutara, poručnici 112, a kapetani 192 jutra. Veliki kapetan bio je izuzetno privilegovan i dobijao je 354 jutra obradivog zemljišta.
Kada je prestala opasnost od Osmanlija, prestale su i privilegije somborskih militara (vojnika). Na ovome je insistirala županijska vlast i ugarske aristokrate. Bečki dvor je bio protiv ovih promena, ali pritisci na caricu Mariju Tereziju bili su veliki, i ona, 1741. godine potpisuje XVIII zakonski član, kojim se vojničke varoši potčinjavaju pod županijsku nadležnost, a odred militara se rasformirao. Tada će Sombor biti uključen u sastav Bačke županije i predat na upravu Ugarskoj dvorskoj komori. Ovo je Somborcima značilo gubitak svih privilegija. Ali, Somborci su bili svesni šta sve gube tako da se okupljaju 18.11.1745. godine na trgu ispred Velike pravoslavne Svetogeorgijevske crkve na dogovor na kom odlučuju da istraju u očuvanju svog privilegovanog statusa. Uspeli su da sačuvaju svoj status, ali će zbog toga platiti veoma visoku cenu. 150000 rajnskih forinti u zlatu je uplaćeno u carske trezore. 17.02.1749. godine, carica Marija Terezija je potpisala povelju kojom se Sombor uzdiže u rang slobodnih i kraljevskih gradova.
Uprkos visoko plaćenoj ceni, Sombor je veoma mnogo dobio. Gradu je pripalo 11 pustara na kojima su vremenom zasnovana salaška naselja koja su, uglavnom, i danas zadržala raniji naziv: Bukovac, Čičovi, Gradina, Ivanovo Selo, Šaponje, Bilić, Nenadić, Karakorija, Rančevo, Bračevac i Pipereš.
Godine 1759. Srpska pravoslavna crkvena opština otvara četvororazrednu Gramatikalnu školu, zatim se osniva Latinska škola kojom rukovode franjevci, Avram Mrazović otvara Normu i ovim se udaraju temelji za školovanje učitelja kod Srba i drugih južnoslovenskih naroda na ovim prostorima.
Godine 1786. Sombor postaje stalno sedište velike Bačko-bodroške županije. Bačko-bodroška županija, kao druga po veličini u Ugarskoj, zahvata ceo prostor između Dunava i Tise, na severu joj je granica išla ispod Kaloče, a u njenom sastavu su bili i Subotica i Novi Sad.
U Somboru se osnivaju sve brojnije kulturne, obrazovne i bankarske ustanove, a kasnije i sportske društvene organizacije. Sombor postaje važan administrativni, trgovački, zanatski, saobraćajni i kulturno-obrazovni centar. 1869. godine stiže prva železnica. Već postojeće rastinje se veoma proširuje i ono će Sombor pretvoriti u zelenu oazu. 12. oktobra 1850. godine Karolj Biterman otvara prvu štampariju i javljaju se prvi listovi i časopisi.
https://www.sombor.rs/o-somboru/istorija/?script=lat

 

[dlugomir]

Nažalost sadašnjost Sombora nije baš vesela. Dosta je zatvorenih preduzeća iz nekadašnjeg perioda. Slaba privredna aktivnost dovela je do odliva stanovništva, tako da je grad sve manji.

 

[Nikita Kulganov]

 

[Nikita Kulganov]

„Somborske novine“, 28. maj 1954. god.​

​

ZA POČETAK​

​

„Ovim brojem počinje život nedeljnog lokalnog lista „Somborske novine“. Ima tome dve godine kako se među političkim aktivistima narodnog fronta pokrenula diskusija oko izdavanja lista, ali ova zamisao realizovana je tek pre dva meseca kada je kolektiv Gradske štamparije „Prosveta“ dao sugestije na koji način je moguće izdavati nedeljni organ SSRNJ, a da to ne zahteva velike izdatke...“

​

„Somborske novine“ izbegavaće napise sa tendecijom rušenja ljudskog dostojanstva i građanskog ugleda, one će se boriti za dosledno poštovanje prava ličnosti. Ali to ne znači da se time list odriče zdrave, dobronamerne i konstruktivne kritike svih onih pojava koje svojim negativnim stranama nanose štetu društvenoj zajednici i pojedincima...“

​

„U lokalnom listu svi događaji su vredni pažnje. Da bi „Somborske novine“ u punom smislu odgovorile postavljenim zadacima, biće potrebna saradnja ne samo sa privrednim organizacijama, upravnim odborima društvenih organizacija, nego i sa svim čitaocima. Oni će umnogome doprinositi da fizionomija i sadržina lista budu na visini, a što će biti čast ne samo uredništva, već i svih članova SSRNJ, koji list prihvataju kao svoj organ.

​

„Somborske novine“, počev od ovog broja, izlaziće svakog petka. One se štampaju ćirilicom i latinicom i biće dostupne svim građanima naše sreske komune.“

​

(delovi iz uvodnika glavnog i odgovornog urednika Milenka Beljanskog iz prvog broja "Somborskih novina" )


http://somborskenovine.co.rs/elektronske-novine.html

 

[Nikita Kulganov]

Arhitektura, Istorija, OBZORJA PROŠLOSTI, PALETA RAVNICE
​

KRONIĆ PALATA – MRAČNE TAJNE LEPOG ZDANJA​

Dr Stevan Kronić, imućni somborski advokat i zemljoposednik, poreklom iz stare somborske porodice koja je u gradu zabeležena još početkom 18. veka, koji je imao preko 800 jutara zemlje (a zakupljivao je i udaljene pustare, poput Ilinaca, u opštini Borovo, u istočnoj Slavoniji), podigao je početkom 20. veka, na Vencu Etveš Jožefa (Živojina Mišića), porodično zdanje klasične lepote u stilu eklekticizma, koje su Somborci prozvali Kronić-palatom. Zdanje je sagrađeno na nekadašnjem posedu porodice Vlaškalić, koji se 1837. g. prostirao na 298 kv. hvati, a koji je do 1845. g. kupio Stevanov predak Aca Kronić.

Arhitektonski projekat zgrade načinio je 1903. g. patrijaršijski arhitekta Vladimir Nikolić, prema zamislima Kronićeve lepe i obrazovane ali i preambiciozne supruge Jelene, devojaštvom iz ugledne, uticajne i bogate somborske porodice Vuić, na čijem je mirazu Stevan Kronić utemeljio svoje bogastvo. Iste godine Kronić je zatražio od gradskih vlasti dozvolu za izgradnju svog zdanja, koje je, delimično, bilo dovršeno četiri godine kasnije, a potpuno tek nakon šest godina. Preduzimač Karlo Bernard je sve vreme gradnje, svakodnevno, nadgledao gradilište, na kome je, od pet ujutro do osam uveče, radilo i po sto građevinskih radnika.
Osnova kuće sagrađena je u obliku obrnutog ćiriličnog slova П i imala je blago izbačen ispad na pročelju fasade, sa masivnom dvokrilnom i polukružno zasvedenom kapijom, iznad koje su postavljene muze sa knjigom u desnoj i granom u levoj ruci. Iznad kapije nalazi se balkon sa balustradama, na dve moćne i raskošne konzole. Posebnu prepoznatljivost zgrade čine dve bočne ugaone kule (erkeri), sa tri uska polukružna prozora i kupolastim mansardama na vrhu, koje podsećaju na rusku crkvenu arhitekturu, a koje su bile izrađene u Budimpešti, odakle su prenete u Sombor. Krovni venac zgrade počiva na konzolama. Oba bočna krila imaju po šest pravougaonih prozora u prizemlju i šest polukružnih na spratu. Bogata dekorativna plastika na fasadi bila je delo italijanskih majstora.
Velik hol, osam prostranih soba na spratu i advokatska kancelarija dr Kronića bile su nameštene luksuzno i bogato, kako ni jedno somborsko zdanje do tada nije bilo opremljeno. Sve prostorije imale su raskošne reljefe i umetnički načinjene štukature. Kronićeva-palata imala je i sopstveni arteski bunar, dubok 160 metara, koji je obezbeđivao tekuću vodu u celoj zgradi. Pročelje jednospratnice gledalo je na Venac i prema Solarskom sokaku (Čitaoničkoj ulici), a bočne fasade na dve susedne ulice (Dolinu i Jarak, odnosno na današnju Kosovsku i Blagojevićevu ulicu).

Najbogatiji, najugledniji i najimućniji Somborci prvi put su se okupili u ovoj kući, velikolepnoj palati nevestina oca, kako je pisala somborska „Sloga“, kada je dr Stevan Kronić, početkom februara 1907. godine (po novom kalendaru), udavao svoju jedinicu Miroslavu, koja je, poput svoje majke Jelene, bila i lepa i obrazovana, a isprošena je za barona Vladimira Rajačića iz Sremskih Karlovaca (Vladimir je bio sin Danila Rajačića, rođenog brata srpskog patrijarha Josifa Rajačića, koji je i nosilac plemićkog baronskog zvanja u ovoj porodici). Njih je u somborskoj Svetođurđevskoj crkvi venčao tadašnji vladika bački Mitrofan. Pesnik Laza Kostić bio je kum, a stari svat bio je predsednik Matice srpske Antonije Tona Hadžić.
Ubrzo, usled ogromnih troškova za zidanje i opremanje svog zdanja, kao i raskošnog načina života svoje porodice, koji nisu mogli da podmire prihodi od imanja i advokatske prakse, dr Stevan Kronić je, uoči Prvog svetskog rata, naglo i potpuno materijalno propao. Podizao je bankarske zajmove koje nije vraćao, pa mu je sudskim putem oduzeta zemlja i veći deo ostale pokretne i nepokretne imovine, ali ne i Kronić-palata. Za sobom je povukao i neke svoje bliske imućne srodnike, pa je braći Vuić (Kronićevim šuracima), kao jemcima, čije je potpise advokat Kronić falsifikovao na menicama ili je naknadno dopisivao veće vrednosti od prvobitno upisanih, oduzeto 500 jutara zemlje i zgrada na Glavnoj ulici pored palate “In foro”.

 

[Nikita Kulganov]

Ni brak Kronićeve kćeri nije bio srećan (odoše pare, puče i brak, govorili su Somborci), supružnici nisu imali dece, a znatan deo vremena provodili su razdvojeni. Jedno autentično karlovačko sećanje na ovaj brak i na zdanje somborske Kronić-palate zabeležio je Dejan Medaković u prvoj knjizi svoje porodične hronike „Efemeris“: Visoki baron [Vladimir Rajačić] samo je zbog novca uzeo najbogatiju somborsku miraždžijku. Tast mu je tada sve zbog prestiža sazidao pravi dvorac. U Beču bi mogao dobro da stoji. A onoj ludoj Kronićki udarila u glavu ta baronska titula, na servisu, karucama i betvešu, svuda je stavila grb. Livrejisane sluge, firšpeneri, batare i fijakeri, a ceo taj teatar plaćao je stari giftmišer (apotekar, što je pogrešan podatak) Kronić. Niko nije znao kao Rajačić da unovči tu svoju praznu baronsku titulu… Život će se kasnije ironično i grubo poigrati sa nekadašnjom somborskom baronesom, koja će, posle Drugog svetskog rata, sa nadimkom „Žuta gospođa“, završiti u krajnjem siromaštvu, kao štićenica somborskog Doma za stare i iznemogle. Godinama pomućene svesti avetinjski je lutala somborskim ulicama u dotrajalim haljinama, žutoj lisičjoj bundi i staroj obući, i tražila da je oslovljavaju sa „milostiva gospođa“, postavši predmet sažaljenja starih Somboraca, te dečje radoznalosti, zadirkivanja i grubih šala somborske posleratne mlađarije. Kada je 1960. g. umrla u 80. godini, na njenoj sahrani bio je samo sveštenik. Život je tragično završio i baron Rajačić, koji se vratio u zavičajne Karlovce, gde je u aprilu 1941. g. izvršio samoubistvo, nakon što je karlovačkim omladincima podelio oružje iz svoje zbirke, kojim su ubili nekoliko okupatorskih nemačkih vojnika, pred ulazak nemačkih trupa u Karlovce.
Kronić palata je i nakon smrti svog vlasnika Stevana Kronića (1920) ostala u vlasništvu već osiromašene porodice, sve do smrti Jelene Kronić (1927), posle čega je pretvorena u đački dom ili Strogo vaspitni zavod „Stefaneum“ (nazvan po imenu dr Stevana Kronića), koji je vodio baron Vladimir Rajačić, zet dr Stevana Kronića. Dom je bio pod državnim nadzorom i preporukom, a predstavljao je jedan od najsavremenijih muških đačkih domova u Kraljevini Jugoslaviji. Osim ostalog, imao je centralno grejanje, kupatila sa toplom i hladnom vodom, zimsku baštu, hol, salu za muziku, ambulantu, igralište, radio, trpezariju, kuhinju, dvorište sa ružičnjakom i zelenilom, te ladnjacima ili senicama, a svaki đak je imao svoj radni sto pod ključem. Pitomci su za sav ovaj luksuz mesečno morali unapred da plate visok iznos od 1.000 dinara, pa su ovde boravila, po pravilu, samo deca iz imućnih porodica, koja su školovana u Somboru. Ipak, vremenom je priliv novca bio sve manji, a troškovi održavanja zgrade bili su sve veći, pa su Miroslava Kronić i njen suprug Vladimir Rajačić rešili da zdanje prodaju.
Zdanje Kronić-palate kupio je 1938. g. ugledni somborski apotekar Đorđe Đurica Antić, koji je ovo zgradu, ubrzo po oslobođenju, poklonio novoj partizanskoj vlasti. U vreme okupacije, od 1941. do 1944. godine, u zgradi Kronić-palate bio je smešten mađarski Okružni sud, sa sudskim zatvorom u podrumu (ironično, upravo u tom zatvoru bio je mučen vlasnik zgrade Đorđe Antić, kao simpatizer i pomagač antifašističkog pokreta, a ranije kao viđeni srpski rodoljub i nacionalni borac).
Neposredno nakon oslobođenja ovde su nove partizanske vlasti smestile svoj preki vojni sud i zatvor. U dvorištu i podrumu zgrade vršena su, često krajnje bestijalna, mučenja, pa i ubistva zatvorenih, ili su zatočenici odavde bili vođeni na streljanje izvan grada, na nekoliko i do danas neobeleženih stratišta i masovnih grobnica. Na taj način ovde je tada stradao velik broj ljudi (tačan broj nikad nije utvrđen, ali na osnovu novih sakupljenih podataka nazire se da bi ukupan broj stradalih na ovoj lokaciji, tokom jeseni i zime 1944/45. godine, mogao da bude i daleko iznad 1.000 ljudi). Bilo je među zatvorenicima i nešto krivaca iz vremena okupacije (mada su oni, većinom, pobegli s nemačkom i mađarskom vojskom pred dolazak Crvene armije i partizana), ali u znatno većem broju ovde su bili zatvoreni nevini somborski građani, uglavnom mađarske i nemačke narodnosti. Da blasfemija i obesvećenje mesta krvavog stradanja budu potpuni, postarala se gradska vlast, koja je, obezbeđujući prihode lokalnom FK “Radnički”, omogućila da u podrumima Kronić-palate, sedamdesetih godina 20. veka, bude smešten prvi somborski disko-klub, koji je ovde radio nekoliko godina. Konačno, u proleće 2007. godine, tadašnja somborska gradska vlast je u hodniku Kronić-palate postavila spomen-ploču svim nevino stradalim u ovoj zgradi, uz opelo koje je zajednički služilo sveštenstvo pravoslavne i rimokatoličke crkve (piscu ovog priloga predstavlja čast što je bio deo pripreme i realazicije tog čina).
Kasnije se, posle 1945. godine, ovde nalazio Poljoprivredi sud, pa Radnički dom, sa Radničkim univerzitetom i sedištem Sreskog veća Saveza sindikata Jugoslavije, čiji se grb još uvek nalazi na vrhu pročelja zgrade, zatim Zadružna štedionica, Komunalna banka, Udruženje penzionera, Kulturno-prosvetna zajednica, a od 1970. godine (pa do danas) ovde je, tokom vremena menjajući svoje nazive, smešten Privredni sud.
Kronić palata sa istočne, zdanje hotela sa zapadne, zgrada Županije sa južne i zdanje Preparandije sa severne strane zatvarali su krug urbane arhitekture središta Sombora i činili su pravilan arhitektonski estetski krst čije je srce predstavljala Gradska kuća. Ispred Kronić-palate nalazio se jedan od pet, u posleratno doba, izmeštenih pravoslavnih krstova, koji je bio podignut 1856. g. od crvenkastog mohačkog mermera (prilikom njegovog uklanjanja u temelju je pronađena bočica sa osvećenim uljem i zapisom). Krst je, srećom, sačuvan i smešten u portu Svetođurđevske crkve.
Od 1969. g. ovo zdanje ima status zaštićenog spomenika kulture. Danas je, nekada raskošna palata, u posedu republičkog Ministarstva pravde i već godinama ova zgrada, a posebno njena fasada, neumitno propadaju, pa je ispred Kronić-palate, celom širinom, pre skoro pet godina, podignut drveni tunel kako bi zaštitio prolaznike od mogućeg urušavanja fasade. Tunel, na sramotu tradicije grada i vlasnika zgrade, još uvek stoji.
https://www.ravnoplov.rs/kronic-palata-mracne-tajne-lepog-zdanja/

 

[Nikita Kulganov]

Mostonga kod Sombora, reka koja nestaje​

Nekada je bila snažna i moćna, reka bogatog sliva, koja je tekla uporedo s Dunavom, stvarala​

mnoštvo rukavaca, potoka, bara i mrtvaja, a danas je Mostonga reka koje praktično da više i nema.​

Reku Mostongu

formirale su vode velikih bara severno od današnjeg Sombora. Njena četiri kraka spajala su se u severozapadnoj okolini Sombora u jedan rečni tok, ukupno ​

dug oko 90 kilometara​

, koji je tekao od sela Riđice i Stanišića na severu, duž somborskih salaških naselja Rančevo, Bilić, Nenadić, Bukovac i Čičovi, zaobilazeći Sombor sa zapadne strane, nastavljajući tok kraj sela Prigrevice, Doroslova, Srpskog Miletića, Karavukova i Deronja, sve do Bača i Bukina (danas Mladenova), odnosno Bukinskog rita na jugu, gde se Mostonga ulivala u Dunav.
Sve ​

do početka XIX veka​

Mostonga je bila ćudljiva i hirovita reka, čas bara i mrtvaja, koja bi, krajem leta, skoro sasvim presušila, a čas podivljala i nabujala, plaveći okolne oranice, livade i naselja, duboka toliko da su njenim koritom komotno mogli da plove i brodovi dubljeg gaza. Porečje Mostonge bilo je u srednjem veku ispresecano bezbrojnim rečnim rukavcima, mrtvajama, jezercima, baruštinama i močvarama iz kojih se poput ostrva i ostrvaca izdizalo suvo zemljište pogodno za nastanak manjih naselja. Sva ta velika vodena površina, najranije nazvana imenom Vojoš ili Vajaš (​

Voios, Woyas, Vayas​

), presecala je okolinu današnjeg Sombora, kao i ostatka Bačke, pravcem sever-jug, i često se pretvarala u razgranat vodeni kompleks koji je tekao uporedo sa Dunavom. Na obalama krakova Mostonge nastalo je krajem XIV veka naselje Sveti Mihailo (​

Sentmihalj​

), kasnije nazvano ​

Coborsentmihalj ​

– preteča današnjeg Sombora.
Ime ove rečice, slovenske etimološke osnove most, besumnje je starije od prvih sačuvanih arhivskih pomena i verovatno predstavlja trag starijeg toponimskog sloja, nastalog još pre doseljavanja Mađara u Panonsku niziju. Etimolog Petar Skok smatrao je da je prvobitno slovensko ime reke Mostonge bilo Mašteha, kasnije promenjeno u Mostoha.
https://www.nationalgeographic.rs/g...4-mostonga-kod-sombora-reka-koja-nestaje.html​

 

[Nikita Kulganov]

 

[Nikita Kulganov]

Istorija bioskopa u Somboru
Sombor je grad u kome je još početkom XX veka izgrađen bioskop, prvi u Vojvodini. U Somboru je 70-tih godina bio priređivan Mini FEST, a bisokopi su godišnje imali oko 100.000 gledalaca.

 

[Nikita Kulganov]

POZNATE PORODICE: DRELIHOVI

Sombor sačuvali u srcu​

Moše Musafija i Magda Drelih preživeli su užase Aušvica, u Izraelu započeli novi život, a kao najlepše, pamtili su dane provedene u gradu na severu Bačke

https://www.politika.rs/sr/clanak/401873/Magazin/Sombor-sacuvali-u-srcu

 

[Nikita Kulganov]

 

[Nikita Kulganov]

Amerikanac bio u Somobru, odusevio se !

THIS IS WHY YOU TRAVEL SERBIA SOMBOR

 

[Nikita Kulganov]

Sombor proglašen za najlepši grad u Srbiji​

 

[Nikita Kulganov]

19. aprila 1969. godine, predsednik nekadašnje SFR Jugoslavije, maršal Josip Broz Tito, zvanično je posetio Sombor

Građani Sombora i okolnih mesta ispred zdanja Županije slušaju Titovo obraćanje

 

[Nikita Kulganov]

U znak secanja na Farkas Mihalj - Taker legendarni roker iz Sombora

 

[Nikita Kulganov]

Grad Sombor u njegovoj istoriji su zadesili tri zemljotresa.
1.Srednjovekovni izvori zapisali su da je snažan potres 1443. g. napravio veliku štetu u preteči današnjeg Sombora – naselju Coborsentmihalj, u kome su tada stradali stari kaštel ovdašnje vlastelinske porodice Cobor, sa crkvom Sv. Mihaila i trošnim kmetovskim kućama. bio je porušen u zemljotresu 1443. godine. Drugih podataka o ovom potresu nema, ali je on, najverovatnije, posledica činjenica seizmičkih talasa dva izuzetno snažna zemljotresa, koji su u maju i junu 1443. g. pogodila severne delove tadašnje Ugarske, sa epicentrom u središtu današnje Slovačke, od kojih za drugi (od 5. juna 1443. godine) savremene analize ukazuju da je u epicentru imao snagu od devet stepeni Merkalijeve skale (to je srazmerno razornim potresima u Skoplju 1963. ili Banja Luci 1969. godine).

2.
Drugi zemljotres o kome svedoče istorijski zapisi dogodio se u junu 1738. godine. Podaci iz tog vremena svedoče da se tada dogodio izuzetno jak zemljotres, čiji se epicentar nalazio u oblasti Vrančea, u tadašnjoj istočnoj Vlaškoj (Rumuniji). Bio je to jedan od najjačih zemljotresa u zapisanoj istoriji ovih prostora (današnje procesne govore da je imao snagu od 7,7 stepeni Rihterove skale, odnosno oko deset stepeni Merkalijeve skale), a snažno se osetio i u okolnim zemljama (Ugarskoj, Bugarskoj i Srbiji), pa i u Somboru. Hronika somborske franjevačke rezidencije navodi da kad je udes zemljotresa, koji je izazvao najveći strah u narodu, prošao, sledio je rat sa Turcima, a svega nekoliko meseci potom usledila je i poslednja velika epidemija kuge na ovim prostorima. I stihovi somborskog franjevca Bone Mihaljevića, nastali pola stoleća kasnije, beleže ovaj zemljotres kao važan događaj u somborskoj povesnici 18. veka:

Spomente se jošter malo više
Kaka trêšnja i od zemlje biše
Tu strahota i drhtanje biše
Izkazati ne može se više.

3.Konačno, treći veliki zemljotres zatresao je Sombor 13. aprila 1964. godine, u 9:30 časova prepodne. Reč je o potresu čiji se epicentar nalazio u okolini Slavonskog Broda, gde je imao snagu od 5,6 stepeni po Rihteru (ili oko 6,5 stepeni po Merkalijevoj skali) i gde je porušio preko 2.000 i oštetio blizu 8.000 kuća i objekata, sa 60-ak povređenih. U Somboru je ovaj zemljotres imao snagu oko četiri stepena Merkalijeve skale. Vest o potresu objavljena je na naslovnoj stranici „Somborskih novina“, u broju od 17. aprila 1964. godine. U njemu se kaže da je potres trajao svega nekoliko sekundi i da je bio praćen potmulom grmljavinom, kao i da je podrhtavanje tla bilo „zastrašujuće“ za, na zemljotrese, nenavikle Somborce. Pod još svežim utiskom razornog potresa u Skoplju, koji se odigrao nepunih devet meseci ranije, u kome je razoren najveći deo glavnog grada Makedonije i u kome je smrtno stradalo preko hiljadu žitelja, Somborci su u trenutku istrčali iz svojih kuća i stambenih zgrada, fabričkih hala, kancelarija i škola. Iako je bilo mnogo straha i uzbuđenja, nije se stvorila panika, a nije bilo ni žrtava, osim nekoliko lakše povređenih građana, koji su povrede zadobili mahom iskačući kroz prozore kuća u kojima su se našli u trenutku zemljotresa. Za svega nekoliko trenutaka na ulicama se, kako piše u članku lokalnih novina, našlo oko 36 hiljada Somboraca, među kojima se pronela vest kako slede još dva snažna udara, pa su ulice, trgovi i parkovi bili prepuni uplašenih građana. Roditelji su pohitali prema školama i obdaništima, po svoju decu, a školska nastava bila je prekinuta (popodnevna nastava bila je skraćena i organizovana u prirodi, izvan školskih objekata). Ipak, za relativno kratko vreme život je poprimio normalan tok, pa se većina Somboraca uskoro vratila na svoja radna mesta.

 

[dlugomir]

Drugi zemljotres o kome svedoče istorijski zapisi dogodio se u junu 1738. godine. Podaci iz tog vremena svedoče da se tada dogodio izuzetno jak zemljotres, čiji se epicentar nalazio u oblasti Vrančea, u tadašnjoj istočnoj Vlaškoj (Rumuniji). Bio je to jedan od najjačih zemljotresa u zapisanoj istoriji ovih prostora (današnje procesne govore da je imao snagu od 7,7 stepeni Rihterove skale, odnosno oko deset stepeni Merkalijeve skale), a snažno se osetio i u okolnim zemljama (Ugarskoj, Bugarskoj i Srbiji), pa i u Somboru. Hronika somborske franjevačke rezidencije navodi da kad je udes zemljotresa, koji je izazvao najveći strah u narodu, prošao, sledio je rat sa Turcima,

Tu se nešto ne uklapa. Naime posle pobede princa Eugena Savojskog u bitci kod Petrovaradina koja se desila 1716. godine došlo je u narednim godinama do trajnog proterivanja Turaka sa prostora današnje Vojvodine tako da ih u vojnom smislu već 10 - 15 godina kasnije tu više nije ni bilo. Sa Somborom su se pozdravili još i pre toga.

 

[Nikita Kulganov]

Tu se nešto ne uklapa. Naime posle pobede princa Eugena Savojskog u bitci kod Petrovaradina koja se desila 1716. godine došlo je u narednim godinama do trajnog proterivanja Turaka sa prostora današnje Vojvodine tako da ih u vojnom smislu već 10 - 15 godina kasnije tu više nije ni bilo. Sa Somborom su se pozdravili još i pre toga.

Da to si dobro ptimetio. Samo taj fratar sto je pisao nije bas najprecizniji na koji sukob sa Turcima misli.

 

[Nikita Kulganov]

Somborska Gimnazija osnovana je 1872. godine i prvobitno je bila zamišljena kao škola sa nastavom na srpskom i mađarskom jeziku. Mada je srpski nastavni jezik ubrzo bio zapostavljen i nastava se do 1919. g. odvijala samo na mađarskom, somborska Gimnazija bila je jedna od najboljih srednjih škola na prostoru današnje Vojvodine. Nakon Prvog svetskog rata i osnivanja Kraljevine SHS, u čiji sastav je ušao i Sombor, osnovana je 1920. g. nova dvojezična Državna gimnazija (u zgradi dotadašnje), koja od 1930. g. nosi naziv Državna realna gimnazija (nakon 1923. g. u njoj više nije bilo nastave na mađarskom jeziku). Nemali broj đaka ove škole (Srba, Mađara, Jevreja, Bunjevaca, pa i Nemaca), posebno u 1930-im, prihvatao je i podržavao napredne, antifašističke i levičarske ideje, pa se, posle Aprilskog rata i okupacije Jugoslavije u proleće 1941. godine, aktivno priključio antifašističkom pokretu i Narodnooslobodilačkoj borbi. Više desetina nekadašnjih i tadašnjih somborskih gimnazijalaca u toj borbi je i poginulo. Nepoznat je tačan broj (ali i on je svakako velik) somborskih gimnazijalaca, koji su stradali kao civilne žrtve fašističkog terora u vreme okupacije, posebno među pripadnicima jevrejske i srpske nacionalnosti.
Somborska gimnazija početkom 1940-ih

Među antifašističkim aktivistima i borcima troje nekadašnjih učenika i jedan nastavnik somborske Gimnazije proglašeni su u posleratnoj Jugoslaviji za narodne heroje:

Spomen-ploča sa imenima nekih od poginulih gimnazijalaca-antifašista, postavljena u zgradi somborske Gimnazije, 16. decembra 1950. god.
Rudolf Rudi Čajavec (1911-1942), rodom iz okoline Kaknja u Bosni. Još kao đak VII razreda Prve muške gimnazije u Sarajevu bio je predvodnik đačkog štrajka, zbog čega je isteran iz škole, pa je školovanje dovršio u somborskoj Gimnaziji.

 

[Djordje Petrovic 8]

Lep je Sombor al meni malo dosadan.

 

[dlugomir]

Neka je, kad uletim u gužve po Novom Sadu koje su veće nego ikad prosto se uželim takve dosade.

 

[dlugomir]

U tem Somboru…​

Zašto Sombor ?

Znam da mi se mnogi moji prijatelji Somborci neće pridružiti u oduševljenju i hvalospevima koje imam nameru ovde da iskažem prema njihovom gradu, no to u današnje vreme predstavlja jednu univerzalnu situaciju u kojoj se percepcija neke ovdašnje destinacije drastično razlikuje između domaćina i gosta.
Poznajem puno ljudi koji se npr. oduševe posetom Novom Sadu, a ja imam bukvalno fizičku bol dok posmatram u kakvu džunglu i haos se pretvorio mo rodni, nekada mirni i pitomi, grad.

I, upravo svaki beg iz novosadske ubitačne svakodnevnice, posebno u varoš koja nas podseća kakav je naš grad nekada bio (i kakav je trebao da ostane) deluje terapeutski.

Sombor sa svojim gradskim sadržajima i veoma interesantnom okolinom idealno je mesto za tzv City Break, odnosno, narodski rečeno – čitav jedan vikend biće vam malo da sve zanimljivo i privlačno obiđete.

Gde je Sombor ?

Lociran na krajnjem severozapadu Vojvodine udaljen je od Subotice 55 km, Osijeka (preko graničnog prelaza Batina/Bezdan) 75 km, od Beograda 180 km, a od Novog Sada 100 km.

Najbliži i najbrži pravac i za Beograđane i za Novosađane je auto-putem do izlaska za Vrbas, potom kroz Kulu, Crvenku, Sivac, Kljajićevo do Ravangrada, kako glasi ‘’rezervno’’ ime Sombora.

Naučite nešto o istoriji grada

Kada je reč o istoriji grada, ovde se ja ne bih ni usudio bilo šta da pišem kada već postoji čovek koji se zove Milan Stepanović i koji je na svom sajtu Ravnoplov, ispisao stotine najlepših i najinteresantnijih priča o svome gradu.

Jedan nesvakidašnji poduhvat urađen sa toliko mašte i ljubavi, da sam gotovo ubeđen da niti jedan naš grad nema ništa slično.

Obavezno pogledajte i zaljubite se u Sombor i na ovaj način!
https://srcelutajuce.com/u-tem-somboru/

 

[Nikita Kulganov]

First Impressions of Sombor, Serbia! EP3, S1​