Manastir Banjska, Gazimestan, Manastir Gračanica, Bogoslovija (PRIZREN), Bogorodica Ljeviška, Sveti Arhangeli, Velika Hoča, Zočište, Visoki Dečani, Pećka Patrijaršija
Manastir Banjska se nalazi u živopisnom krajoliku, u podnožju planine Rogozne, na trasi nekadašnjeg kaldrmom popločanog puta Carigrad – Dubrovnik. Sagrađen je između 1312. i 1316. godine kao zadužbina srpskog kralja Stefana Uroša II Milutina. Po kraljevoj želji, manastir je građen po uzoru na tada vek i po stariju Studenicu. Po arhitekturi, manastir spada u grupu crkava raškog stila. Nakon požara, vlasti Turaka – pretvaranja u džamiju, Drugog svetskog rata itd. 520 godina manastir Banjska je proveo u ruševinama. U novije vreme, manastir se obnavlja i vraća svoj sjaj, vratio je i manastirsku slavu 2007.godine. U Milutinovoj Banjskoj je 2015. godine započet i projekat „Rajska banja“ koji obuhvata smeštaj za goste, etno restoran, bazene itd.
Memorijalni kompleks
Gazimestan je uzvišenje na severoistoku Prištine, 5km od grada, s desne strane magistrale za Kosovsku Mitrovicu. Na njemu je vođena bitka na Vidovdan 1389. godine. Kao centralno mesto sudara srpske i turske vojske, Gazimestan predstavlja celinu u kojoj se nalaze: spomenik kosovskim junacima u obliku srednjevekovne kule podignut 1953.godine, Muratovo trube i Gazimestan trube. Na vrhu kule nalazi se platforma sa koje se sagledava prostor Kosovske bitke.
Manastir Gračanica – po narodnom predanju, kralj Milutin je zaspao pred bitku na reci Gračanki, pa mu se javio anđeo Gospodnji, rekavši mu da će pobediti i da iz zahvalnosti Gospodu Bogu, za pomoć koja mu je pružena, treba da sagradi crkvu čiji će mu se oblik prikazati. Tako je i bilo. Drevni manastir je podignut između 1315. i 1321.godine kao zadužbina kralja Milutina. Kvadrat u kvadratu, crkva u crkvi je arhitektonska zamisao koju je teško naći premca u svetu, kako na Istoku, tako i na Zapadu. Ipak, istorija ne pamti ime genijalnog arhitekte ovog remek-dela. U Gračanici je, prvi put u srpskom slikarstvu, naslikana uspravno loza Nemanjića, sa 16 portreta. Na ulazu u crkvu, jedan nasuprot drugom, nalaze se portreti ktitora kralja Milutina i njegove žene Simonide.
Bogoslovija Sv. Kirila i Metodija (PRIZREN) osnovana je 1871. godine u kući njenog prepodobnog ktitora Simeona Andrejevića Igumanova – čika Sime Prizrenca. Bila je rasadnik obrazovanih Pravoslavnih Srba, kao i važan kulturni i politički centar i stožer. Mnogi viđeni Srbi bili su učenici i profesori Prizrenske bogoslovije. Petar Kostić, Grigorije Božović, patrijarsi Vrnava, Gavrilo, Pavle, Irinej i mnogi drugi, uvek su sa ponosom isticali da su svoja znanja i iskustva sticali na Bistrici.
Crkva Bogorodice Ljeviške je podignuta 1306/1307. godine kao zadužbina kralja Milutina. Delo protomajstora Nikole i Astrape smatra se vrhom vizantijskog graditeljstva. Pod turskom vlašću bila je pretvorena u džamiju. Divili su joj se i osvajači „U mom oku ostala je tvoja lepota“, ostavio je u 15.veku zapis turski vojnik i pesnik. Srpskoj pravoslavnoj crkvi vraćena je 1918. godine, 1999. godine je ostala bez Srba koji su proterani iz Prizrena, a 2004. je preživela paljenje i skrnavljenje. Crkva Bogorodice Ljeviške je crkva posvećena Uspenju Presvete Bogorodice.
Manastir Svetih Arhangela je zadužbina srpskog cara Dušana Silnog. Nalazi se na kanjonu reke prizrenske Bistrice i pripada raško-prizrenskoj eparhiji Srpske pravoslavne crkve. Građen je u periodu od 1343. do 1352.godine. U svom kompleksu obuhvata crkvu Sv.Arhangela i crkvu Sv.Nikola. Do 1615. godine manastir je bio u potpunosti opljačkan i do temelja porušen, a njegovi ostaci su se koristili za izgradnju Sinan-pašine džamije. 1998. godine manastir postaje aktivni muški manastir, a 1999. i 2004. godine ponovo doživljava razaranja. U maju 2007.godine je objavljena studija o obnovi celokupnog manastirskog kompleksa, za koju je procenjeno da je potrebno oko 10 godina i 8.326.000 evra.
Velika Hoča je naselje u opštini Orahovac. Od Prizrena i Đakovice je udaljena oko 25 km. U 12. veku Stefan Nemanja je ovo mesto priložio manastiru Hilandar, a Nemanjini potomci su potvrđivali dar. Velika Hoča je bila jak duhovni i privredni centar sa 24 crkve, 3 manastira i imala je svoj trg. Među najstarijim crkvama nalaze se crkva Sv. Nikole, crkva Sv. Jovana i crkva Sv. Stefana. Ovo je Bogom dan krajolik za uzgajanje vinove loze i pravljenje vina. Danas je aktivna Dečanska vinica, gde monasi manastira prave odlično metohijsko vino.
Zočište – manastir se nalazi u srpskom selu Zočište, na 5km udaljenosti od Orahovca u pravcu jugoistoka. Selo Zočište sa crkvom Sv. Vrača pominje se prvi put u povelji Stefana Dečanskog 1327. godine kojom daruje Hilandaru brojna imanja čija su imena do danas sačuvana u neizmenjenom obliku. U središtu današnjeg sela Zočišta nalazi se crkva Svetih Vrača. Po narodnom predanju, crkva je “300 godina starija od Dečana”. Ispod crkve nalazi se prirodni izvor Vrelo čija se voda u narodu smatra lekovitom, kao “lečilište za oči”, pa otuda ime selu i manastiru zočište.
Manastir Visoki Dečani je zadužbina kralja Stefana Sedmovenčanog. Izgradnja je započeta 1327. godine, a dovršena 1335.g odine tokom vladavine kralja Stefana Dušana. Na obali Dečanske Bistrice, pod obroncima Streočke planine, na putu ka Prizrenu, uzdiže se vekovna utvrda srpskog pravoslavlja. „Visoki“ Dečani „preuzvišenom blagodeću sjaje svima koji ih gledaju“ i predstavljaju najvišu sačuvanu građevinu srednjevekovne Srbije. Osnivač Stefan Uroš Dečanski je sahranjen u ovom manastiru. Predstavlja kult slepim ljudima. Naime, oslepeo ga je otac Milutin, a kasnije je i progledao. Od 2004.godine manastir Dečani se nalazi na listi Svetske kulturne baštine Uneska, a od 2006.godine na ovoj listi se nalaze još i Pećka patrijaršija, Gračanica i Saborni hram Bogorodice Ljeviške. Sve ove svetinje se nalaze na listi pod nazivom „Srednjevekovni spomenici na Kosovu“ i uvršćene su u listu Ugrožene svetske baštine.
Pećka Patrijaršija je manastirski kompleks kod Peći. Sastoji se od glavne crkve Sv. Apostola, crkve Sv. Dimitrija i Bogorodične crkve sa crkvicom Sv. Nikole. Kompleks je građen od treće decenije 13.veka do sredine 14.veka. Sredinom 13.veka iz Žiče je premešteno sedište srpske arhiepiskopije u crkvu Sv.Apostola, koja je 1346.godine uzdignuta na rang patrijaršije. Prvu eparhiju srpske crkve podigao je Sv. Sava. U svojoj burnoj prošlosti, Pećka patrijaršija je obuhvatala oblasti današnjeg Kosova i Metohije, Crne Gore, BiH, Bugarske, Srbije, Hrvatske, Rumunije i Mađarske, dok se na čelu patrijaršije nalazio Makarije Sokolović, brat Mehmed-paše Sokolovića, velikog vezira Osmanlijskog carstva. U svim crkvama Pećke patrijaršije koja je bila mauzolej srpskih arhiepiskopa i patrijarha, sačuvano je više mermernih sarkofaga, a u riznicama čuvaju se rukopisne knjige, ikone i dela primenjene umetnosti.
