Rimsko pozorište

[Nina]

Rimski istoričar, Tit Livije napisao je da su Rimljani prvi put doživeli pozorište u 4. veku pre nove ere, predstavom etruščanskih glumaca. Pozorište u antičkom Rimu bila je napredna i raznovrsna umetnička forma, počev od festivalskih nastupa uličnog teatra, golog plesa i akrobacija, preko izvođenja široko privlačnih situacija komedija Plauta, do verbalnih izvođenja tragedija Seneke. Iako je Rim imao izvornu tradiciju performansi, helenizacija rimske kulture u 3. veku pre nove ere, imala je dubok i podsticajan uticaj na rimsko pozorište, kao i na razvoj Rimske književnosti na najveći kvalitet.

Nakon širenja Rimske Republike na nekoliko grčkih teritorija između 270–240. p. n. e. Rim se susreo sa grčkom dramom. Kasnijih godina republike i Rimskog carstva pozorište se proširilo zapadno po Evropi, oko Mediterana i stiglo do Engleske. Rimsko pozorište bilo je raznovrsnije, opsežnije i sofisticiranije od bilo koje kulture pre njega.

Dok je grčka drama nastavila da se izvodi tokom čitavog rimskog perioda, godina 240. pre nove ere označava početak redovne rimske drame. Prva važna dela rimske književnosti bile su tragedije i komedije koje je Livije Andronik napisao 240. godine pre nove ere. Pet godina kasnije, Gnej Nevije je takođe počeo da piše drame. Nijedna drama nijednog od njih dvojice nije preživela. Dok su oba dramatičara komponovala u oba žanra, Andronik je bio najviše cenjen zbog svojih tragedija, a Nevije zbog svojih komedija. Njihovi naslednici su težili da se specijalizuju za jednu ili drugu oblast, što je dovelo do odvajanja i naknadnog razvoja obe vrste drame. Do početka II veka pre nove ere, drama je čvrsto uspostavljena u Rimu i formirano je udruženje pisaca (collegium poetarum).

Preživele su sve rimske komedije fabula palliata (komedije zasnovane na grčkim temama) i potiču od dva dramatičara: Tita Macijusa Plauta i Publijea Terencija Afera. Prepravljajući grčke originale, rimski stripovski dramatičari ukinuli su ulogu hora u podelu drame na epizode i uveli su muzičku pratnju u njen dijalog. Plaut, popularniji od njih dvojice, pisao je između 205 i 184 godine pre nove ere, a dvadeset njegovih komedija je preživelo, od kojih su najpoznatije njegove farse.

Svih šest komedija koje je Terencije napisao u periodu između 166 i 160 godine pre nove ere, preživelo je. Složenost njegovih zavera, u kojima je često kombinovao nekoliko grčkih originala, ponekad su bile osporavane, ali njegove dvostruke zavere omogućavale su sofisticiran prikaz kontrastnog ljudskog ponašanja.

Iz vremena carstva opstala su dela dvojice tragičara, jedan je nepoznati autor, a drugi je stoički filozof Seneka. Preživelo je devet tragedija Seneke, a sve su fabula krepidata (tragedije prilagođene grčkim izvorima).Njegova predstava Fedra, bila je zasnovana na Euripidovoj predstavi Hipolit. Istoričari ne znaju ko je napisao jedini postojeći primer fabule praetekte (tragedije zasnovane na rimskim temama), Oktavija, ali u nekadašnjim vremenima je pogrešno pripisivana Seneci, zbog njegovog pojavljivanja kao lika u tragediji.

Za razliku od starogrčkog pozorišta, pozorište u Antičkom Rimu je dozvoljavalo ženske izvođače. Dok ih je većina zaposlena za ples i pevanje, za mali deo glumica poznato je da su izvršavale glasovne uloge, a bilo je i glumica koje su postigle bogatstvo, slavu i priznanje za svoju umetnost, kao što su Euharis, Dionisija, Galerija Kopiola i Fabia Arete. Glumice su takođe formirale sopstveno glumačko udruženje — Sociae Mimae, koje je bilo prilično bogato
(izvor:neti wikipedija)

Teatar Marceullus u Rimu

Tatar u Leptis Magna

Merida rimsko pozorište

Tatar Voltera

 

[Lada]

Rimsko pozorište je bilo manje filozifsko, uglavnom komedija, zabava ali i krvoproliće i nasilje. Prihvaćeno je kao razonoda i prilika za relaksaciju posetilaca, beg od “realanog sveta”, zaborav stvarnih problema. Rimska publika je volela dobar spektakl. Volela je da gleda borbu, divila se krvavim sportovima i gladijatorskim nadmetanjima.
Rimska pozorišna produkcija je bila finansirana od strane države ili imućnih građana. Državni zvaničnici koji su bili zaduženi za pozorište (Praetor/Aedile) ugovarali su predstave sa upravnicima pozorišnih kompanija koji su bili odgovorni za sve detalje produkcije. Oni su birali i kojoj glumačkoj grupi će poveriti izvođenje predstave. To se mogu smatrati kao začeci glumačkih kompanija.
. U rimskom pozorištu orkestar je bio polukružnog oblika i s vremenom je postalo mesto na kome su sedeli odabrani, senatori i visoke zvanice.

 

[Nina]

Nekoliko najznacajnijih rimskih tragicara i komediografa


Livije Andronik

Lucije Livije Andronik, rođen oko 284. st. e., umro 204. st. e.Po poreklu bio Grk iz grada Terenta u južnoj Italiji, a u Rim je došao kao ratni zarobljenik i rob nakon što je grad pao ruke Rimljana 272. st. e. Pretpostavlja se da je nedugo po dolasku u Rim postao učitelj u porodici konzula Livija Salinatora, od koga je uzeo i ime kada je bio oslobođen.

Livije Andronik se smatra začetnikom rimske književnosti. Prvo njegovo delo jeste prevod, zapravo prepev Homerove Odiseje na latinski jezik u italskom saturnijskom stihu, nazvan Odyssia. Ovaj je prevod bio je lektira u rimskim školama tokom više od dva naredna veka: još je Horacije u 1. veku st. e. morao da Livijevu Odiseju uči napamet. Danas je od ovog epa sačuvano ukupno 46 stihova.

Odyssia je Livija učinila prilično slavnim, i kada su 240. godine st. e., po završetku prvog punskog rata, u Rimu organizivane dramske predstave tokom rimskih igara, naručili su od Livija da za njih napiše jednu tragediju i jednu komediju. Livije je to i uradio, prevevši obe drame s grčkog, ali koje su to drame bile nije nam poznato. Tit Livije kaže je da Andronik prvi uveo zaplet u rimske dramske predstave koje do tada nisu imale zaplet već su se sastojale uglavnom od plesanja i pevanja. Poznati su nam naslovi deset Andronikovih tragedija, od kojih su devet imena mitskih ličnosti: Achilles, Aegisthus, Aiax, Andromeda, Antiopa, Danae, Hermiona, Ino, Tereus, te Equos Troiānos (Trojanski konj). Znamo i dva naslova njegovih komedija: Gladiolus (Mali mač) i Ludius (Komedijaš). Od svih drama sačuvani su samo sasvim neznatni fragmenti.

Godine 207. st. e. po državnom je nalogu Livije sastavio jednu kultnu pesmu koju su u ophodu pevale mlade devojke u čast boginje Junone i koja je trebalo da od Rima odbije opasnost u tom trenutku drugog punskog rata. Od pesme ništa nije sačuvano, ali se zna da je pesma imala uspeha jer je nakon toga senat dozvolio da se u Rimu osnuje društvo pisaca i glumaca (collegium scribārum histrionumque), koje se otada okupljalo u Minervinom hramu na brežuljku Aventinu.

Ciceron nije cenio Livija Andronika (Liviānae fabŭlae non satis dignae quae itĕrum legantur = »Livijeve drame nisu dovoljno vredne da bi se dva puta pročitale«), ali ovaj književnik ima veliku istorijsku vrednost jer je iz grčke u rimsku književnost uveo ep, dramu i liriku.

 

[Nina]

Gnej Nevije

Gnej Nevije, rođen oko 270. p. n. e., umro oko 201. p. n. e.), bio je rimski dramski i epski pesnik iz Kampanije, učesnik Prvog punskog rata (264―241. p. n. e.), koji se kasnije preselio u Rim.

Oko 235. p. n. e. počeo je da piše drame. Pored tragedija s temama iz grčke mitologije, npr. Trojanski konj (Equos Troianus) i Hektor na putu (Hector proficiens), Nevije je bio prvi rimski književnik koji je pisao i tragedije koje su obrađivale tematiku iz rimske istorije i koje su nazvane fabulae praetextae, jer su u njima igrali glumci obučeni u odeću rimskih magistrata (toga praetexta »toga s grimiznim obrubom«). Od svih njegovih preteksta sačuvani su nam samo neznatni fragmenti i nekoliko naslova, pa se o njihovoj umetničkoj vrednosti ne može suditi. Klastidij (Clastidium, grad u Cisalpijskoj Galiji) je izgleda imao rodoljubivu tematiku i bio napisan u slavu konzula Marka Marcela koji je 222. p. n. e. kod Klastidija u dvoboju ubio jednog vođu plemena Insubra. Preteksta Vuk (Lupus) verovatno je predstavljala dramatizaciju legende o osnivanju Rima od strane Romula i Rema.

Izgleda da je Nevije bio još bolji kao pisac komedija, koje je uglavnom piso po uzoru na novu atičku komediju, npr. Devojka iz Tarenta (Tarentilla), i koje su onda nazivane fabulae palliatae jer su glumci nosili grčku odeću (pallium »grčka kabanica«), ali je vrlo verovatno da je pisao i komedije koje su bile smeštene u italsko okruženje i imale rimsku tematiku, nazvane fabulae togatae. Tom tipu komedije možda je pripadala njegova drama Gatar (Ariolus).

Najvažnije svoje delo napisao je Nevije u starosti ― epsku pesmu Punski rat (Bellum Punicum). Ep je bio napisan u saturnijskom stihu i kasnije podeljen na sedam knjiga. Od svega je sačuvano samo oko 60 stihova, ali se zna da je ep sadržavao dosta mitoloških ekskursa, uključujući propast Troje, bekstvo Eneje iz porušenog grada, osnivanje Rima, a možda i osnivanje Kartagine. Izgleda da se u ovome epu prvi put pominjao sukob Eneje i Didone kao uzrok kasnijeg neprijateljstva između Rima i Kartagine, što će majstorski obraditi Vergilije. Uopšte, Punski rat je izvršio ne mali uticaj na Vergilija i njegovu Eneidu, jer u oba epa nalazimo neke iste motive, npr. buru koju je podigla Junona. Nevijev junački ep je pun nacionalnog ponosa i uopšte sadržajno i stilski predstavlja nešto novo u rimskoj književnosti, ali ipak se ne može svrstati među vrhunska dela.

Nevijev slobodni govor uvredio je moćnu aristokratsku porodicu Metela su ga strpali u zatvor. Kasnije se Nevije navodno iskupio nekom drugom pesmom, ali je zbog stalnih sukoba sa aristrokacijom pred kraj života bio prognan u grad Utiku u severnoj Africi, gde je i umro.

 

[Nina]

Tit Makcije Plaut

Bio je najveći pisac komedija u rimskoj književnosti.

Plaut je rođen oko 254. pr.hr.u gradu Sarsini u Umbriji, najverojatnije u prilično siromašnoj porodici. Kao siromašan u Rimu je zaradjivao za život radeći u mlinu.Napisao je tri komedije koje je publika dobro primila, pa je, ohrabren tim uspehom, napustio mlin i potpuno se predao poeziji, na kojoj je radio sve do svoje smrti 184. pr. hr.

U antici je Plautu bilo pripisivano oko 130 komedija, nazvane fabulae Varonianae i od kojih je sacuvano dvadeset a jedna (Vidularia) samo fragmentarno. Sve komedije predstavljaju adaptacije nove atičke komedije; tri ili četiri su pouzdano Menandrove, dve su Difilove, dve Filemonove, a jedna verojatno Aleksidova. U većini komedija zaplet se gradi oko trikova nekog lukavog roba koji treba da svom mladom i zaljubljenom gospodaru pomogne da osvoji srce neke devojke, u čemu mu smetaju ili neki suparnik ili svodnik ili devojčin strogi otac. Devojka je obično robinja i prostitutka za koju se do kraja komada otkriva da je zapravo rođena kao slobodna i zato pogodna za buduću ženu mladog Atinjanina. Često je Djevojka u mladosti bila oteta pa njeno prepoznavanje kao nečije davno izgubljene kćerke predstavlja vrhunac komedije. Među drugim čestim likovima su hvalisavi vojnik, parazit i kuhar.

Plautove komedije su gotovo jedini pisani trag govornog latinskog jezika iz toga doba. Plautov jezik, iako je na granici standardnog književnog latinskog, izrazito je živ i elastičan, vešto prilagođen svakom liku u komediji. »Kad su Muze htjele da govore latinskim, govorile su Plautovim jezikom«, rekao je Elije Stilon, rimski književni kritičar iz 2. veka pr.hr. Plautove su komedije bile cenjene u doba kasne Rimske Republike i ranog Carstva, ali su se kasnije malo čitale jer im je jezik bio previše arhaičan. Plaut je ponovo otkriven i mnogo čitan u doba renesanse, pa je poslužio kao uzor i za neke Shakespearove komedije.

 

[Nina]

Publije Terencije Afer

Bio je, nakon Plauta, drugi veliki pisac komedija u rimskoj književnosti.

Terencije je rođen oko 195. god. st. e. (tačna godina nije poznata) u Kartagini, pa je zato i nazvan Afer ( "Afrikanac"). U Rim je došao kao rob rimskog senatora Terencija Lukana, koji mu je pružio formalno obrazovanje i kasnije ga, oduševljen njegovim talentom, pustio na slobodu.
Kao književnik Terencije je, isto kao i Enije, pripadao uglednom krugu Scipiona Afrikanca Mlađeg, kasnijeg osvajača Kartagine u trećem punskom ratu. Ovaj je književni krug posebno podržavao helenizaciju koja je sve više prožimala rimsko društvo, a njegov drugi istaknuti član bio je Gaj Lelije. Terencijevi književni protivnici širili su glasine o tome kako njegove komedije zapravo pišu Scipion i Lelije, kojima je zbog plemenitog porekla bilo nedostojno da se javno pojavljuju kao scenski pisci.

Kada je imao 25 godina Terencije je, nakon što je na pozornici prikazao svojih šest komedija, napustio Rim i krenuo u Grčku. Prema tvrdnjama iz Grčćke, na ovom putovanju je i umro.

u Terencijevim komedijama nalaze se svi oni tipski likovi (strogi otac, zaljubljeni mladić, lukavi rob itd.) koji su stalna karakteristika nove atičke komedije i njegovog prethodnika Plauta. Sačuvano je svih šest Terencijevih komedija:

Devojka s Androsa
Svekrva
Braća
Samomučitelj
Evnuh
Formion