Nečista krv moderni zaokret u srpskoj književnosti

[Poli46]

PišeVesna Jovanović

Među svim piscima na kraju XIX i početku XX veka Bora Stanković bio je najizrazitiji
modernista. Postavio je temelje modernom proznom izrazu u srpskoj književnosti.
Iako je roman Nečista krv najčešće opisivan kao realistički roman, u njemu svakako
ima i jakih odblesaka naturalizma, kao i impresionističkih crta.

Odlike stvaralaštva Borisava Stankovića​

Stanković je od realizma nasledio izraziti regionalizam, jer je celokupan njegov književni
rad vezan za njegov rodni grad, Vranje. Od realizma je nasledio i okrenutost
dijalekatskom jeziku, kao i slikanju polarizovanih odnosa između starih i novih
generacija.

On pravi zaokret prema unutrašnjem, subjektivnom životu junaka, prema prikazivanju
njihovih snova, psihičkih stanja i erotske energije. Zbog toga je njegov prozni postupak
utemeljen na unutrašnjim monolozima, doživljenim govorima. Njegovi književni junaci
imaju povlašćeni status, tako da su njihova razmišljanja, čežnje i snovi veoma bliski sa
pozicijom pisca i pripovedača.

Ipak, poznati kritičari toga vremena, Jovan Skerlić i Bogdan Popović, priznavali su mu
književni dar, ali su mu osporavali književni stil. Smatrali su da je njegov književni jezik „nepismen”. U sličnim kritičkim ocenama pisani su i drugi ogledi o Stankovićevom delu
(Branko Lazarević, Vladimir Ćorović). Tek nakon njegove smrti, Milan Kašanin se u jednoj
raspravi iz 1928. godine suprotstavio tom mišljenju. Izneo je da je njegov jezik neobičan
zato što je poetizovan i da je samo na taj način Stanković mogao da iskaže snažna lirska osećanja i zanos junaka.
Popović i Skerlić vrednovali su srpsku prozu, ali i čitavu srpsku književnost XX veka, iz perspektive beogradskog stila. Taj stil podrazumevao je da književni stil pisaca bude
gotovo savršeno podudaran sa standardnim jezikom. Pošto se Stankovićev dijalekatski,
uz to i poetizovan, nije uklapao u standard beogradskog stila, najveća imena književne
kritike pogrešno su procenjivala njegovo delo.

Nakon Milana Kašanina, Boru je kao „svog” prihvatila generacija ekspresionista na čelu
sa Milošem Crnjanskim i Momčilom Nastasijevićem.

 

[Poli46]

Sva rasprava o romanu počinje od neobičnog naslova. Rasprava o naslovu istovremeno otvara i raspravu o morfološkim ili žanrovskim aspektima dela.
Stanković je na umu isprva imao da u formi duže pripovetke opiše porodičnu
hroniku hadži-Trifunovih i prikaže naturalistički fenomen biološke degeneracije
nekada bogate i uticajne vranjanske porodice.

Sa druge strane, uključuje i socijalne aspekte nakon 1878. godine i oslobođenja
grada Vranja od Turaka. To je prikazano kroz sukob starih čorbadžijskih porodica
sa novobogataškim porodicama. Iz te perspektive Nečista krv nije samo porodična hronika nego i socijalni (društveni) roman, u kome je izložena potpuno autentična slika života na razmeđi velikih istorijski i političkih promena.

Sa treće strane, Nečista krv je tipičan psihološki tip romana, u čijem središtu se
nalazi karakter i sudbina junakinje Sofke, poslednjeg izdanka čuvene hadži-
Trifunove loze. Kako je ta dimenzija romana toliko snažna te potiskuje ostale aspekte, danas se roman uglavnom doživljava kao psihološki ili roman ličnosti.

Međutim, Sofikna drama, u krajnjem izvodu, nije ni samo porodičnog, niti individualnopsihološkog reda, nego se u njoj nalaze dublja a skrivenija pomeranja
u kulturi.

Kompozicija romana je uslovljena jednim krajnje banalnim razlogom: pošto niko
od izdavača nije želeo da štampa roman, Stanković je odlučio da ga objavi u
privatnom izdanju. Međutim, u štampariji, kada je tekst već bio složen i spreman
za štampu, ispostavilo se da Stanković nema dovoljno novca, pa je morao da
skraćuje poglavlja.

Srećom, to skraćivanje nije narušilo kompoziciju nego značajno ubrzalo
pripovedanje u raspletu i time kraj, poentu, učinilo još efektnijim.

Iz kompozicione perspektive, roman u prva tri poglavlja ima dvostruku romanesknu ekspoziciju. Prva se odnosi na porodičnu hroniku hadži-Trifunovih, gde se izdvajaju neobični likovi. Druga takođe prikazuje porodičnu hroniku, ali su sada u središtu
Sofkin otac efendi-Mita i propadanje porodice.

Od IV poglavlja počinje romaneskni zaplet i priča o Sofki, te se roman iz porodične hronike transformiše u roman lika, tj. psihološku karakterizaciju glavne junakinje dela.

Stanković je za svoje likove modele imao u stvarnim ličnostima iz starog Vranja. Ipak, ne treba mešati građu iz koje su likovi sazdani sa njima samima. Stvorio je književnu varoš, utopijsku koliko i stvarnu; svojim granicama se podudara sa prostorom po kome se likovi kreću i žive.

 

[Poli46]

Opisujući Sofku, autor naglašava veličinu njene lepote – lepota koja je stala, kao skamenila se, da se ne bi trošila. Ali ono što njen lik čini izuzetnim nije samo njena
retka izvanredna lepota, ni njeno raskošno i čulno telo. Izuzetan je položaj koji joj
je Stanković dao u delu. Kroz njena se čula prelomljeno, posredno ili neposredno,
sve u pripovedanju izbliza opaža, a i njena svest podignuta je do ravni na kojoj se
roman u celini pripoveda.

Otuda i njeno telo nije dato samo kao spoljašnji opis nego opis često polazi iznutra,
iz subjektivnog telesnog samoosećanja. Ono samo sebe prikazuje. Jednako
aktivnim čulima ono sazdaje sopstvenu sliku, povremeno, i ne tako retko,
reflektovanu u samosvesti.

Psihološko profilisanje Sofke ostvaruje se kroz oblikovanje njenog narcisodinog karaktera. I to se najviše vidi kada zaplet postaje složeniji – dolaskom njenog oca i posrednom motivacijom Sofkine udaje. Ona ni ne sluti da je zapravo reč o njenoj prodaji: svadbeni ugovor u kome je otac prodaje bogatom Marku, da bude žena njegovog 12-godišnjeg sina Tomče.
Ključno kompoziciono mesto u romanu predstavlja prikazivanje svadbe u kući gazda-Marka. Kulminacija svih događaja u delu realizovana je u trenutku kada
Sofka počne da silazi iz svog nedodirljivog sveta u prosti svet gazda-Markovih
seljaka.
Taj Sofkin silazak motivisan je neobičnim obredom – snohačestvom. On je predstavljao skriveni erotski život očeva sa suprugama njihovih maloletnih sinova
sve dok oni ne bi odrasli i mogli sami da se uključe u ispunjavanje bračnih dužnosti. Sofkin silazak iz sveta autonomne jedinke u kolektivni svet motivisan je njenom
željom da bude prihvaćena u toj novoj porodici. Međutim, ta vrsta približavanja
bila je pogubna za njenu poziciju i njenu sudbinu.

Marko i njegova porodica znali su da poštuju samo ono što je nedodirljivo, a kada
su uvideli da je Sofka samo jedna od njih, situacija se promenila.
U svesti gazda-Marka javila se nada da prikriveni obred može biti ostvaren,
i da će Sofka biti njegova ljubavnica.

U poslednjim poglavljima, Stanković pravi pripovedački obrt i daje potpuno
drugačiji narativni tok i epilog. Tomča doživljava veliki psihološki preobražaj (posledica otkrivanja istine o njihovom braku), te od poslušnog muža postaje
okrutni gospodar kakav je bio i njegov otac. Ponižavanje utiče na Tomču da
sazri i razotkrije najmračnije strane svoje ličnosti, te sadomazohističku strast ispoljava prema Sofki.

Epilog najbolje potvrđuje samouništavajući i razorni rezultat – Sofka potpuno
uništena, mentalno i fizički, a deca slabašna i bolešljiva.

*Analiza dela se oslanja na studije, književne kritike i radove, kao i na predavanja profesora Gorana Maksimovića.
https://kultivisise.rs/necista-krv/

 

[Antigon@]

Kod ovog romana se često zanemaruje društvena pozadina, prelaz iz orijentalnog feudalizma ka sirovoj akumulaciji kapitala koja je nastupila nakon oslobođenja južnih krajeva Srbije od turske uprave.

 

[Poli46]

Kod ovog romana se često zanemaruje društvena pozadina, prelaz iz orijentalnog feudalizma ka sirovoj akumulaciji kapitala koja je nastupila nakon oslobođenja južnih krajeva Srbije od turske uprave.

Tako je,u slikarstvu toga doba dolazi do pojave Orijentalizma,kao motiva
među slikarima Romantizma.

Seoba Srba ili Srbalja
Paja Jovanović je bio srpski slikar. Rođen je 16. juna 1859. godine u Vršcu, a umro je 30.novembra 1957. godine u Beču.Slikao je i Orijenalističke motive i priznat je u svetu.
Paja Jovanović odlazi na časove i kod profesora Leopolda Karla Milera (Leopold Karl Muller,1834-1892.) koji je bio veoma cenjen i tražen slikar istorijskog i žanr slikarstva
tog doba, a koji je ostao upamćen po orijentalnim kompozicijama prodavanim širom Evrope.

Borba petlova-Paja Jovanović
Ovo je samo paralela sa delom Bore Stankovića

Iz kompozicione perspektive, roman u prva tri poglavlja ima dvostruku romanesknu ekspoziciju. Prva se odnosi na porodičnu hroniku hadži-Trifunovih, gde se izdvajaju neobični likovi. Druga takođe prikazuje porodičnu hroniku, ali su sada u središtu
Sofkin otac efendi-Mita i propadanje porodice.