del piero 10
Aktivan član
- Poruka
- 1.430
mene je udavio do besvesti... mnogo rastegnuto, previse detaljno, vrlo cesto bez potrebe... moglo je to na mnogo manje strane i mnogo manje naporno.
-
- Popularno:
- Čekaonica za Dejanovu kafanu
- Koji su po vama "True Man" filmovi?
- Erektilna disfunkcija
- Ako ostanete u dobrim odnosima sa...
- Englezima nikako da krene
- Теретана као врхунско цивилизацијско...
- Novak Djokovic - novi Dzejms Bond
- Bog daje, bog uzima!
- Шта ће ти се десити ако престанеш да...
- Zašto Americi smeta TikTok?
Horor književnost
- Začetnik teme Baudrillard
- Datum pokretanja
mene je udavio do besvesti... mnogo rastegnuto, previse detaljno, vrlo cesto bez potrebe... moglo je to na mnogo manje strane i mnogo manje naporno.
- Poruka
- 129.654
Orfelin će ove godine izgleda objaviti dobre knjige:
http://cultofghoul.blogspot.com/2019/05/horor-planovi-za-2019.html
http://cultofghoul.blogspot.com/2019/05/horor-planovi-za-2019.html
Truman
Elita
- Poruka
- 22.709
Једва чекам нову збирку Блеквуда.
Život engleske književnice Meri Šeli bi se najblaže mogao opisati haotičnim, tužnim i depresivnim. Autora romana „Frankenštajn, ili moderni Prometej“ često su pogađale porodične prepirke i nesreće, stalna borba sa siromaštvom i dugovima, kao i ljubavnim jadima. Uprkos svom teškom privatnom životu, Meri Šeli je ostala zapamćena kao jedan od najboljih pisaca horor priča. Smatra se jednim od začetnika naučne fantastike kao književnog žanra. Napisala je veliki broj kratkih priča, eseja, biografija, putopisa, kao i sedam romana. Njeno najpoznatije delo „Frankenštajn, ili moderni Prometej“ inspirisalo je brojne pozorišne predstave, igrane i crtane filmove, televizijske serije, kostime za maskenbal i Noć veštica. Retko koje dete danas nije čulo za „strašno čudovište“ Frankenštajna, iako je u romanu to prezime doktora Viktora Frankenštajna, koji je čudovište napravio.
DETINJSTVO I LJUBAV PREMA KNJIGAMA
Meri Šeli je rođena kao Meri Volstonkraft Godvin 30. avgusta 1797. godine u Somers Taunu (Somers Town) u Londonu. Roditelji su joj bili cenjeni intelektualci. Otac Vilijam Godvin je bio filozof, politički pisac i novinar, a majka Meri Volstonkraft feministkinja, pisac dela The Vindication of the Rights of Women (1792). Borac za ženska prava i jedan od prvih filozofa feminizma, umrla je svega desetak dana nakon rođenja svoje ćerke Meri. Uz nju je ostavila i svoje vanbračno dete Feni Imlej, koje je dobila iz ljubavne afere sa vojnikom Gilbertom Imlejom.
Merin otac Vilijam se 1801. godine oženio svojom komšinicom Meri Džejn Klermont koja je dovela svoje dvoje dece u Godvin domaćinstvo, kasnije dobivši sina i sa Vilijamom. Novu suprugu nisu voleli ni Vilijamovi prijatelji, ni mala Meri, koju je maćeha svesno zapostavljala i manje volela od svoje dvoje dece – Čarlsa i Kler. Budući da nije imala formalnog obrazovanja za razliku od svoje polusestre Kler, Meri je često, kraj majčinog groba, čitala knjige iz velike očeve biblioteke. Tim putem je maštala, bežeći u svoj imaginarni svet. Od svog oca, koji ju je podsticao da čita i piše, preuzela je liberalna politička shvatanja. Bila je školovana kod kuće uz nadzor guvernante i dnevnog učitelja. Njen otac je jednom prilikom izjavio da Meri ima „ogromnu želju za znanjem“ i bio je veoma ponosan na svoju ćerku. Prvo delo koje je izdala, preko firme svog oca, bila je poema Mounseer Nongtongpaw 1808. godine. Međutim, danas se smatra da je to delo dramskog pisca Džona Tejlora. Leto 1812. godine je provela u Škotskoj kod očevog poznanika Vilijama Bakstera i njegove porodice. Tamo je doživela porodični mir i spokoj kakav dotad nije upoznala, vrativši se i sledeće godine.
PERSI BAJŠ ŠELI
Persi Bajš Šeli – portret Amelije Kuran / foto: wikipedia.org
Godine 1814, pred svoj sedamnaesti rođendan, Meri je započela ljubavnu vezu sa pet godina starijim pesnikom Persijem Bajšom Šelijem, studentom svog oca Vilijama. Nalazili su se tajno, na grobu Merine majke, tada sahranjene na groblju St. Pancras Churchyard. Persi je poticao iz ugledne aristokratske porodice i još uvek je bio oženjen svojom ženom Harijetom kad se zaljubio u Meri. Sa Meri i njenom polusestrom Kler Klermont napustio je Englesku i otputovao u Francusku, ostavivši svoju trudnu suprugu i porodicu. Meri zbog ovog poteza dugo nije razgovarala sa svojim ocem, a oboje zaljubljenih je doživelo ostrakizam i negodovanje mnogih rođaka, prijatelja i poznanika. Ljubavni par je neko vreme putovao po Evropi, boreći se finansijski i emotivno – izgubivši svoje prvo dete 1815. godine – prevremeno rođenu devojčicu koja je poživela svega nekoliko dana.
NASTANAK „FRANKENŠTAJNA“
Meri i Persi su sledećeg leta otišli u Švajcarsku sa Kler Klermont, Lordom Džordžom Bajronom, sa kojim je Kler tada bila u ljubavnoj vezi, i njegovim prijateljem Džonom Polidorijem. Iznajmili su dve vile na Ženevskom jezeru. Iako se okupilo pet različitih ljudskih karaktera, nisu provodili posebno „živo“ leto budući da je ta 1816. proglašena „godinom bez leta“. Razlog tome je bila veoma jaka vulkanska eksplozija u Holandskoj istočnoj Indiji, danas Indoneziji, iz koje je pepeo u vazduhu proizveo godišnju zimu za veći deo sveta. Temperatura u Njujorku je u maju te godine bila ispod nule, a situacija u Švajcarskoj nije bila naročito bolja. U najboljem slučaju vreme je bilo maglovito i prohladno, a u najgorem kišovito i ledeno. To je ovom neobičnom krugu ljudi ograničavalo spoljašnje aktivnosti. Najviše vremena su provodili pričajući do kasnih noćnih časova, u piću, čitajući priče o duhovima naglas. Izdvajale su se teme o galvanizmu (termin nastao po otkriću naučnika Luiđija Galvanija koji je otkrio da mišići i nervne ćelije stvaraju elektricitet) i natprirodnom. Iz čiste dosade su započeli takmičenje. Bajron je predložio je predložio da svako napiše jednu strašnu priču. Svako bi svoju priču pročitao naglas i tako bi izglasali pobednika. Nekoliko večeri kasnije, Meri je sanjala kreaciju čoveka koju je napravio oholi naučnik koji je „preuzeo ulogu boga“. Ne zna se da li je Meri pobedila na tom takmičenju, ali je tu kratku priču, na inicijativu Persija Šelija, kasnije pretvorila u roman koji je postao svetski bestseler. Meri je to leto u Švajcarskoj opisala kao period kad je „prvi put iz detinjstva iskoračila u stvaran svet“.
- Frankenstein, or The Modern Prometheus / foto: qmediasolutions.com
Pun naziv ovog književnog dela je „Frankenštajn, ili moderni Prometej“. Moderni Prometej jer, prema grčkom mitu, Prometej je bio Titan koji je ljudsku rasu pravio od gline, učio ih kako da žive i dao im vatru. To je razgnevilo ostale bogove, pa su ga vezali za stenu gde su mu ptice jele džigericu svaki dan. Meri je očito bila inspirisana ovim mitom jer ekscentrični doktor Viktor Frankenštajn predstavlja modernog Prometeja budući da pravi čoveka od mrtvog mesa (pljačkajući grobove) u neuobičajenom laboratorijskom eksperimentu. Ono što nije očekivao je da će njegovo stvorenje biti nesavršeno i „loše opremljeno“ i da neće znati da se snađe u svom novom životu. Umesto, čudovište pravi haos još tokom svog buđenja, vremenom ubijajući i svog tvorca.
Pretpostavlja se da je zamak Frankenštajn, koji se nalazi na planinskom pojasu Odenvald i gleda grad Darmštat u Nemačkoj, bio inspiracija za Meri da u njemu smesti rođenje čudovišta. Njen otac Vilijam je jednom prilikom rekao da je Frankenštajn „najlepše delo koje bi jedan dvadesetogodišnjak mogao da napiše“. U „Frankenštajnu“ se prepliću književni pravci kao što su gotika, naučna fantastika i romantizam. Roman je smatran i kao upozorenje – na transformaciju čoveka u industrijskoj revoluciji.
Zamak Frankenštajn / foto: wikipedia.org
nastavice se...
DETINJSTVO I LJUBAV PREMA KNJIGAMA
Meri Šeli je rođena kao Meri Volstonkraft Godvin 30. avgusta 1797. godine u Somers Taunu (Somers Town) u Londonu. Roditelji su joj bili cenjeni intelektualci. Otac Vilijam Godvin je bio filozof, politički pisac i novinar, a majka Meri Volstonkraft feministkinja, pisac dela The Vindication of the Rights of Women (1792). Borac za ženska prava i jedan od prvih filozofa feminizma, umrla je svega desetak dana nakon rođenja svoje ćerke Meri. Uz nju je ostavila i svoje vanbračno dete Feni Imlej, koje je dobila iz ljubavne afere sa vojnikom Gilbertom Imlejom.
Merin otac Vilijam se 1801. godine oženio svojom komšinicom Meri Džejn Klermont koja je dovela svoje dvoje dece u Godvin domaćinstvo, kasnije dobivši sina i sa Vilijamom. Novu suprugu nisu voleli ni Vilijamovi prijatelji, ni mala Meri, koju je maćeha svesno zapostavljala i manje volela od svoje dvoje dece – Čarlsa i Kler. Budući da nije imala formalnog obrazovanja za razliku od svoje polusestre Kler, Meri je često, kraj majčinog groba, čitala knjige iz velike očeve biblioteke. Tim putem je maštala, bežeći u svoj imaginarni svet. Od svog oca, koji ju je podsticao da čita i piše, preuzela je liberalna politička shvatanja. Bila je školovana kod kuće uz nadzor guvernante i dnevnog učitelja. Njen otac je jednom prilikom izjavio da Meri ima „ogromnu želju za znanjem“ i bio je veoma ponosan na svoju ćerku. Prvo delo koje je izdala, preko firme svog oca, bila je poema Mounseer Nongtongpaw 1808. godine. Međutim, danas se smatra da je to delo dramskog pisca Džona Tejlora. Leto 1812. godine je provela u Škotskoj kod očevog poznanika Vilijama Bakstera i njegove porodice. Tamo je doživela porodični mir i spokoj kakav dotad nije upoznala, vrativši se i sledeće godine.
PERSI BAJŠ ŠELI
Persi Bajš Šeli – portret Amelije Kuran / foto: wikipedia.org
Godine 1814, pred svoj sedamnaesti rođendan, Meri je započela ljubavnu vezu sa pet godina starijim pesnikom Persijem Bajšom Šelijem, studentom svog oca Vilijama. Nalazili su se tajno, na grobu Merine majke, tada sahranjene na groblju St. Pancras Churchyard. Persi je poticao iz ugledne aristokratske porodice i još uvek je bio oženjen svojom ženom Harijetom kad se zaljubio u Meri. Sa Meri i njenom polusestrom Kler Klermont napustio je Englesku i otputovao u Francusku, ostavivši svoju trudnu suprugu i porodicu. Meri zbog ovog poteza dugo nije razgovarala sa svojim ocem, a oboje zaljubljenih je doživelo ostrakizam i negodovanje mnogih rođaka, prijatelja i poznanika. Ljubavni par je neko vreme putovao po Evropi, boreći se finansijski i emotivno – izgubivši svoje prvo dete 1815. godine – prevremeno rođenu devojčicu koja je poživela svega nekoliko dana.
NASTANAK „FRANKENŠTAJNA“
Meri i Persi su sledećeg leta otišli u Švajcarsku sa Kler Klermont, Lordom Džordžom Bajronom, sa kojim je Kler tada bila u ljubavnoj vezi, i njegovim prijateljem Džonom Polidorijem. Iznajmili su dve vile na Ženevskom jezeru. Iako se okupilo pet različitih ljudskih karaktera, nisu provodili posebno „živo“ leto budući da je ta 1816. proglašena „godinom bez leta“. Razlog tome je bila veoma jaka vulkanska eksplozija u Holandskoj istočnoj Indiji, danas Indoneziji, iz koje je pepeo u vazduhu proizveo godišnju zimu za veći deo sveta. Temperatura u Njujorku je u maju te godine bila ispod nule, a situacija u Švajcarskoj nije bila naročito bolja. U najboljem slučaju vreme je bilo maglovito i prohladno, a u najgorem kišovito i ledeno. To je ovom neobičnom krugu ljudi ograničavalo spoljašnje aktivnosti. Najviše vremena su provodili pričajući do kasnih noćnih časova, u piću, čitajući priče o duhovima naglas. Izdvajale su se teme o galvanizmu (termin nastao po otkriću naučnika Luiđija Galvanija koji je otkrio da mišići i nervne ćelije stvaraju elektricitet) i natprirodnom. Iz čiste dosade su započeli takmičenje. Bajron je predložio je predložio da svako napiše jednu strašnu priču. Svako bi svoju priču pročitao naglas i tako bi izglasali pobednika. Nekoliko večeri kasnije, Meri je sanjala kreaciju čoveka koju je napravio oholi naučnik koji je „preuzeo ulogu boga“. Ne zna se da li je Meri pobedila na tom takmičenju, ali je tu kratku priču, na inicijativu Persija Šelija, kasnije pretvorila u roman koji je postao svetski bestseler. Meri je to leto u Švajcarskoj opisala kao period kad je „prvi put iz detinjstva iskoračila u stvaran svet“.
- Frankenstein, or The Modern Prometheus / foto: qmediasolutions.com
Pun naziv ovog književnog dela je „Frankenštajn, ili moderni Prometej“. Moderni Prometej jer, prema grčkom mitu, Prometej je bio Titan koji je ljudsku rasu pravio od gline, učio ih kako da žive i dao im vatru. To je razgnevilo ostale bogove, pa su ga vezali za stenu gde su mu ptice jele džigericu svaki dan. Meri je očito bila inspirisana ovim mitom jer ekscentrični doktor Viktor Frankenštajn predstavlja modernog Prometeja budući da pravi čoveka od mrtvog mesa (pljačkajući grobove) u neuobičajenom laboratorijskom eksperimentu. Ono što nije očekivao je da će njegovo stvorenje biti nesavršeno i „loše opremljeno“ i da neće znati da se snađe u svom novom životu. Umesto, čudovište pravi haos još tokom svog buđenja, vremenom ubijajući i svog tvorca.
Pretpostavlja se da je zamak Frankenštajn, koji se nalazi na planinskom pojasu Odenvald i gleda grad Darmštat u Nemačkoj, bio inspiracija za Meri da u njemu smesti rođenje čudovišta. Njen otac Vilijam je jednom prilikom rekao da je Frankenštajn „najlepše delo koje bi jedan dvadesetogodišnjak mogao da napiše“. U „Frankenštajnu“ se prepliću književni pravci kao što su gotika, naučna fantastika i romantizam. Roman je smatran i kao upozorenje – na transformaciju čoveka u industrijskoj revoluciji.
Zamak Frankenštajn / foto: wikipedia.org
nastavice se...
Književno delo je debitovalo 1818. godine, a potpisao ga je anonimni pisac. Mnogi su mislili da ga je Persi napisao jer je napisao predgovor za knjigu. Delo je doživelo veliki uspeh. Tek pet godina kasnije, na koricama drugog izdanja, stajalo je ime Meri Šeli.
PORODIČNI PROBLEMI I TRAGEDIJE
Oktobra 1816. godine Merina polusestra Feni Imlej je izvršila samoubistvo, a posle kratkog vremena i Persijeva žena Harijeta. Meri i Persi su se venčali 30. decembra 1816. godine. Tek tada su se odnosi u njihovim porodicama pomalo smirili. Persi je ubrzo izgubio starateljstvo nad svojom decom, koju je imao sa svojom prvom suprugom, jer ga je sud proglasio moralno nedoraslim da se brine o njima. Sledeće godine Meri je objavila putopis svog bekstva u Evropu History Of A Six Weeks’ Tour, ujedno radeći na „Frankenštajnu“. Iako je bila posvećena svom suprugu, nije imala najsrećniji brak. Njihova zajednica je bila poljuljana preljubom i tugom, kao i smrću njihovo troje dece. Drugo dete Vilijam – Vilmaus je preminulo u Rimu 1819. godine, dok je treće dete, Klara, preminulo u Veneciji godinu pre. Njihovo poslednje, četvrto dete, Persi Florens (dobilo ime Florens jer je rođeno u Firenci 1819. godine) je bilo jedino koje je nadživelo svoje roditelje.
Merina polusestra Kler Klermont je 1817. godine iz ljubavne veze sa Lordom Bajronom rodila devojčicu Albu, kasnije nazvanu Alegra. Pretnja zatvorom Persiju zbog dugova, njihovo loše zdravlje, gubitak Persijevog starateljstva nad decom rezulitiralo je da se Šeliji sa Kler presele u Italiju, bez namere da se vrate u Englesku. Kler je Albu predala Bajronu u Veneciji uz dogovor da se dete nikad ne razdvaja od svog oca, a da je ona samo povremeno posećuje. Međutim, Bajron je nekoliko godina kasnije ćerku smestio u manastir. Kler je zbog ovog pobesnela i čak je planirala otmicu svoje ćerke. Ipak, Alba – Alegra je umrla u manastiru u svojoj petoj godini od tifusa ili malarije.
U Italiji, Šeliji i Kler se nisu ni u jednom mestu dugo zadržavali. Vreme su provodili pišući, čitajući, razgledajući gradove, učeći, družeći se. Često su živeli sa raznim prijateljima. Smrti drugog i trećeg deteta su Meri bacila u depresiju i udaljila od Persija. Utehu je nalazila u pisanju, kao i u rođenju svog četvrtog deteta. Narednih godina se i dalje borila sa depresijom i Persijevim interesovanjima za druge žene, dok je ona istovremeno imala ljubavne afere sa pojedinim muškarcima i ženama.
Godine 1822, dva meseca posle Alegrine smrti, Persi Bajš Šeli se sa svoja dva prijatelja udavio ploveći zalivom Specije. Tela su se deset dana posle oluje nasukala na plažu blizu grada Vijaređo u Italiji, gde je Persi kasnije i kremiran. Meri Šeli je sa svoje dvadeset i četiri godine postala udovica. Godine 1823. se sa svojim sinom vratila u Englesku kod oca i maćehe, dok je Kler otišla u Beč, a potom u Rusiju. Šeli je naporno radila da bi izdržavala sebe i svoje dete. Iste godine je napisala istorijski roman Valperga. Posvetila se i prepravljanju i promovisanju poezije svog supruga, obezbeđujući mu mesto u literarnoj istoriji. Do 1837. godine Persijev rad je nadaleko bio poznat i poštovan. Budući da je stalno bila u dugovima i besparici, siromaštvo ju je sprečavalo da prisustvuje raznim druženjima, a i dalje je doživljavala ostrakizam od pojedinih koji su se protivili njenom braku sa Persijem. Sledeće godine se preselila u Kentiš Taun u severnom Londonu da bi bila bliže Džejn Vilijams, koja se ranije sviđala njenom pokojnom mužu. Prema rečima Šelinog biografa Mjuriel Spark, Meri je bila „pomalo zaljubljena u Džejn“. Međutim, Džejn ju je kasnije odbila time što je ljudima govorila da ju je Persi više voleo od Meri jer je bila loša supruga.
NOVI ROMANI I NEUZVRAĆENE LJUBAVI
Meri Šeli / foto: biography.com
Tih godina je radila na apokaliptičnom romanu „Poslednji čovek“ (The Last Man), koji je izdat 1826. godine, i pomagala nizu prijatelja koji su pisali memoare Bajrona i njenog supruga. Tada je upoznala američkog glumca Džona Hauarda Pejna i pisca Vašingtona Irvinga („Legenda o Uspavanoj dolini“). Odbila je Pejnovu ponudu za brak rekavši da „ne može ponovo biti udata za genija jer je već to bila“. Odbila je veliki broj udvarača jer nikada nije prebolela Persija. Tridesetih godina je napisala romane Perkin Warbeck (1830), Lodore (1835) i Falkner (1837). Ujedno je pisala i kratke priče za ženske magazine. Godine 1836. umro joj je otac Vilijam Godvin u osamdesetoj godini života. Počela je da skuplja njegova pisma i podatke u memoar kako je i zahtevao u testamentu, ali je to prekinula posle dve godine rada.
POSLEDNJE GODINE I SMRT
Od 1839. godine Šeli je patila od glavobolja i paraliza u pojedinim delovima tela koje su je sprečavale da čita i piše. Između 1840. i 1843. godine je sa svojim sinom Persijem Florensom putovala po Evropi. Njihove avanture je zapisala u putopisu Rambles In Germany And Italy 1840, 1842, 1843 (1844). Godine 1848. Persi Florens se oženio sa Džejn Gibson Sejnt Džon i imao srećan brak. Majka i snaja su se poštovale i volele. Zajedno su živeli i putovali.
Meri Šeli je umrla od tumora mozga 1. februara 1851. godine u pedeset i trećoj godini života, u Londonu. U testamentu je tražila da bude sahranjena sa svojim roditeljima na groblju St. Pancras Churchyard, ali sin i njegova supruga su zaključili da je to groblje „užasno“ i sahranili je u Crkvi Svetog Petra u Bornmautu, u Londonu, prenevši posmrtne ostatke njenih roditelja i kremiranog srca njenog supruga.
Meri Šeli
ZANIMLJIVOSTI
Kler Klermont se posle Rusije vratila u Englesku 1828. godine na godinu dana, da bi potom otputovala za Drezden. Vratila se u Englesku 1836. gde je radila kao učitelj muzike. Živela je i u Parizu 1840-ih, a umrla 1879. u Firenci, u svojoj osamdesetoj godini, nadživevši ceo društveni krug Šelijevih osim Džejn Vilijams i Edvarda Džona Trelajnija.
Tek 1950-ih godina je objavljen autobiografski roman Meri Šeli „Matilda“ (Mathilde).
Godinu dana posle smrti Meri Šeli, Persi Florens i njegova supruga su otvorili Merinu fioku u njenom radnom stolu i našli pramenove kose njene preminule dece, svesku koju je pisala i delila sa Persijem, kopiju njegove poeme Adonais sa jednom zavijenom stranom gde je čuvala nešto pepela njegovog srca.
Dušan Veselinović
PORODIČNI PROBLEMI I TRAGEDIJE
Oktobra 1816. godine Merina polusestra Feni Imlej je izvršila samoubistvo, a posle kratkog vremena i Persijeva žena Harijeta. Meri i Persi su se venčali 30. decembra 1816. godine. Tek tada su se odnosi u njihovim porodicama pomalo smirili. Persi je ubrzo izgubio starateljstvo nad svojom decom, koju je imao sa svojom prvom suprugom, jer ga je sud proglasio moralno nedoraslim da se brine o njima. Sledeće godine Meri je objavila putopis svog bekstva u Evropu History Of A Six Weeks’ Tour, ujedno radeći na „Frankenštajnu“. Iako je bila posvećena svom suprugu, nije imala najsrećniji brak. Njihova zajednica je bila poljuljana preljubom i tugom, kao i smrću njihovo troje dece. Drugo dete Vilijam – Vilmaus je preminulo u Rimu 1819. godine, dok je treće dete, Klara, preminulo u Veneciji godinu pre. Njihovo poslednje, četvrto dete, Persi Florens (dobilo ime Florens jer je rođeno u Firenci 1819. godine) je bilo jedino koje je nadživelo svoje roditelje.
Merina polusestra Kler Klermont je 1817. godine iz ljubavne veze sa Lordom Bajronom rodila devojčicu Albu, kasnije nazvanu Alegra. Pretnja zatvorom Persiju zbog dugova, njihovo loše zdravlje, gubitak Persijevog starateljstva nad decom rezulitiralo je da se Šeliji sa Kler presele u Italiju, bez namere da se vrate u Englesku. Kler je Albu predala Bajronu u Veneciji uz dogovor da se dete nikad ne razdvaja od svog oca, a da je ona samo povremeno posećuje. Međutim, Bajron je nekoliko godina kasnije ćerku smestio u manastir. Kler je zbog ovog pobesnela i čak je planirala otmicu svoje ćerke. Ipak, Alba – Alegra je umrla u manastiru u svojoj petoj godini od tifusa ili malarije.
U Italiji, Šeliji i Kler se nisu ni u jednom mestu dugo zadržavali. Vreme su provodili pišući, čitajući, razgledajući gradove, učeći, družeći se. Često su živeli sa raznim prijateljima. Smrti drugog i trećeg deteta su Meri bacila u depresiju i udaljila od Persija. Utehu je nalazila u pisanju, kao i u rođenju svog četvrtog deteta. Narednih godina se i dalje borila sa depresijom i Persijevim interesovanjima za druge žene, dok je ona istovremeno imala ljubavne afere sa pojedinim muškarcima i ženama.
Godine 1822, dva meseca posle Alegrine smrti, Persi Bajš Šeli se sa svoja dva prijatelja udavio ploveći zalivom Specije. Tela su se deset dana posle oluje nasukala na plažu blizu grada Vijaređo u Italiji, gde je Persi kasnije i kremiran. Meri Šeli je sa svoje dvadeset i četiri godine postala udovica. Godine 1823. se sa svojim sinom vratila u Englesku kod oca i maćehe, dok je Kler otišla u Beč, a potom u Rusiju. Šeli je naporno radila da bi izdržavala sebe i svoje dete. Iste godine je napisala istorijski roman Valperga. Posvetila se i prepravljanju i promovisanju poezije svog supruga, obezbeđujući mu mesto u literarnoj istoriji. Do 1837. godine Persijev rad je nadaleko bio poznat i poštovan. Budući da je stalno bila u dugovima i besparici, siromaštvo ju je sprečavalo da prisustvuje raznim druženjima, a i dalje je doživljavala ostrakizam od pojedinih koji su se protivili njenom braku sa Persijem. Sledeće godine se preselila u Kentiš Taun u severnom Londonu da bi bila bliže Džejn Vilijams, koja se ranije sviđala njenom pokojnom mužu. Prema rečima Šelinog biografa Mjuriel Spark, Meri je bila „pomalo zaljubljena u Džejn“. Međutim, Džejn ju je kasnije odbila time što je ljudima govorila da ju je Persi više voleo od Meri jer je bila loša supruga.
NOVI ROMANI I NEUZVRAĆENE LJUBAVI
Meri Šeli / foto: biography.com
Tih godina je radila na apokaliptičnom romanu „Poslednji čovek“ (The Last Man), koji je izdat 1826. godine, i pomagala nizu prijatelja koji su pisali memoare Bajrona i njenog supruga. Tada je upoznala američkog glumca Džona Hauarda Pejna i pisca Vašingtona Irvinga („Legenda o Uspavanoj dolini“). Odbila je Pejnovu ponudu za brak rekavši da „ne može ponovo biti udata za genija jer je već to bila“. Odbila je veliki broj udvarača jer nikada nije prebolela Persija. Tridesetih godina je napisala romane Perkin Warbeck (1830), Lodore (1835) i Falkner (1837). Ujedno je pisala i kratke priče za ženske magazine. Godine 1836. umro joj je otac Vilijam Godvin u osamdesetoj godini života. Počela je da skuplja njegova pisma i podatke u memoar kako je i zahtevao u testamentu, ali je to prekinula posle dve godine rada.
POSLEDNJE GODINE I SMRT
Od 1839. godine Šeli je patila od glavobolja i paraliza u pojedinim delovima tela koje su je sprečavale da čita i piše. Između 1840. i 1843. godine je sa svojim sinom Persijem Florensom putovala po Evropi. Njihove avanture je zapisala u putopisu Rambles In Germany And Italy 1840, 1842, 1843 (1844). Godine 1848. Persi Florens se oženio sa Džejn Gibson Sejnt Džon i imao srećan brak. Majka i snaja su se poštovale i volele. Zajedno su živeli i putovali.
Meri Šeli je umrla od tumora mozga 1. februara 1851. godine u pedeset i trećoj godini života, u Londonu. U testamentu je tražila da bude sahranjena sa svojim roditeljima na groblju St. Pancras Churchyard, ali sin i njegova supruga su zaključili da je to groblje „užasno“ i sahranili je u Crkvi Svetog Petra u Bornmautu, u Londonu, prenevši posmrtne ostatke njenih roditelja i kremiranog srca njenog supruga.
Meri Šeli
ZANIMLJIVOSTI
Kler Klermont se posle Rusije vratila u Englesku 1828. godine na godinu dana, da bi potom otputovala za Drezden. Vratila se u Englesku 1836. gde je radila kao učitelj muzike. Živela je i u Parizu 1840-ih, a umrla 1879. u Firenci, u svojoj osamdesetoj godini, nadživevši ceo društveni krug Šelijevih osim Džejn Vilijams i Edvarda Džona Trelajnija.
Tek 1950-ih godina je objavljen autobiografski roman Meri Šeli „Matilda“ (Mathilde).
Godinu dana posle smrti Meri Šeli, Persi Florens i njegova supruga su otvorili Merinu fioku u njenom radnom stolu i našli pramenove kose njene preminule dece, svesku koju je pisala i delila sa Persijem, kopiju njegove poeme Adonais sa jednom zavijenom stranom gde je čuvala nešto pepela njegovog srca.
Dušan Veselinović
Poslednja izmena od moderatora:
- Poruka
- 129.654
TELO KAO UŽAS U PROZI H. F. LAVKRAFTA
Užas smrtnosti se, u horor žanru, iskazuje pored ostalog i insistiranjem na ,ružnoj smrti'. Ovaj pojam odnosi se na žanrovsku uslovljenost da, za likove u hororu, ,čista' smrt nije dovoljna, već se mnogo češće nego u bilo kom drugom žanru život gubi pod najužasnijim i najodvratnijim okolnostima, sa groznim sakaćenjima i deformacijama, sa mnogo krvi i komadanja. Ovakvi prizori nas podsećaju na našu krhkost i smrtnost tako što protagoniste lišavaju smislenog, dostojanstvenog izlaska sa scene. Uništeni silama koje često prevazilaze moći poimanja, ljudi su svedeni na hrpice drhtavog, krvavog tkiva, ni po čemu bitno različiti od neke životinje. Ikonografija povezana sa ovakvim prizorima otvorena je za senzacionalističku eksploataciju, ali - da li je to njena glavna i jedina svrha? Džek Morgan nas u svojoj knjizi Biologija užasa podseća: ,Iako se oni prepliću, bol je jedna stvar, strah od bola je druga, a fiktivne drame koje proigravaju taj bol nešto su treće. Jasno je, fiktivne ekstrapolacije bola i užasa ne mogu biti osuđivane zbog svog sadržaja: moramo biti u stanju da proniknemo onostran ,šokantnih' prizora koje nam horor nudi, i da pojmimo njihovu estetičku nameru i smisao.
U prozi Hauarda F. Lavkrafta možemo naći obilje primera telesnog horora; ovakvi motivi toliko su brojni da kod ovog autora možemo da prepoznamo bar četiri modaliteta ili vrste u kojima se ovaj ispoljava, i to:
1) sakaćenje tela;
2) raspadanje tela;
3) preobražaj tela, i
4) tuđinska (neljudska) tela.
Prvi modalitet tiče se različitih nacina oštecenja živog tela, dok nas drugi podseća na srednjovekovnu maksimu ,in media vitae in morte summus' kroz maštovite opise postmortem sudbine ljudskog tela. Ove dve vrste telesnog horora otelovljavaju prepoznatljiv memento mori koji je postao žanrovska datost mnogo pre Lavkraftovog vremena. Međutim, za razliku od pukih konvencija senzacionalističke, petparačke proze, ovi prizori imaju drugačije znacenje u opusu autora koji je očito protkan dubokom sumnjom prema antropocentričkim vrednostima, i čija je egzistencijalna strava umnogome bliska onoj kod savremenika kakvi su Kafka, Sartr (iz rane faze, circa Mučnina) i Selin. Opipljivo fizičko gadenje koje pobuđuju sva ta iskasapljena i istrulela tela izražava duboko proživljen duševni nemir u vezi sa ljudskom smrtnošću, bez ikakve nade za opstanak ,duha' u eventualnom zagrobnom životu. Kroz njih, forma i sadržaj horor priče materijalizuju ideju, a visceralnost užasa potcrtana je njegovim kognitivnim aspektom. U Lavkraftovoj prozi, smrtnost i telesnost nisu generičke konvencije: oni se neprestano problematizuju, preispituju, istražuju, elaboriraju, u borbi su sa ovim autorom. Njegovi likovi, neprestano poražavani od strane entropije i rastakanja, dolaze do spoznaje koja je mnogo trajnija i koja ih dublje uznemiruje od bilo kog prolaznog, zabavnog ,šoka' konvencionalne stivenkingovske priče. I upravo ta spoznaja odjekuje dugo nakon završetka priče.
Telesni preobražaj koji trpe junaci Lavkraftovih fantastičnih prica uvek je negativan i destruktivan: to je kancerozna korozija nerazlučiva od prirodnog raspadanja, ali njeni fantastični uzroci čine je još naglašenijom paradigmom nekontrolisanog ljudskog tkiva. U njegovoj izvanrednoj noveleti ,Boja izvan ovog svemira', meteor sa nebesa donosi neobjašnjive mutacije koje prvo utiču na životinje: ,Svinje su postajale sive i krte, i raspadale su se pre nego što bi uginule, a na očima i njuškama dolazilo je do neobičnih promena. Bilo je to sasvim neobjašnjivo jer se nikada nisu hranile zagađenim biljem. A onda je nešto pogodilo krave. Neki delovi, ili ponekad čitava tela, izopačeno bi se zgrčili ili skupili, a stravična ulegnuca i raspadanje tkiva behu učestali." U sumornoj Lavkraftovoj viziji, ljudi nisu mnogo daleko od životinja, i za njih je rezervisana jednako neslavna sudbina: "Smrad je bio neizdrživ i, pre nego što je nastavio dalje, morao je da se povuče u drugu sobu i vrati s plućima punim svežeg vazduha. Kad je ušao, video je u ćošku nešto tamno, a kad je to jasnije sagledao, istog trena je vrisnuo. (...) Ovako, mislio je samo na bogohulnu monstruoznost s kojom se suočio, a koja je sasvim jasno podelila bezimenu sudbinu mladog Tadeusa i stoke. Ali najstrašnije u svemu bilo je što se taj užas vrlo polako i primetno kretao dok se, istovremeno, mrvio u sitne komadiće."Užas je u ovim odlomcima izazvan kontrastom između onoga što jeste (tj. monstruma), i onoga što bi trebalo da tu bude (tj. čoveka). Ljudsko i monstruozno su isprepleteni kvaliteti, i ostaci ljudskosti su to što nekada humanu kreaturu čine još odvratnijom. Ovo su vrhunci istinske umetnosti groteske.
Još očitiji primer njegovog spoja ljudskih i neljudskih (tuđinskih) vrsta može se naći u noveli ,Senka nad Insmutom', u kojoj organsko gađenje doseže zagušljive nivoe intenziteta dok protagonista otkriva da se ispod površine malog primorskog mesta kriju užasi incesta, bestijalnosti i ubistava. Krajnji izvor gađenja je njegova spoznaja da ljudi iz tog mesta uopšte nisu ljudi: pareći se sa vodozemnim tuđinima oni su postali groteskne parodije ljudskih bića: "Mislim da je dominantna boja kože bila sivkastozelena, iako su imali bele trbuhe. Bili su uglavnom svetlucavi i ljigavi, ali krivulje njihovih leđa bile su krljuštave. Njihovi telesni oblici nejasno su nagoveštavali čovekoidne, dok su im glave bile riblje, sa čudesno ispupcenim ocima koje se nikada nisu zatvarale. Sa strane njihovih vratova drhturile su škrge, a njihove dugačke kandže behu spojene plovnim kožicama. Skakutali su neujednačeno, ponekad na dve noge, ponekad na četiri. Nekako mi beše drago da nisu imali više udova od četiri. Njihovi kreketavi, režeći glasovi, očito korišceni za neku vrstu artikulisanog govora, nosili su u sebi sve mračne nijanse izražajnosti koje su nedostajale tim buljavim licima." I u ovom slučaju užas ne počiva toliko u tuđinskom dizajnu telesnosti tih stvorova - upravo je njihova familijarnost, njihova sličnost ljudskoj rasi ono što ih čini zaista ogavnim. Da ljudsko biće može da skakuće "neujednačeno, ponekad na dve noge, ponekad na četiri" ultimativna je degradacija svega što se smatra plemenitim u vezi sa uspravnim i gordim homo sapiensom.
Napokon, četvrta kategorija lavkraftovskog telesnog užasa tiče se potpuno tuđinskih bica i njihove anatomije. Svrha kojoj služe njihovi opisi u Lavkraftovom opusu nesumnjivo je intelektualna. Ovaj je autor, kao malo koji, umeo da koristi visceralno kako bi govorio o metafizičkom: moc njegove ikonografije, prožete izvornom organskom mučninom, sa sobom nosi jasnu metaforu kartezijanske dihotomije um-telo. Pri tome, sama telesnost postaje gnusni podsetnik nemoći uma da u potpunosti kontroliše ili da bude nezavistan od tela i njegovih ,nižih' (reproduktivno-ekskretornih) funkcija, kao i od njegovog finalnog sloma i truljenja. Četiri vrste telesnog užasa koje nalazimo u Lavkraftovom pisanju mogu se metaforički povezati sa najogavnijim telesnim degradacijama ljudskosti, konkretno: sakaćenje tela sa kanibalizmom; raspadanje tela sa nekrofilijom; preobražaj tela sa kancerom i incestuoznim oplođavanjem; i, napokon, tuđinska tela sa miscegenacijom (plođenjem izmedu nesrodnih vrsta). Ono što ih sve spaja jeste ideja obesvećene slike ljudskosti: plemenite težnje zaustavljene zamornim prohtevima tela i pretvorene u perverzije. Kognitivni aspekt opisanih prizora, i zapleta zasnovanih na njima, prevazilaze utisak prolaznog šoka, i uznemiravaju um čitaoca na mnogo trajniji način.
Dejan Ognjanović
Užas smrtnosti se, u horor žanru, iskazuje pored ostalog i insistiranjem na ,ružnoj smrti'. Ovaj pojam odnosi se na žanrovsku uslovljenost da, za likove u hororu, ,čista' smrt nije dovoljna, već se mnogo češće nego u bilo kom drugom žanru život gubi pod najužasnijim i najodvratnijim okolnostima, sa groznim sakaćenjima i deformacijama, sa mnogo krvi i komadanja. Ovakvi prizori nas podsećaju na našu krhkost i smrtnost tako što protagoniste lišavaju smislenog, dostojanstvenog izlaska sa scene. Uništeni silama koje često prevazilaze moći poimanja, ljudi su svedeni na hrpice drhtavog, krvavog tkiva, ni po čemu bitno različiti od neke životinje. Ikonografija povezana sa ovakvim prizorima otvorena je za senzacionalističku eksploataciju, ali - da li je to njena glavna i jedina svrha? Džek Morgan nas u svojoj knjizi Biologija užasa podseća: ,Iako se oni prepliću, bol je jedna stvar, strah od bola je druga, a fiktivne drame koje proigravaju taj bol nešto su treće. Jasno je, fiktivne ekstrapolacije bola i užasa ne mogu biti osuđivane zbog svog sadržaja: moramo biti u stanju da proniknemo onostran ,šokantnih' prizora koje nam horor nudi, i da pojmimo njihovu estetičku nameru i smisao.
U prozi Hauarda F. Lavkrafta možemo naći obilje primera telesnog horora; ovakvi motivi toliko su brojni da kod ovog autora možemo da prepoznamo bar četiri modaliteta ili vrste u kojima se ovaj ispoljava, i to:
1) sakaćenje tela;
2) raspadanje tela;
3) preobražaj tela, i
4) tuđinska (neljudska) tela.
Prvi modalitet tiče se različitih nacina oštecenja živog tela, dok nas drugi podseća na srednjovekovnu maksimu ,in media vitae in morte summus' kroz maštovite opise postmortem sudbine ljudskog tela. Ove dve vrste telesnog horora otelovljavaju prepoznatljiv memento mori koji je postao žanrovska datost mnogo pre Lavkraftovog vremena. Međutim, za razliku od pukih konvencija senzacionalističke, petparačke proze, ovi prizori imaju drugačije znacenje u opusu autora koji je očito protkan dubokom sumnjom prema antropocentričkim vrednostima, i čija je egzistencijalna strava umnogome bliska onoj kod savremenika kakvi su Kafka, Sartr (iz rane faze, circa Mučnina) i Selin. Opipljivo fizičko gadenje koje pobuđuju sva ta iskasapljena i istrulela tela izražava duboko proživljen duševni nemir u vezi sa ljudskom smrtnošću, bez ikakve nade za opstanak ,duha' u eventualnom zagrobnom životu. Kroz njih, forma i sadržaj horor priče materijalizuju ideju, a visceralnost užasa potcrtana je njegovim kognitivnim aspektom. U Lavkraftovoj prozi, smrtnost i telesnost nisu generičke konvencije: oni se neprestano problematizuju, preispituju, istražuju, elaboriraju, u borbi su sa ovim autorom. Njegovi likovi, neprestano poražavani od strane entropije i rastakanja, dolaze do spoznaje koja je mnogo trajnija i koja ih dublje uznemiruje od bilo kog prolaznog, zabavnog ,šoka' konvencionalne stivenkingovske priče. I upravo ta spoznaja odjekuje dugo nakon završetka priče.
Telesni preobražaj koji trpe junaci Lavkraftovih fantastičnih prica uvek je negativan i destruktivan: to je kancerozna korozija nerazlučiva od prirodnog raspadanja, ali njeni fantastični uzroci čine je još naglašenijom paradigmom nekontrolisanog ljudskog tkiva. U njegovoj izvanrednoj noveleti ,Boja izvan ovog svemira', meteor sa nebesa donosi neobjašnjive mutacije koje prvo utiču na životinje: ,Svinje su postajale sive i krte, i raspadale su se pre nego što bi uginule, a na očima i njuškama dolazilo je do neobičnih promena. Bilo je to sasvim neobjašnjivo jer se nikada nisu hranile zagađenim biljem. A onda je nešto pogodilo krave. Neki delovi, ili ponekad čitava tela, izopačeno bi se zgrčili ili skupili, a stravična ulegnuca i raspadanje tkiva behu učestali." U sumornoj Lavkraftovoj viziji, ljudi nisu mnogo daleko od životinja, i za njih je rezervisana jednako neslavna sudbina: "Smrad je bio neizdrživ i, pre nego što je nastavio dalje, morao je da se povuče u drugu sobu i vrati s plućima punim svežeg vazduha. Kad je ušao, video je u ćošku nešto tamno, a kad je to jasnije sagledao, istog trena je vrisnuo. (...) Ovako, mislio je samo na bogohulnu monstruoznost s kojom se suočio, a koja je sasvim jasno podelila bezimenu sudbinu mladog Tadeusa i stoke. Ali najstrašnije u svemu bilo je što se taj užas vrlo polako i primetno kretao dok se, istovremeno, mrvio u sitne komadiće."Užas je u ovim odlomcima izazvan kontrastom između onoga što jeste (tj. monstruma), i onoga što bi trebalo da tu bude (tj. čoveka). Ljudsko i monstruozno su isprepleteni kvaliteti, i ostaci ljudskosti su to što nekada humanu kreaturu čine još odvratnijom. Ovo su vrhunci istinske umetnosti groteske.
Još očitiji primer njegovog spoja ljudskih i neljudskih (tuđinskih) vrsta može se naći u noveli ,Senka nad Insmutom', u kojoj organsko gađenje doseže zagušljive nivoe intenziteta dok protagonista otkriva da se ispod površine malog primorskog mesta kriju užasi incesta, bestijalnosti i ubistava. Krajnji izvor gađenja je njegova spoznaja da ljudi iz tog mesta uopšte nisu ljudi: pareći se sa vodozemnim tuđinima oni su postali groteskne parodije ljudskih bića: "Mislim da je dominantna boja kože bila sivkastozelena, iako su imali bele trbuhe. Bili su uglavnom svetlucavi i ljigavi, ali krivulje njihovih leđa bile su krljuštave. Njihovi telesni oblici nejasno su nagoveštavali čovekoidne, dok su im glave bile riblje, sa čudesno ispupcenim ocima koje se nikada nisu zatvarale. Sa strane njihovih vratova drhturile su škrge, a njihove dugačke kandže behu spojene plovnim kožicama. Skakutali su neujednačeno, ponekad na dve noge, ponekad na četiri. Nekako mi beše drago da nisu imali više udova od četiri. Njihovi kreketavi, režeći glasovi, očito korišceni za neku vrstu artikulisanog govora, nosili su u sebi sve mračne nijanse izražajnosti koje su nedostajale tim buljavim licima." I u ovom slučaju užas ne počiva toliko u tuđinskom dizajnu telesnosti tih stvorova - upravo je njihova familijarnost, njihova sličnost ljudskoj rasi ono što ih čini zaista ogavnim. Da ljudsko biće može da skakuće "neujednačeno, ponekad na dve noge, ponekad na četiri" ultimativna je degradacija svega što se smatra plemenitim u vezi sa uspravnim i gordim homo sapiensom.
Napokon, četvrta kategorija lavkraftovskog telesnog užasa tiče se potpuno tuđinskih bica i njihove anatomije. Svrha kojoj služe njihovi opisi u Lavkraftovom opusu nesumnjivo je intelektualna. Ovaj je autor, kao malo koji, umeo da koristi visceralno kako bi govorio o metafizičkom: moc njegove ikonografije, prožete izvornom organskom mučninom, sa sobom nosi jasnu metaforu kartezijanske dihotomije um-telo. Pri tome, sama telesnost postaje gnusni podsetnik nemoći uma da u potpunosti kontroliše ili da bude nezavistan od tela i njegovih ,nižih' (reproduktivno-ekskretornih) funkcija, kao i od njegovog finalnog sloma i truljenja. Četiri vrste telesnog užasa koje nalazimo u Lavkraftovom pisanju mogu se metaforički povezati sa najogavnijim telesnim degradacijama ljudskosti, konkretno: sakaćenje tela sa kanibalizmom; raspadanje tela sa nekrofilijom; preobražaj tela sa kancerom i incestuoznim oplođavanjem; i, napokon, tuđinska tela sa miscegenacijom (plođenjem izmedu nesrodnih vrsta). Ono što ih sve spaja jeste ideja obesvećene slike ljudskosti: plemenite težnje zaustavljene zamornim prohtevima tela i pretvorene u perverzije. Kognitivni aspekt opisanih prizora, i zapleta zasnovanih na njima, prevazilaze utisak prolaznog šoka, i uznemiravaju um čitaoca na mnogo trajniji način.
Dejan Ognjanović
- Poruka
- 129.654
Horor je žanr posvećen istraživanju mračne i zabranjene teritorije koja se obično naziva tabuom; u tome je njegov značaj i njegovo prokletstvo, koren njegove neuništive popularnosti, i istovremene prezrenosti. On se bavi onim ''prljavim'', odbačenim, potisnutim – neminovnim ''nesvarenim'' delom koji kultura kao takva ne može da u svoje okvire asimiluje, već ga potiskuje na marginu. U Irskoj su nekada postojali tzv. ''jedači grehova'': bio je običaj da se putnik-namernik pozove u kuću u kojoj je neko upravo umro, te da se stranac bogato ugosti svim što poželi, i da tako, simbolično, ''pojede'' i grehove umrlog (ili bolje reći, grižu savesti rodbine...). Današnji horor pisci i režiseri imaju tu nezahvalnu, a opet i isplativu ulogu onih koji će preuzeti naše ''grešne'' strasti, želje i potrebe. Oni su ti koji će posredno i bezopasno biti ''ludi'' – umesto nas.
Čini se da se vajkadašnja popularnost horor motiva može, još bolje nego univerzalnošću emocije straha, objasniti sveprisutnošću tabua, koji su neizbežni deo svake kulture, bez obzira na njenu ''naprednost'', odnosno nivo razvoja. Činjenica je da kompleksnost ljudskog iskustva sadrži i brojne iracionalne elemente koji se protive iskonskoj potrebi za redom i smislom – oni, prosto, moraju otpasti kako bi oni drugi bili uključeni u strukturu Velike Priče, koja će čoveku objasniti njegovo mesto i ulogu u prirodi i kosmosu. A svaki ''smisao'', svaki mit, svaki religijski, filozofski i drugi ideološki sistem nužno počiva na isključivanju. Koliko god nam bilo teško da se pomirimo s tim, svemir u kome živimo i zakonitosti kojima smo u njemu podložni ipak nisu sačinjeni po ljudskim merilima i željama, već su im najčešće i suprotstavljeni. Stoga je svaki veliki mit, svaka religija i slični sistem u stvari svojevrsna teodikeja: priča koja treba da objasni i opravda smisao bola, groznice, patnje, suše, poplave, kuge, nasilja, rata, nesloge, smrti... ukratko, svega onoga što se inače uopšteno i neodređeno naziva Zlom.
Zakon uzroka i posledice, linearnost vremena i teleologija ljudske istorije proizvodi su čovekovog uma. Nastali su kao odgovor na indiferentnu prirodu, koja ne zna za Greh i kaznu koliko ni za Vrlinu i Nagradu; kojoj su strani pojmovi Pravde, Dobrote i Lepote isto kao i Nepravde, Zla i Ružnoće. Nastali su kao plodovi biološki ugrađene nužnosti opstanka. Da bismo išli dalje, neophodan nam je osećaj Smisla kakav donosi jedino pripadnost nečem velikom, nekom Sistemu koji nas prevazilazi. U tome je prvobitna uloga svake kulture, odnosno svih običaja, priča, umetničkih i religioznih predstava, pa najzad i društvenih uređenja: da stado ovčica koje uplašeno drhte na noćnom vetru okupi (i organizuje) unutar jednog tora, ogradi ga od spoljašnje Tame i ubedi da poštovanje lokalnih pravila ima univerzalnu vrednost, i moć da odagna Tminu onostran ograde tora. Međutim, unutar svakog takvog sistema, pre ili kasnije, rađa se sumnja. Bliže ili dalje od površine svesti, ona rovari: da li je sistem koji smo prihvatili, da li su hramovi koje smo posvetili, da li su koncepti koje smo obogotvorili dovoljni da objasne, opravdaju i zauzdaju Zlo, to sveprisutno, tako nadmoćno Zlo – da li su oni u stanju da opravdaju nesreću, patnju, smrt?
Pokazuje se da nisu.
Konstantan je motiv u horor književnosti i filmu da, u suočenju sa tzv. ''natprirodnim'' konvencionalno oružje i metodi bivaju nemoćni, baš kao i institucije sistema: policija, vojska, nauka, crkva. Ako mu se uopšte može suprotstaviti, to će biti oružjem, metodama i znanjem koji takođe spadaju u oblasti skrajnutog, odbačenog – oblasti ''paganstva'', drugih kultura, parapsihologije, hipnoze, spiritizma, okultizma, ''sujeverja'', narodne magije... Izopšteni protivnik zahteva alternativne metode odbrane. Potreban je jedan Van Helsing – spoj istoričara, filozofa, sveštenika, detektiva, doktora, naučnika i okultiste – da bi se došlo glave jednom Drakuli. Isto tako, i za najpobožnijeg hrišćanina utešno je znati da, ako zatreba, na obodu sela postoji vračara, vidovnjak ili vidar sa svojim savetima, mastima i travama, da pomogne bolesnom detetu kome ''zvanični'' sveci ne pomažu...
Svaka kultura, dakle, neminovno u svojim rubnim područjima sadrži i odbačeni deo od koga zazire, ali koji se posredno, sa manjom ili većom očiglednošću, odražava i u prihvaćenim manifestacijama kulture. Kako Julija Kristeva zapaža, ''ne čini nešto zazornim odsustvo čistoće ili zdravlja, već ono što ne poštuje granice, mesta, pravila – što remeti identitet, sistem, red.'' (Julija Kristeva, Moći užasa, Naprijed, Zagreb, 1989, str. 10.) Zbog toga u ovoj zoni sumraka, ni tamo ni ovamo, počivaju potencijalno subverzivne energije koje uzdrmavaju i u pitanje dovode sistem iz koga su izopštene, preteći mu iz senke i stalno ga držeći na oprezu. U njima je velika snaga, jer to su energije povezane sa osnovnim ljudskim nagonima – negiranim, ograničenim ili donekle pripitomljenim, zavisno od slučaja.
Antropologija nudi obilje svedočanstava o načinima na koje su se pripadnici drugih kultura odnosili prema ovom ''prokletom udelu'', odnosno načinima na koje su davali oduška potencijalno opasnim tenzijama i branili se od njihovog razornog, nekontrolisanog dejstva. Smrt i seksualnost, kao dva osnovna područja sa kojih subverzija preti, ne samo što su bili predmet kompleksnih, precizno razrađenih mitova i rituala, već su postojali i ''ventili'' za one njihove aspekte koji nisu mogli biti obuhvaćeni sistemom. Religiozna prostitucija, sveta opsednutost (t.j. šamanizam), te razni oblici žrtvovanja i/ili orgijastičkih rituala, neki su od načina kontrolisanog predavanja tim silama. Bitno je naglasiti da se odavanje njima dešavalo tokom tačno određenih dana u godini, dakle sistematizovano, ugovoreno, u unapred utvrđenom obliku, čime je postizana iluzija kontrole, te postizan traženi, oslobađajući učinak katarze. Jedan iz niza mogućih primera vidljiv je u drevnoj keltskoj svetkovini Samhain, prototipu današnje Noći Veštica (eng. Halloween), od hrišćanstva uzurpirana pod nazivom Noć Svih Svetih. To je noć između 31. oktobra i 1. novembra po hrišćanskom kalendaru, koja je obeležavala početak zime, vladavinu tame i hladnoće, dugih noći i sumornih dana, i verovalo se da tokom nje duše mrtvih slobodno lutaju zemljom, tražeći ponude od svojih živih srodnika. Te jedne noći u godini ljudi su imali priliku da ižive svoj strah od mrtvaca (pohranjenih u adekvatne onostrane svetove – ali, očigledno, nikada dovoljno onostrane) i da eventualni osećaj griže savesti prema njima egzorciraju ostavljajući ponude na vratima i prozorima. Dug bi bio ispunjen, strah od mrtvih iživljen, i s te strane ljudi su bili nešto mirniji do idućeg Samhaina.
Zapadna kultura je, pod uticajem Hrišćanske crkve, dala sve od sebe da iskoreni svaki trag telesnog, strastvenog, iracionalnog i orgijastičkog (ukratko: ''paganskog''), i uporno insistirala na slepoj veri, a kasnije – kada je hrišćanstvo počelo da slabi, naročito od doba Prosvetiteljstva, sredinom XVIII veka- i na razumu. Time je uspela jedino da pojačanim pritiskom na područje ''neshvatljivih'' sila koje čoveka prevazilaze, učini da ono, po zakonu povratne sprege, postane nabijeno još intenzivnijim ključajućim potencijalima suprotno naelektrisane energije. Ovaj protivprirodni proces je vremenom doveo do snažne tenzije koja je u osnovi današnje neurotične Zapadne civilizacije i njenih nezadovoljstava. A upravo u okviru nje strava i užas (prisutni na Istoku, i drugde, u mnogo manjoj meri) uobličeni su u zaseban žanr i, vremenom, čitavu jednu industriju.
Dejan Ognjanović - Horor - imenovanje neiskazivog
Čini se da se vajkadašnja popularnost horor motiva može, još bolje nego univerzalnošću emocije straha, objasniti sveprisutnošću tabua, koji su neizbežni deo svake kulture, bez obzira na njenu ''naprednost'', odnosno nivo razvoja. Činjenica je da kompleksnost ljudskog iskustva sadrži i brojne iracionalne elemente koji se protive iskonskoj potrebi za redom i smislom – oni, prosto, moraju otpasti kako bi oni drugi bili uključeni u strukturu Velike Priče, koja će čoveku objasniti njegovo mesto i ulogu u prirodi i kosmosu. A svaki ''smisao'', svaki mit, svaki religijski, filozofski i drugi ideološki sistem nužno počiva na isključivanju. Koliko god nam bilo teško da se pomirimo s tim, svemir u kome živimo i zakonitosti kojima smo u njemu podložni ipak nisu sačinjeni po ljudskim merilima i željama, već su im najčešće i suprotstavljeni. Stoga je svaki veliki mit, svaka religija i slični sistem u stvari svojevrsna teodikeja: priča koja treba da objasni i opravda smisao bola, groznice, patnje, suše, poplave, kuge, nasilja, rata, nesloge, smrti... ukratko, svega onoga što se inače uopšteno i neodređeno naziva Zlom.
Zakon uzroka i posledice, linearnost vremena i teleologija ljudske istorije proizvodi su čovekovog uma. Nastali su kao odgovor na indiferentnu prirodu, koja ne zna za Greh i kaznu koliko ni za Vrlinu i Nagradu; kojoj su strani pojmovi Pravde, Dobrote i Lepote isto kao i Nepravde, Zla i Ružnoće. Nastali su kao plodovi biološki ugrađene nužnosti opstanka. Da bismo išli dalje, neophodan nam je osećaj Smisla kakav donosi jedino pripadnost nečem velikom, nekom Sistemu koji nas prevazilazi. U tome je prvobitna uloga svake kulture, odnosno svih običaja, priča, umetničkih i religioznih predstava, pa najzad i društvenih uređenja: da stado ovčica koje uplašeno drhte na noćnom vetru okupi (i organizuje) unutar jednog tora, ogradi ga od spoljašnje Tame i ubedi da poštovanje lokalnih pravila ima univerzalnu vrednost, i moć da odagna Tminu onostran ograde tora. Međutim, unutar svakog takvog sistema, pre ili kasnije, rađa se sumnja. Bliže ili dalje od površine svesti, ona rovari: da li je sistem koji smo prihvatili, da li su hramovi koje smo posvetili, da li su koncepti koje smo obogotvorili dovoljni da objasne, opravdaju i zauzdaju Zlo, to sveprisutno, tako nadmoćno Zlo – da li su oni u stanju da opravdaju nesreću, patnju, smrt?
Pokazuje se da nisu.
Konstantan je motiv u horor književnosti i filmu da, u suočenju sa tzv. ''natprirodnim'' konvencionalno oružje i metodi bivaju nemoćni, baš kao i institucije sistema: policija, vojska, nauka, crkva. Ako mu se uopšte može suprotstaviti, to će biti oružjem, metodama i znanjem koji takođe spadaju u oblasti skrajnutog, odbačenog – oblasti ''paganstva'', drugih kultura, parapsihologije, hipnoze, spiritizma, okultizma, ''sujeverja'', narodne magije... Izopšteni protivnik zahteva alternativne metode odbrane. Potreban je jedan Van Helsing – spoj istoričara, filozofa, sveštenika, detektiva, doktora, naučnika i okultiste – da bi se došlo glave jednom Drakuli. Isto tako, i za najpobožnijeg hrišćanina utešno je znati da, ako zatreba, na obodu sela postoji vračara, vidovnjak ili vidar sa svojim savetima, mastima i travama, da pomogne bolesnom detetu kome ''zvanični'' sveci ne pomažu...
Svaka kultura, dakle, neminovno u svojim rubnim područjima sadrži i odbačeni deo od koga zazire, ali koji se posredno, sa manjom ili većom očiglednošću, odražava i u prihvaćenim manifestacijama kulture. Kako Julija Kristeva zapaža, ''ne čini nešto zazornim odsustvo čistoće ili zdravlja, već ono što ne poštuje granice, mesta, pravila – što remeti identitet, sistem, red.'' (Julija Kristeva, Moći užasa, Naprijed, Zagreb, 1989, str. 10.) Zbog toga u ovoj zoni sumraka, ni tamo ni ovamo, počivaju potencijalno subverzivne energije koje uzdrmavaju i u pitanje dovode sistem iz koga su izopštene, preteći mu iz senke i stalno ga držeći na oprezu. U njima je velika snaga, jer to su energije povezane sa osnovnim ljudskim nagonima – negiranim, ograničenim ili donekle pripitomljenim, zavisno od slučaja.
Antropologija nudi obilje svedočanstava o načinima na koje su se pripadnici drugih kultura odnosili prema ovom ''prokletom udelu'', odnosno načinima na koje su davali oduška potencijalno opasnim tenzijama i branili se od njihovog razornog, nekontrolisanog dejstva. Smrt i seksualnost, kao dva osnovna područja sa kojih subverzija preti, ne samo što su bili predmet kompleksnih, precizno razrađenih mitova i rituala, već su postojali i ''ventili'' za one njihove aspekte koji nisu mogli biti obuhvaćeni sistemom. Religiozna prostitucija, sveta opsednutost (t.j. šamanizam), te razni oblici žrtvovanja i/ili orgijastičkih rituala, neki su od načina kontrolisanog predavanja tim silama. Bitno je naglasiti da se odavanje njima dešavalo tokom tačno određenih dana u godini, dakle sistematizovano, ugovoreno, u unapred utvrđenom obliku, čime je postizana iluzija kontrole, te postizan traženi, oslobađajući učinak katarze. Jedan iz niza mogućih primera vidljiv je u drevnoj keltskoj svetkovini Samhain, prototipu današnje Noći Veštica (eng. Halloween), od hrišćanstva uzurpirana pod nazivom Noć Svih Svetih. To je noć između 31. oktobra i 1. novembra po hrišćanskom kalendaru, koja je obeležavala početak zime, vladavinu tame i hladnoće, dugih noći i sumornih dana, i verovalo se da tokom nje duše mrtvih slobodno lutaju zemljom, tražeći ponude od svojih živih srodnika. Te jedne noći u godini ljudi su imali priliku da ižive svoj strah od mrtvaca (pohranjenih u adekvatne onostrane svetove – ali, očigledno, nikada dovoljno onostrane) i da eventualni osećaj griže savesti prema njima egzorciraju ostavljajući ponude na vratima i prozorima. Dug bi bio ispunjen, strah od mrtvih iživljen, i s te strane ljudi su bili nešto mirniji do idućeg Samhaina.
Zapadna kultura je, pod uticajem Hrišćanske crkve, dala sve od sebe da iskoreni svaki trag telesnog, strastvenog, iracionalnog i orgijastičkog (ukratko: ''paganskog''), i uporno insistirala na slepoj veri, a kasnije – kada je hrišćanstvo počelo da slabi, naročito od doba Prosvetiteljstva, sredinom XVIII veka- i na razumu. Time je uspela jedino da pojačanim pritiskom na područje ''neshvatljivih'' sila koje čoveka prevazilaze, učini da ono, po zakonu povratne sprege, postane nabijeno još intenzivnijim ključajućim potencijalima suprotno naelektrisane energije. Ovaj protivprirodni proces je vremenom doveo do snažne tenzije koja je u osnovi današnje neurotične Zapadne civilizacije i njenih nezadovoljstava. A upravo u okviru nje strava i užas (prisutni na Istoku, i drugde, u mnogo manjoj meri) uobličeni su u zaseban žanr i, vremenom, čitavu jednu industriju.
Dejan Ognjanović - Horor - imenovanje neiskazivog
- Poruka
- 129.654
Između viktorijanske priče o duhovima i telesnog horora - opus M. R. Džejmsa
U junu ove godine se navršilo tačno osamdeset dve godine od smrti Montagjua Roudsa Džejmsa, engleskog stručnjaka za srednji vek, uglednog profesora više engleskih univerziteta, književnog kritičara, i za nas najvažnije – vrhunskog pisca horor priča. Iako se u hororu dosta toga promenilo u te osamdeset dve godine, njegove priče o duhovima nastavljaju da fasciniraju brojne čitaoce, širom sveta. Izbor iz njegovih priča ili celokupne priče o duhovima, nastavljaju da se preštampavaju, iz godine u godinu. U Srbiji, Džejmsove pripovetke su se pojavljivale više puta, bilo kao deo antologija, bilo kao posebne zbirke a naročito vredna pomena je zbirka njegovih priča koje je priredio dr Dejan Ognjanović a izdao novosadski ,,Orfelin” pod naslovom ,,Zažviždi i ja ću ti doći’’ gde su se prvi put na srpskom našle najbolje Džejmsove priče i još bitnije, stručan pogovor.
Razlog Džejmsovoj popularnosti kao horor pisca leži ne samo u njegovoj moći da izazove efekat strave ili dočara atmosferu već i u njegovoj modernosti. Džejmsa sa pravom, smatraju majstorom priče o duhovima, ali njegov opus predstavlja sponu između viktorijanske priče o duhovima koju su pisali mnogi tadašnji pisci kao što su Dikens i Dojl, i modernog, telesnog horora, kakav je negovao Hauard Filips Lavkraft a u naše doba Klajv Barker i Stiven King.
Džejms, naime, redefiniše nešto što je bilo temelj čitavog žanra – figuru duha ili aveti. U pričama o duhovima koje su se pisale do tad duh je upravo to – duh, biće sa one strane života, koje se među žive vraća da bi se osvetilo ili opomenulo još žive na određenu opasnost. Svakako, tadašnja horor kniževnost je poznavala čitav niz bića i pojava telesne prirode (uklete životinje, veštice i vešci, vampiri…) ali Džejms prvi meša karakteristike duha i monstruma koji može da telesno povredi žrtvu u toj meri da prestaje da postoji granica između jednog i drugog. Tu granicu je pre Džejmsa prekoračio Šeridan le Fanu, koji je Džejmsu bio uzor, ali je tek kod Džejmsa ta granica u najmanju ruku – nejasna.
U tom čudnom mešanju telesnog i duhovnog leži koren Džejmsove strave. Van sveta ljudi ali opet, ne daleko od njega, leži svet neprijateljskih sila, spreman da utiče svojom zloćudnošću na junaka priče i to ne samo kroz dejstvo straha, tradicionalnog oružija aveti, već često uz primenu najbrutalnijeg telesnog nasilja. Nesrećni Džejmsovi junaci često završavaju svoj život otrovani, dopola pojedeni, polomljenih kostiju a i kad uspeju da izbegnu zlu sudbinu, život posle susreta sa natprirodnim nikada im više nije isti.
Često, mi ne vidimo valjan razlog za dejstvo zle sile. U ,,Spomenaru kanonika Alberika’’, čudovišni majmunoliki demon proganja novog vlasnika srednjovekovne knjige iako je njegov jedini zločin bio puka kupovina ukletog maniskripta. U ,,Grofu Magnusu’’, usamljeni engleski učenjak doživljava stravičan kraj jedino zato što je, privučen opakošću mesta, ušao u mauzolej davno preminulog velikaša i uznemirio ga u njegovom snu . U ,,Jasenu’’ mladog lorda ubija otrovni pauk samo zato što sebe dovodi u situaciju da dođe u kontakt sa stvorenjem kojeg je nekad davno porodila veštičija kletva.
U junu ove godine se navršilo tačno osamdeset dve godine od smrti Montagjua Roudsa Džejmsa, engleskog stručnjaka za srednji vek, uglednog profesora više engleskih univerziteta, književnog kritičara, i za nas najvažnije – vrhunskog pisca horor priča. Iako se u hororu dosta toga promenilo u te osamdeset dve godine, njegove priče o duhovima nastavljaju da fasciniraju brojne čitaoce, širom sveta. Izbor iz njegovih priča ili celokupne priče o duhovima, nastavljaju da se preštampavaju, iz godine u godinu. U Srbiji, Džejmsove pripovetke su se pojavljivale više puta, bilo kao deo antologija, bilo kao posebne zbirke a naročito vredna pomena je zbirka njegovih priča koje je priredio dr Dejan Ognjanović a izdao novosadski ,,Orfelin” pod naslovom ,,Zažviždi i ja ću ti doći’’ gde su se prvi put na srpskom našle najbolje Džejmsove priče i još bitnije, stručan pogovor.
Razlog Džejmsovoj popularnosti kao horor pisca leži ne samo u njegovoj moći da izazove efekat strave ili dočara atmosferu već i u njegovoj modernosti. Džejmsa sa pravom, smatraju majstorom priče o duhovima, ali njegov opus predstavlja sponu između viktorijanske priče o duhovima koju su pisali mnogi tadašnji pisci kao što su Dikens i Dojl, i modernog, telesnog horora, kakav je negovao Hauard Filips Lavkraft a u naše doba Klajv Barker i Stiven King.
Džejms, naime, redefiniše nešto što je bilo temelj čitavog žanra – figuru duha ili aveti. U pričama o duhovima koje su se pisale do tad duh je upravo to – duh, biće sa one strane života, koje se među žive vraća da bi se osvetilo ili opomenulo još žive na određenu opasnost. Svakako, tadašnja horor kniževnost je poznavala čitav niz bića i pojava telesne prirode (uklete životinje, veštice i vešci, vampiri…) ali Džejms prvi meša karakteristike duha i monstruma koji može da telesno povredi žrtvu u toj meri da prestaje da postoji granica između jednog i drugog. Tu granicu je pre Džejmsa prekoračio Šeridan le Fanu, koji je Džejmsu bio uzor, ali je tek kod Džejmsa ta granica u najmanju ruku – nejasna.
U tom čudnom mešanju telesnog i duhovnog leži koren Džejmsove strave. Van sveta ljudi ali opet, ne daleko od njega, leži svet neprijateljskih sila, spreman da utiče svojom zloćudnošću na junaka priče i to ne samo kroz dejstvo straha, tradicionalnog oružija aveti, već često uz primenu najbrutalnijeg telesnog nasilja. Nesrećni Džejmsovi junaci često završavaju svoj život otrovani, dopola pojedeni, polomljenih kostiju a i kad uspeju da izbegnu zlu sudbinu, život posle susreta sa natprirodnim nikada im više nije isti.
Često, mi ne vidimo valjan razlog za dejstvo zle sile. U ,,Spomenaru kanonika Alberika’’, čudovišni majmunoliki demon proganja novog vlasnika srednjovekovne knjige iako je njegov jedini zločin bio puka kupovina ukletog maniskripta. U ,,Grofu Magnusu’’, usamljeni engleski učenjak doživljava stravičan kraj jedino zato što je, privučen opakošću mesta, ušao u mauzolej davno preminulog velikaša i uznemirio ga u njegovom snu . U ,,Jasenu’’ mladog lorda ubija otrovni pauk samo zato što sebe dovodi u situaciju da dođe u kontakt sa stvorenjem kojeg je nekad davno porodila veštičija kletva.
- Poruka
- 129.654
U nekim pripovetkama, zlo biva privučeno uplitanjem junaka u vradžbine ili delanjem, često i slučajnim, koje budi zle sile. U ,, Zažviždi i ja ću ti doći’’ duvanje u pištaljku privlači zloduha. U već pomenutom ,,Grofu Mangusu’’ neobična fascinacija glavnog junaka ličnošću grofa Magnusa povlači niz događaja koji će dovesti do tragedije. U ,,Opomeni za radoznale’’, otkopavanje stare krune budi drevne čuvare, a u ,,Ukletoj kućici za lutke’’ zločin mladog bračnog para ne samo što privlači pažnju monstruma već baca senku kroz vreme i prostor.
Ponekad, kao u ,,Izgubljenim srcima’’ ili ,,Pogledu sa brda’’, negativni junaci, postaju meta zlih sila zbog sopstvene izopačenosti – petljanja sa okultizmom ili izopačenosti ali najčešće Džejms odstupa od takvog tradicionalnog pristupa. U većini slučajeva usud dolazi kao posledica niza nesrećnih događaja, koji privlače pažnju zle sile i ostavljaju joj prostora da dela kao u ,,Blagu opata Tomasa’’.
Protiv čudovišta najčešće nema efikasne odbrane. Junaci se ne bore protiv njih ni uz pomoć glogovog kolca niti molitve. Ishod je najčešće tragičan, čak i kad se uzrok nezadovoljstva natrprirodnog bića otklonjen. Džejms tu postavlja temelje onoga što će kasnije razviti Lavkraft – ono što vreba u mračnim kutevima univerzuma ne da se pobediti i čak i male pobede mogu se pokazati kao uzaludne. U ,,Zaviždi i ja ću ti doći’ ukleta pištaljka se baca u more ali time se problem ne rešava, barem ne zauvek. Narator kultnog ,,Zova Ktulua’’ lametuje nad sudbinom čovečanstva koje ne može imati mira dok god Ktuluov podvodni grad postoji. Džejmsovi junaci ne idu toliko daleko, niti su ono sa čim se suočavaju ni nalik moćnom Ktuluu ali njihova sposobnost da se suoče sa sopstvenim protivnicima jedva da je veća od Lavkraftovih junaka. Pravog izbavljenja u suštini nema, mada Džejms ipak zadržava neke elemente hrišćanskog (protestantskog) pogleda na svet. Ipak, u njegovom svetu bog je primetno odsutan a isto bi se moglo reći i za (tradicionalnog ) đavola. Čovek, često usamljen ili izopšten od društva, postaje lak plen monstrumima koji naizgled dolaze iz tame i vraćaju se u tamu. Sa njima se ne može komunicirati i njihova priroda ostaje u suštini nedokučiva. Maliciozni u odnosu na ljude, oni ipak nisu potpuno zli u tradicionalnom smislu, pošto slede samo zakonitost sopstvene prirode.
Ako se složimo sa Lavkraftom da je najveći ljudski strah strah od nepoznatog, onda je Montagjue Rouds Džejms uspeo da izvuče ono iskonsko iz našeg straha i od te podsvesti satka svoja čudovišta. Stoga, njegova budućnost kao klasika horora se ne može dovesti u pitanje – dok god živimo u svetu koji obiluje tajnama i dok god postoje pukotine ka onostranom, ma koliko one majušne bile, plašićemo se a Džejmsove priče davaće obličija likovima iz naših košmara.
Stefan Brezar
Ponekad, kao u ,,Izgubljenim srcima’’ ili ,,Pogledu sa brda’’, negativni junaci, postaju meta zlih sila zbog sopstvene izopačenosti – petljanja sa okultizmom ili izopačenosti ali najčešće Džejms odstupa od takvog tradicionalnog pristupa. U većini slučajeva usud dolazi kao posledica niza nesrećnih događaja, koji privlače pažnju zle sile i ostavljaju joj prostora da dela kao u ,,Blagu opata Tomasa’’.
Protiv čudovišta najčešće nema efikasne odbrane. Junaci se ne bore protiv njih ni uz pomoć glogovog kolca niti molitve. Ishod je najčešće tragičan, čak i kad se uzrok nezadovoljstva natrprirodnog bića otklonjen. Džejms tu postavlja temelje onoga što će kasnije razviti Lavkraft – ono što vreba u mračnim kutevima univerzuma ne da se pobediti i čak i male pobede mogu se pokazati kao uzaludne. U ,,Zaviždi i ja ću ti doći’ ukleta pištaljka se baca u more ali time se problem ne rešava, barem ne zauvek. Narator kultnog ,,Zova Ktulua’’ lametuje nad sudbinom čovečanstva koje ne može imati mira dok god Ktuluov podvodni grad postoji. Džejmsovi junaci ne idu toliko daleko, niti su ono sa čim se suočavaju ni nalik moćnom Ktuluu ali njihova sposobnost da se suoče sa sopstvenim protivnicima jedva da je veća od Lavkraftovih junaka. Pravog izbavljenja u suštini nema, mada Džejms ipak zadržava neke elemente hrišćanskog (protestantskog) pogleda na svet. Ipak, u njegovom svetu bog je primetno odsutan a isto bi se moglo reći i za (tradicionalnog ) đavola. Čovek, često usamljen ili izopšten od društva, postaje lak plen monstrumima koji naizgled dolaze iz tame i vraćaju se u tamu. Sa njima se ne može komunicirati i njihova priroda ostaje u suštini nedokučiva. Maliciozni u odnosu na ljude, oni ipak nisu potpuno zli u tradicionalnom smislu, pošto slede samo zakonitost sopstvene prirode.
Ako se složimo sa Lavkraftom da je najveći ljudski strah strah od nepoznatog, onda je Montagjue Rouds Džejms uspeo da izvuče ono iskonsko iz našeg straha i od te podsvesti satka svoja čudovišta. Stoga, njegova budućnost kao klasika horora se ne može dovesti u pitanje – dok god živimo u svetu koji obiluje tajnama i dok god postoje pukotine ka onostranom, ma koliko one majušne bile, plašićemo se a Džejmsove priče davaće obličija likovima iz naših košmara.
Stefan Brezar
- Poruka
- 129.654
Truman
Elita
- Poruka
- 22.709
https://cultofghoul.blogspot.com/20...zX5Ud0hK9RJjuyMYzrJmVFMSdu90bigR9MPw0__Ctxo0o
Изашла је нова занимљива збирка, овога пута хорор приче мени врло драгог Роберта И. Хауарда.
Изашла је нова занимљива збирка, овога пута хорор приче мени врло драгог Роберта И. Хауарда.
- Poruka
- 129.654
Od tih priča koje se nalaze u knjizi, pročitao sam samo Deca noći, to je bilo u nekoj antologiji, ali ne mogu da se setim da li mi se dopala.
gost 391595
Buduća legenda
- Poruka
- 35.177
Nadam se da nije problem da okačim jednu istinitu horor priču o iskustvu bliske smrti, jer je fenomenalno napisana:
"Late September 2013, I was admitted to a hospital in northern California for treatment of pancreatitis.
I lay in an empty hospital room by myself wondering if this is how my story comes to an end--alone, amongst strangers, with no one on the other end of the telephone, given that all of my family was back east in Philadelphia with a 3-hour time difference. Following the diagnosis and harsh warning from the E.R. doctor that I was about to experience more pain than any human being would normally experience throughout their entire lives, I was admitted to the hospital for care. What happened in the late hours of that September night would shatter my reality forever. I knew in my heart of hearts that I was dying and that I was being called to pay the debt that all men must pay. But I was not in the least bit ready. Hour upon hour, I lay there in agonizing pain, the likes of which I never thought possible.
My pancreas was dissolving itself. I was literally being eaten from the inside out, and just when I thought I couldn't take it any longer, I felt some sort of internal shift take place inside my body that made me close my eyes and cringe. It startled me, and as I opened my eyes, I realized I could not see. There was a murky blur covering my eyesight, so I began to peel what felt like hardened wax off of my left eye. It felt just like peeling a layer off of an onion. Everything felt cleared off but my sight was completely out of focus and I began to hear footsteps clambering all around me. Trying to remain calm I hurriedly ripped the layers off of my right eye, the whole time wondering what in the world was going on, but my gut was bursting with butterflies, telling me something is terribly wrong.
Anticipating the unknown, I became paralyzed with fear as my vision began to clear up and my surroundings came into focus. I found myself on the outskirts of a sea of people who were running around like wild savages, hitting each other with a variety of different weapons. You name it! They had it! Everybody had white eyes, down to their pupils. Haunting eyes that I will never forget... Soul-less! They had every attribute of being human but there was something missing.
As I entered this dark realm, I had about a minute to get my bearings and try to figure out what was happening to me. Thought-brewing questions rapidly spilled out of my mind--questions that I did not say out loud, but were being answered anyway. Random "people" in the crowd would scream out answers in the distance, as if they could read my mind. The first question, of course, being, "What is this place?" "Hell!! Mutha Fucka!! Where do you think you're at?" came from a man in the distance on a balcony of sorts. In utter shock and disbelief, I thought to myself, "This must be a dream. This can't be real." Echoes of laughter came from afar.
Maybe not wanting the answers, but I could not help questioning what was taking place. “Not me!” was another thought that raced through my head, as I believe the gravity of the situation was beginning to fall on my shoulders. "Where do you think they send angry fuckin’ drunks when they die, dumbass?" came from a broken-down man standing about 10 feet in front of me. His words were condescending but his tone was resolute. I was frozen! The purest and most disturbing form of shock I have ever felt. At that moment I realized that nobody was saying anything verbally, but they were speaking to me inside my head.
I trembled as I tried to back away from the ensuing chaos, as if to say, “I am not a part of this,” but found there was nowhere to go. There was a barrier of pitch-black darkness, darker and denser than the midnight sky surrounding this God-barren landscape. As I got closer to the darkness, I felt my body being repelled back from it like the same pole of two magnets meeting each other for the first time. It was impossible! I was stuck! You know the feeling you get when you get caught doing something you know was wrong? Well, imagine that same feeling multiplied exponentially due to the fact that I was reaping what I had sowed for an entire lifetime. “**** me,” is a vast understatement compared to the raw emotion that was crawling up the spine of my soul. I found myself in the harshest of environments, and I was bare, empty, frightened and exposed. There are no words that can encapsulate the most dreadful feeling that I have ever felt with a single thought. "It's over!" Oh, even now it makes me want to throw up. Not only will I never see my loved ones again, but The God whom I loved throughout my life doesn't want me. My lifelong assumption that I wasn't worthy was now verified.
And just when I thought things couldn't get worse, they did. The questioning was over. Now it was playtime for me and my new friends. In the blink of an eye, every piercing white eye turned on me and in a menacing manner, the unruly mob started creeping towards me. I knew it was on and I wasn't ready for it. For any of it. They started the attack with random items. Shoes and shirts and such. Whipping me with what felt like a wet towel sting as I pleaded with them. "No, not me. Please. Not me. I don't deserve this.” Their devious smiles and heckling laughter just added to the terror. It was as if it was just a game to them. And this was just the beginning and they were just warming up. I was surrounded by as many people as can encircle you at once and as far as the eye can see. I ducked and dodged as I ran through the crowd but the more I ran the worse things got.
It was like a video game, as you go up from the first level to the second, the game gets harder and harder. And here, wherever here is, things go from bad to worse with every step. The shoes and shirts turned into sticks and clubs. The sticks and clubs turned into bats and pipes. The level of pain obviously increased but it did not come close to the pain you would feel getting hit with a bat or a pipe on earth. I guess in order for this hellish game to continue it had to be that way. The only thing I could do was pick up whatever I could find and start hitting back. The speed at which everybody could move was unheard of. They ran like track stars, threw blows like boxers, while wielding weapons like warriors. Things moved at such a fast pace! And from what I could see, a lot of the "people" loved what they were doing. There was pure pleasure in the violence!
What could I do but try to defend myself and fight back, but there were so many of them and I was the freshest "meat" on the market and the Vultures were picking away every bit of my "carcass." It was relentless. Birds of a feather truly flock together in the hereafter.
If I didn't come across this little girl (angel), who could only have been 3 or 4 years old, I know I wouldn't be here writing this right now. In the middle of the chaos, and I was in the thick of it, a still, small voice captured my attention. "Hey," is all she said and that was enough to stop me dead in my tracks. What really intrigued me when I looked at her face was that she was the only one amongst millions who had one beautiful baby blue eye and one pure white eye like the rest, as if she could see in both worlds. Behind her was a giant man around 12 foot tall who she referred to as "the King" who was paying no mind to me at all. The attacks seemed to come to a halt as I listened to this little child say, "I know who you are!" Puzzled, “What?” I thought. "You’re J… W… C..." “How do you know that?” I asked her, keeping in mind all communication was being transferred mind to mind. Her calmness gave me solace for that brief moment. She said, "You haven't been here that long; you can still go back."
A feeling I had already lost and probably forgotten about slowly returned. Hope! “How?” was my only question! She said, "You have to feel it! Feel being back where you were before you got here.” Since I was still in what seemed to be a silhouette of my hospital gown and still having the pain in the area of my pancreas, I knew exactly where I had come from. “Go,” she said emphatically. As if "time" was running out. Those were her final words to me, and my brief moment of solace turned right back into mayhem as the bats and pipes came raining back down upon me. I pushed and shoved and ran as fast as I could, punching my way through the crowd, yearning for the darkness that I could see in the not so far distance. Nothing or nobody was going to stop me, no matter how hard they tried. And believe me, they were giving it their all.
I began to feel the repellent force of the Darkness pushing me back as I got closer to the border. It got so strong that I fell to my knees fighting a force I could not see. Pushing and crawling, further and further, as I'm being pulled back by what felt like a hundred hands scraping and clawing over every inch of my body. Feeling complete exhaustion begin to set it, I gave one last plunge out into the darkness. I closed my eyes and with every fiber of my being imagined and tried to feel being back on the hospital bed. I opened my eyes to complete darkness. It's not working! It's not working! Laughter and screams pierced my heart. I scurried maybe just a few inches back into a force of darkness I've never felt and laid on my back trying to recreate and will myself back into that hospital bed.
Maybe ten seconds had passed before I even had the courage to open them to see if I had crossed back over and to my utter shock and undeniable amazement, I found myself looking up through the sheet in the hospital. My heart literally felt like it kick-started back up and I sat up gasping for air and screaming. The nurses and doctors came running in and I jumped out of the bed ripping my IV out as I tumbled into the medical machines. I tried to explain what had just happened to the doctors but I could tell it was just falling on deaf ears.
The nurses over the next 2 weeks "enjoyed" hearing my experience and gave me as much comfort as they possibly could. The little girl's voice still echoes through my head as I picture being back in that horrific place. I sometimes wonder if I have endured a lifetime of pain just to die and be delivered to a plane designed for more pain. That little Angel knew my name. I ask myself why? Is it already written? I guess only time will give me that answer. Looking back on those lost souls with their haunting white eyes, I feel nothing but sadness. Part of what I think they lost was not only their humanity but mainly their awareness. Their Conscience!
The depth of the reality I faced is equal to the depth of the reality you are facing right now while reading this. Do you think for a second that you are dreaming right now? No? My conviction is just the same!! "The LIGHT shines in the Darkness, and the Darkness comprehended it not." John, Ch. 1"
Nepoznat autor
"Late September 2013, I was admitted to a hospital in northern California for treatment of pancreatitis.
I lay in an empty hospital room by myself wondering if this is how my story comes to an end--alone, amongst strangers, with no one on the other end of the telephone, given that all of my family was back east in Philadelphia with a 3-hour time difference. Following the diagnosis and harsh warning from the E.R. doctor that I was about to experience more pain than any human being would normally experience throughout their entire lives, I was admitted to the hospital for care. What happened in the late hours of that September night would shatter my reality forever. I knew in my heart of hearts that I was dying and that I was being called to pay the debt that all men must pay. But I was not in the least bit ready. Hour upon hour, I lay there in agonizing pain, the likes of which I never thought possible.
My pancreas was dissolving itself. I was literally being eaten from the inside out, and just when I thought I couldn't take it any longer, I felt some sort of internal shift take place inside my body that made me close my eyes and cringe. It startled me, and as I opened my eyes, I realized I could not see. There was a murky blur covering my eyesight, so I began to peel what felt like hardened wax off of my left eye. It felt just like peeling a layer off of an onion. Everything felt cleared off but my sight was completely out of focus and I began to hear footsteps clambering all around me. Trying to remain calm I hurriedly ripped the layers off of my right eye, the whole time wondering what in the world was going on, but my gut was bursting with butterflies, telling me something is terribly wrong.
Anticipating the unknown, I became paralyzed with fear as my vision began to clear up and my surroundings came into focus. I found myself on the outskirts of a sea of people who were running around like wild savages, hitting each other with a variety of different weapons. You name it! They had it! Everybody had white eyes, down to their pupils. Haunting eyes that I will never forget... Soul-less! They had every attribute of being human but there was something missing.
As I entered this dark realm, I had about a minute to get my bearings and try to figure out what was happening to me. Thought-brewing questions rapidly spilled out of my mind--questions that I did not say out loud, but were being answered anyway. Random "people" in the crowd would scream out answers in the distance, as if they could read my mind. The first question, of course, being, "What is this place?" "Hell!! Mutha Fucka!! Where do you think you're at?" came from a man in the distance on a balcony of sorts. In utter shock and disbelief, I thought to myself, "This must be a dream. This can't be real." Echoes of laughter came from afar.
Maybe not wanting the answers, but I could not help questioning what was taking place. “Not me!” was another thought that raced through my head, as I believe the gravity of the situation was beginning to fall on my shoulders. "Where do you think they send angry fuckin’ drunks when they die, dumbass?" came from a broken-down man standing about 10 feet in front of me. His words were condescending but his tone was resolute. I was frozen! The purest and most disturbing form of shock I have ever felt. At that moment I realized that nobody was saying anything verbally, but they were speaking to me inside my head.
I trembled as I tried to back away from the ensuing chaos, as if to say, “I am not a part of this,” but found there was nowhere to go. There was a barrier of pitch-black darkness, darker and denser than the midnight sky surrounding this God-barren landscape. As I got closer to the darkness, I felt my body being repelled back from it like the same pole of two magnets meeting each other for the first time. It was impossible! I was stuck! You know the feeling you get when you get caught doing something you know was wrong? Well, imagine that same feeling multiplied exponentially due to the fact that I was reaping what I had sowed for an entire lifetime. “**** me,” is a vast understatement compared to the raw emotion that was crawling up the spine of my soul. I found myself in the harshest of environments, and I was bare, empty, frightened and exposed. There are no words that can encapsulate the most dreadful feeling that I have ever felt with a single thought. "It's over!" Oh, even now it makes me want to throw up. Not only will I never see my loved ones again, but The God whom I loved throughout my life doesn't want me. My lifelong assumption that I wasn't worthy was now verified.
And just when I thought things couldn't get worse, they did. The questioning was over. Now it was playtime for me and my new friends. In the blink of an eye, every piercing white eye turned on me and in a menacing manner, the unruly mob started creeping towards me. I knew it was on and I wasn't ready for it. For any of it. They started the attack with random items. Shoes and shirts and such. Whipping me with what felt like a wet towel sting as I pleaded with them. "No, not me. Please. Not me. I don't deserve this.” Their devious smiles and heckling laughter just added to the terror. It was as if it was just a game to them. And this was just the beginning and they were just warming up. I was surrounded by as many people as can encircle you at once and as far as the eye can see. I ducked and dodged as I ran through the crowd but the more I ran the worse things got.
It was like a video game, as you go up from the first level to the second, the game gets harder and harder. And here, wherever here is, things go from bad to worse with every step. The shoes and shirts turned into sticks and clubs. The sticks and clubs turned into bats and pipes. The level of pain obviously increased but it did not come close to the pain you would feel getting hit with a bat or a pipe on earth. I guess in order for this hellish game to continue it had to be that way. The only thing I could do was pick up whatever I could find and start hitting back. The speed at which everybody could move was unheard of. They ran like track stars, threw blows like boxers, while wielding weapons like warriors. Things moved at such a fast pace! And from what I could see, a lot of the "people" loved what they were doing. There was pure pleasure in the violence!
What could I do but try to defend myself and fight back, but there were so many of them and I was the freshest "meat" on the market and the Vultures were picking away every bit of my "carcass." It was relentless. Birds of a feather truly flock together in the hereafter.
If I didn't come across this little girl (angel), who could only have been 3 or 4 years old, I know I wouldn't be here writing this right now. In the middle of the chaos, and I was in the thick of it, a still, small voice captured my attention. "Hey," is all she said and that was enough to stop me dead in my tracks. What really intrigued me when I looked at her face was that she was the only one amongst millions who had one beautiful baby blue eye and one pure white eye like the rest, as if she could see in both worlds. Behind her was a giant man around 12 foot tall who she referred to as "the King" who was paying no mind to me at all. The attacks seemed to come to a halt as I listened to this little child say, "I know who you are!" Puzzled, “What?” I thought. "You’re J… W… C..." “How do you know that?” I asked her, keeping in mind all communication was being transferred mind to mind. Her calmness gave me solace for that brief moment. She said, "You haven't been here that long; you can still go back."
A feeling I had already lost and probably forgotten about slowly returned. Hope! “How?” was my only question! She said, "You have to feel it! Feel being back where you were before you got here.” Since I was still in what seemed to be a silhouette of my hospital gown and still having the pain in the area of my pancreas, I knew exactly where I had come from. “Go,” she said emphatically. As if "time" was running out. Those were her final words to me, and my brief moment of solace turned right back into mayhem as the bats and pipes came raining back down upon me. I pushed and shoved and ran as fast as I could, punching my way through the crowd, yearning for the darkness that I could see in the not so far distance. Nothing or nobody was going to stop me, no matter how hard they tried. And believe me, they were giving it their all.
I began to feel the repellent force of the Darkness pushing me back as I got closer to the border. It got so strong that I fell to my knees fighting a force I could not see. Pushing and crawling, further and further, as I'm being pulled back by what felt like a hundred hands scraping and clawing over every inch of my body. Feeling complete exhaustion begin to set it, I gave one last plunge out into the darkness. I closed my eyes and with every fiber of my being imagined and tried to feel being back on the hospital bed. I opened my eyes to complete darkness. It's not working! It's not working! Laughter and screams pierced my heart. I scurried maybe just a few inches back into a force of darkness I've never felt and laid on my back trying to recreate and will myself back into that hospital bed.
Maybe ten seconds had passed before I even had the courage to open them to see if I had crossed back over and to my utter shock and undeniable amazement, I found myself looking up through the sheet in the hospital. My heart literally felt like it kick-started back up and I sat up gasping for air and screaming. The nurses and doctors came running in and I jumped out of the bed ripping my IV out as I tumbled into the medical machines. I tried to explain what had just happened to the doctors but I could tell it was just falling on deaf ears.
The nurses over the next 2 weeks "enjoyed" hearing my experience and gave me as much comfort as they possibly could. The little girl's voice still echoes through my head as I picture being back in that horrific place. I sometimes wonder if I have endured a lifetime of pain just to die and be delivered to a plane designed for more pain. That little Angel knew my name. I ask myself why? Is it already written? I guess only time will give me that answer. Looking back on those lost souls with their haunting white eyes, I feel nothing but sadness. Part of what I think they lost was not only their humanity but mainly their awareness. Their Conscience!
The depth of the reality I faced is equal to the depth of the reality you are facing right now while reading this. Do you think for a second that you are dreaming right now? No? My conviction is just the same!! "The LIGHT shines in the Darkness, and the Darkness comprehended it not." John, Ch. 1"
Nepoznat autor
- Poruka
- 129.654
Horor u teoriji na srpskom jeziku
Problemi izučavanja horora na srpskom donekle su srodni onima vezanim za radove na engleskom jeziku, uz neke dodatne kulturno-istorijske specifičnosti. Zbog dominacije realističkog diskursa u srpskoj književnoj teoriji i praksi, negativne konotacije izučavanja ne-realističke književnosti u najširem smislu, pa tako i horora, bile su još izraženije nego u angloameričkoj. Ovo se naročito ogleda u svođenju gotovo svekolike fantastične proze na trivijalnu literaturu, ili u raznolikim strategijama negiranja ili relativizovanja fantastičnog, natprirodnog i neobjašnjivog. Zatim, izučavanje specifičnih odlika književnosti strave u domaćoj teoriji nije se ni postavljalo kao izdvojen problem, verovatno zbog nepostojanja dovoljno izražene tradicije takve vrste proze na srpskom jeziku. Umesto toga, retko bavljenje hororom (ne nužno pod tim nazivom) u okvirima srpskih teoretskih radova i studija, može se naći u tri preovladavajuća konteksta. Prvi su studije i zbornici posvećeni fantastici uopšte; drugi su studije posvećene folklornoj fantastici, s posebnim naglaskom na motiv vampira, kod nas najčešće izučavanog; najzad, horor se u novije vreme javlja i u pojedinim studijama posvećenim filmu, gde se u manjoj ili većoj meri govori i o književnim predlošcima žanra.
Srpski izučavalac fantastike u njenom najširem smislu nailazi na probleme koji su, u svojoj suštini, gotovo identični, bez obzira na koji njen varijetet da se opredeli. Iako naša definicija horora taj žanr ne dovodi u nužnu vezu sa fantastikom (budući određen preko estetske namere, a ne preko sadržine, horor se može javljati i u realističkom ključu), problemi o kojima govori Bojan Jović u svojoj studiji o naučnoj fantastici u potpunosti su primenjivi i na pionirske pokušaje izučavanja horora kod nas:
Ovo pak znači da će (domaći) istraživač SF-a u mnogim pitanjima morati da krene od samog početka. Pre svega, on će se suočiti sa potrebom da odredi šta predstavlja suštinu predmeta koji želi da izučava. Budući da mu naša zvanična (univerzitetska) nauka o književnosti po tom pitanju neće biti od preterane pomoći, moraće da se istovremeno upozna i sa samom pojavom i sa teorijskim refleksijama o njoj. On pritom može pokušati da izbegne pojmovno-terminološku analizu fenomena, polazeći od neke jednostavne odrednice kakva se može naći npr. u boljim rečnicima književnih termina, na osnovu koje će se pozivati na dela koja su već po tradiciji svrstana u žanr naučne fantastike. Ipak, budući da su odrednice ove vrste često krajnje uopštene, da obuhvataju suviše raznorodnih osobina i pojava da bi bile precizne, odnosno kako se u konkretnom slučaju istorije SF-a mišljenja razilaze, nije izvesno da li će se kao počeci žanra u razmatranje uzeti dvadesetovekovni, devetnaestovekovni, srednjovekovni ili pak antički tekstovi, tj. koja će se dela od ponuđenih uzeti kao ‘pravi’ predstavnici žanra a koja će se pak odbaciti kao sporedni ili nereprezentativni primerci.
Polazna osnova, o kojoj govori Jović, u vidu enciklopedija, rečnika i leksikona književnih termina, može biti od izrazito male pomoći domaćem izučavaocu jezovite proze. Termin “horor” ne postoji u Rečniku književnih termina priređivača Dragiše Živkovića, mada se tu mogu pronaći kratke i uopštene odrednice o terminima “roman strave” i “gotski roman”. Najveća vrednost tih određenja je u razlučivanju između gotskog romana, kao istorijski uslovljene kategorije, vezane za kraj 18. i početak 19. veka, i romana strave, kao fenomena kojega je gotski roman podskup, ali koji u drugim, srodnim obličjima nastavlja da postoji do današnjih dana. Noviji Rečnik književnih termina, priređivača Tanje Popović, međutim, ukida to razlikovanje, kao i odrednicu za “roman strave” a ostavlja samo onu o gotskom romanu, određenom kao sinonim za “roman strave”. Posledica toga je implicitno svođenje čitavog horor žanra samo na priče o ukletim zamkovima i sablastima, bez ikakvih primera i predstavnika iz 20. veka. Najnoviji egzemplar žanra koji je pomenut u toj odrednici jeste roman Drakula Brema Stokera iz 1897. godine. Za autorku rečnika s početka 21. veka, horor u 20. veku kao da uopšte nije postojao.
Problemu skrajnutog, usputnog ili izostalog bavljenja književnošću strave u rečnicima na srpskom jeziku treba dodati i onaj koji se tiče nepostojanja prevedene ili domaće literature iz te oblasti. Hororom se u domaćoj književnoj teoriji i kritici zadugo gotovo niko nije bavio, a onda kada jeste, to je bilo uzgredno i indirektno. Termin “horor” retko je korišćen u naučnim radovima na srpskom jeziku pre 1980. godine. On je u srpsku teoriju književnosti uveden kasno, kao samopodrazumevajući, bez potrebe za definisanjem. Tako, npr, Predrag Palavestra tvrdi da je skrajnuti pisac Pera Todorović (1852-1907) ”ostavio sjajne primere najčistijeg horora u srpskoj književnosti”, ali pritom ne definiše šta horor jeste, niti je indirektno iz teksta moguće zaključiti šta bi “najčistiji horor” podrazumevao, i u odnosu na kakve “nečiste” primese ili uticaje.
Na sličan način, Sava Damjanov piše ”da su tri osnovna tipa fantastike u književnosti srpskog predromantizma onirička fantastika, horor i projekcija sakralnog [kurziv autora].” Ni on ne definiše horor, već ga tretira kao nešto što se podrazumeva po sebi, iako taj fenomen još uvek nema svoju odrednicu u srpskim rečnicima književnih termina.
Teme i motivi sa kojima se horor najčešće povezuje bivali su, ponekad, obrađivani u okvirima radova posvećenih fantastici uopšte. Stoga se malobrojni uvidi relevantni za prirodu horora na srpskom jeziku mogu naći uglavnom u indirektnom obliku, gotovo isključivo u člancima, zbornicima i proznim edicijama posvećenim opštoj fantastici. Od neizmernog kulturnog, književnog i teoretskog značaja u tom smislu za ovdašnju sredinu bila je biblioteka “Orfej” koju je izdavačka kuća Nolit iz Beograda pokrenula krajem pedesetih godina. U sredini kojom je dominirala soc-realistička estetika i “teorija odraza”, širokoj publici predstavljene su desetine klasičnih autora i dela fantastične književnosti, uključujući tu i neke pisce horora. Od izdanja u kojima je umetnička strava značajno prisutna, vredi istaći: E. A. Po, Odabrana dela, Natanijel Hotorn, Kuća sa sedam zabata, R. L. Stivenson, Doktor Džekil i g. Hajd, Embrouz Birs, Neobične priče, N. V. Gogolj, Fantastične pripovetke, Ueda Akinari, Priče kiše i meseca, kao i antologije: Nemački romantičari (u dva toma), te antologije ruske, francuske i poljske fantastike.
Značaju ovih izdanja posebno doprinosi činjenica da su bila propraćena stručnim, kvalitetnim i opširnim uvodima i pogovorima, čime je fantastično pismo na adekvatan način bilo i teoretski uvedeno u kulturnu sredinu koja se njime retko bavila na ozbiljan i iscrpan način. U tom smislu vredan je opširan uvod Stanislava Vinavera u knjizi Nemački romantičari, u kome se na stotinu stranica definiše poetika nemačkog romantizma uz koncizne osvrte na opuse pojedinačnih autora. Značajni su još i predgovor Zorana Mišića Antologiji francuske fantastike, u kome se jezgrovito određuje fantastika uopšte, pre nego što se posveti konkretnoj, francuskoj; predgovor Milice Nikolić Antologiji ruske fantastike, koji govori o đavolima i začaranim putnicima, snovima i priviđenjima u ruskoj književnosti; uvod u stravu i cinizam Neobičnih priča Embrouza Birsa iz pera Branka Vučićevića i kratki, ali jezgrovit esej o mrakovima Edgara Poa iz pera Isidore Sekulić, pod rečitim naslovom “Jedan od pesnika ponora”.
Navedeni tekstovi obiluju lucidnim uvidima u prirodu fantastike, snoviđenja, košmara, straha, ali pretežno su poetski intonirani, sa retkim istorijsko-poetičkim kontekstualizacijama a još ređe sa jasnom i preciznom terminologijom. Deo razloga tome je, možda, u odsustvu adekvatne prevedene teorijske literature koja bi zainteresovanim proučavaocima pružila širu sliku oblasti o kojoj govore, i predočila im nalaze njihovih inostranih prethodnika. Esej H. F. Lavkrafta, “Natprirodna strava u književnosti” iz 1927. na srpskom je objavljen tek 1990. godine, kao dodatak romanu Slučaj Čarlsa Dekstera Vorda. Ma koliko kvalitetan po sebi, taj duži esej od pre gotovo čitavog veka ostaje do trenutka pisanja ovih redova jedina inostrana studija o hororu u književnosti dostupna na srpskom jeziku.
Dejan Ognjanović
Problemi izučavanja horora na srpskom donekle su srodni onima vezanim za radove na engleskom jeziku, uz neke dodatne kulturno-istorijske specifičnosti. Zbog dominacije realističkog diskursa u srpskoj književnoj teoriji i praksi, negativne konotacije izučavanja ne-realističke književnosti u najširem smislu, pa tako i horora, bile su još izraženije nego u angloameričkoj. Ovo se naročito ogleda u svođenju gotovo svekolike fantastične proze na trivijalnu literaturu, ili u raznolikim strategijama negiranja ili relativizovanja fantastičnog, natprirodnog i neobjašnjivog. Zatim, izučavanje specifičnih odlika književnosti strave u domaćoj teoriji nije se ni postavljalo kao izdvojen problem, verovatno zbog nepostojanja dovoljno izražene tradicije takve vrste proze na srpskom jeziku. Umesto toga, retko bavljenje hororom (ne nužno pod tim nazivom) u okvirima srpskih teoretskih radova i studija, može se naći u tri preovladavajuća konteksta. Prvi su studije i zbornici posvećeni fantastici uopšte; drugi su studije posvećene folklornoj fantastici, s posebnim naglaskom na motiv vampira, kod nas najčešće izučavanog; najzad, horor se u novije vreme javlja i u pojedinim studijama posvećenim filmu, gde se u manjoj ili većoj meri govori i o književnim predlošcima žanra.
Srpski izučavalac fantastike u njenom najširem smislu nailazi na probleme koji su, u svojoj suštini, gotovo identični, bez obzira na koji njen varijetet da se opredeli. Iako naša definicija horora taj žanr ne dovodi u nužnu vezu sa fantastikom (budući određen preko estetske namere, a ne preko sadržine, horor se može javljati i u realističkom ključu), problemi o kojima govori Bojan Jović u svojoj studiji o naučnoj fantastici u potpunosti su primenjivi i na pionirske pokušaje izučavanja horora kod nas:
Ovo pak znači da će (domaći) istraživač SF-a u mnogim pitanjima morati da krene od samog početka. Pre svega, on će se suočiti sa potrebom da odredi šta predstavlja suštinu predmeta koji želi da izučava. Budući da mu naša zvanična (univerzitetska) nauka o književnosti po tom pitanju neće biti od preterane pomoći, moraće da se istovremeno upozna i sa samom pojavom i sa teorijskim refleksijama o njoj. On pritom može pokušati da izbegne pojmovno-terminološku analizu fenomena, polazeći od neke jednostavne odrednice kakva se može naći npr. u boljim rečnicima književnih termina, na osnovu koje će se pozivati na dela koja su već po tradiciji svrstana u žanr naučne fantastike. Ipak, budući da su odrednice ove vrste često krajnje uopštene, da obuhvataju suviše raznorodnih osobina i pojava da bi bile precizne, odnosno kako se u konkretnom slučaju istorije SF-a mišljenja razilaze, nije izvesno da li će se kao počeci žanra u razmatranje uzeti dvadesetovekovni, devetnaestovekovni, srednjovekovni ili pak antički tekstovi, tj. koja će se dela od ponuđenih uzeti kao ‘pravi’ predstavnici žanra a koja će se pak odbaciti kao sporedni ili nereprezentativni primerci.
Polazna osnova, o kojoj govori Jović, u vidu enciklopedija, rečnika i leksikona književnih termina, može biti od izrazito male pomoći domaćem izučavaocu jezovite proze. Termin “horor” ne postoji u Rečniku književnih termina priređivača Dragiše Živkovića, mada se tu mogu pronaći kratke i uopštene odrednice o terminima “roman strave” i “gotski roman”. Najveća vrednost tih određenja je u razlučivanju između gotskog romana, kao istorijski uslovljene kategorije, vezane za kraj 18. i početak 19. veka, i romana strave, kao fenomena kojega je gotski roman podskup, ali koji u drugim, srodnim obličjima nastavlja da postoji do današnjih dana. Noviji Rečnik književnih termina, priređivača Tanje Popović, međutim, ukida to razlikovanje, kao i odrednicu za “roman strave” a ostavlja samo onu o gotskom romanu, određenom kao sinonim za “roman strave”. Posledica toga je implicitno svođenje čitavog horor žanra samo na priče o ukletim zamkovima i sablastima, bez ikakvih primera i predstavnika iz 20. veka. Najnoviji egzemplar žanra koji je pomenut u toj odrednici jeste roman Drakula Brema Stokera iz 1897. godine. Za autorku rečnika s početka 21. veka, horor u 20. veku kao da uopšte nije postojao.
Problemu skrajnutog, usputnog ili izostalog bavljenja književnošću strave u rečnicima na srpskom jeziku treba dodati i onaj koji se tiče nepostojanja prevedene ili domaće literature iz te oblasti. Hororom se u domaćoj književnoj teoriji i kritici zadugo gotovo niko nije bavio, a onda kada jeste, to je bilo uzgredno i indirektno. Termin “horor” retko je korišćen u naučnim radovima na srpskom jeziku pre 1980. godine. On je u srpsku teoriju književnosti uveden kasno, kao samopodrazumevajući, bez potrebe za definisanjem. Tako, npr, Predrag Palavestra tvrdi da je skrajnuti pisac Pera Todorović (1852-1907) ”ostavio sjajne primere najčistijeg horora u srpskoj književnosti”, ali pritom ne definiše šta horor jeste, niti je indirektno iz teksta moguće zaključiti šta bi “najčistiji horor” podrazumevao, i u odnosu na kakve “nečiste” primese ili uticaje.
Na sličan način, Sava Damjanov piše ”da su tri osnovna tipa fantastike u književnosti srpskog predromantizma onirička fantastika, horor i projekcija sakralnog [kurziv autora].” Ni on ne definiše horor, već ga tretira kao nešto što se podrazumeva po sebi, iako taj fenomen još uvek nema svoju odrednicu u srpskim rečnicima književnih termina.
Teme i motivi sa kojima se horor najčešće povezuje bivali su, ponekad, obrađivani u okvirima radova posvećenih fantastici uopšte. Stoga se malobrojni uvidi relevantni za prirodu horora na srpskom jeziku mogu naći uglavnom u indirektnom obliku, gotovo isključivo u člancima, zbornicima i proznim edicijama posvećenim opštoj fantastici. Od neizmernog kulturnog, književnog i teoretskog značaja u tom smislu za ovdašnju sredinu bila je biblioteka “Orfej” koju je izdavačka kuća Nolit iz Beograda pokrenula krajem pedesetih godina. U sredini kojom je dominirala soc-realistička estetika i “teorija odraza”, širokoj publici predstavljene su desetine klasičnih autora i dela fantastične književnosti, uključujući tu i neke pisce horora. Od izdanja u kojima je umetnička strava značajno prisutna, vredi istaći: E. A. Po, Odabrana dela, Natanijel Hotorn, Kuća sa sedam zabata, R. L. Stivenson, Doktor Džekil i g. Hajd, Embrouz Birs, Neobične priče, N. V. Gogolj, Fantastične pripovetke, Ueda Akinari, Priče kiše i meseca, kao i antologije: Nemački romantičari (u dva toma), te antologije ruske, francuske i poljske fantastike.
Značaju ovih izdanja posebno doprinosi činjenica da su bila propraćena stručnim, kvalitetnim i opširnim uvodima i pogovorima, čime je fantastično pismo na adekvatan način bilo i teoretski uvedeno u kulturnu sredinu koja se njime retko bavila na ozbiljan i iscrpan način. U tom smislu vredan je opširan uvod Stanislava Vinavera u knjizi Nemački romantičari, u kome se na stotinu stranica definiše poetika nemačkog romantizma uz koncizne osvrte na opuse pojedinačnih autora. Značajni su još i predgovor Zorana Mišića Antologiji francuske fantastike, u kome se jezgrovito određuje fantastika uopšte, pre nego što se posveti konkretnoj, francuskoj; predgovor Milice Nikolić Antologiji ruske fantastike, koji govori o đavolima i začaranim putnicima, snovima i priviđenjima u ruskoj književnosti; uvod u stravu i cinizam Neobičnih priča Embrouza Birsa iz pera Branka Vučićevića i kratki, ali jezgrovit esej o mrakovima Edgara Poa iz pera Isidore Sekulić, pod rečitim naslovom “Jedan od pesnika ponora”.
Navedeni tekstovi obiluju lucidnim uvidima u prirodu fantastike, snoviđenja, košmara, straha, ali pretežno su poetski intonirani, sa retkim istorijsko-poetičkim kontekstualizacijama a još ređe sa jasnom i preciznom terminologijom. Deo razloga tome je, možda, u odsustvu adekvatne prevedene teorijske literature koja bi zainteresovanim proučavaocima pružila širu sliku oblasti o kojoj govore, i predočila im nalaze njihovih inostranih prethodnika. Esej H. F. Lavkrafta, “Natprirodna strava u književnosti” iz 1927. na srpskom je objavljen tek 1990. godine, kao dodatak romanu Slučaj Čarlsa Dekstera Vorda. Ma koliko kvalitetan po sebi, taj duži esej od pre gotovo čitavog veka ostaje do trenutka pisanja ovih redova jedina inostrana studija o hororu u književnosti dostupna na srpskom jeziku.
Dejan Ognjanović
The Graeat Gatsby
Veoma poznat
- Poruka
- 12.391
Sve je pocelo kao sala a zavrsilo se na indijanskom starom groblju odma iza ulice strah i trepet br 1.
Verovalo se da u starom veku neke napustene kuce ne smeju biti useljene.
Al sta je to moj dragi citaoce vredelo njemu da zna sve to kada ga je zelja za zlatom mamila, i to bas u vreme februarske bune 1900te, kad se narod pobunio protiv nevino optuzenih zena za vesticarenje.
U neke kuce se ne sme ni ulaziti.
Jer ipak sve ovo o cemu vam pisem, su stari narodi... znali. I to.
Oduvek....
Uzivljavam se u pricu prepricanu od starog moreplovca kojim je vekovima progonio one koji su sceli bre brate moj njeno zlato ojha
Verovalo se da u starom veku neke napustene kuce ne smeju biti useljene.
Al sta je to moj dragi citaoce vredelo njemu da zna sve to kada ga je zelja za zlatom mamila, i to bas u vreme februarske bune 1900te, kad se narod pobunio protiv nevino optuzenih zena za vesticarenje.
U neke kuce se ne sme ni ulaziti.
Jer ipak sve ovo o cemu vam pisem, su stari narodi... znali. I to.
Oduvek....
Uzivljavam se u pricu prepricanu od starog moreplovca kojim je vekovima progonio one koji su sceli bre brate moj njeno zlato ojha
Redmond
Veoma poznat
- Poruka
- 14.784
iz čega je ovo odlomak Getsbiša?
The Graeat Gatsby
Veoma poznat
- Poruka
- 12.391
Malopre sam to napisa'
- Poruka
- 129.654
“SRCE LUTKE”: STRAVA I UŽAS U MEĐURATNOM BEOGRADU
Beograd između dva rata je divno „igralište“ za umetnike. Dovoljno daleko da deluje romantično i egzotično, a, opet, dovoljno poznato da bude blisko, pravo je čudo što međuratni Beograd i češće nije bio poprište raznih izmaštanih dešavanja. Kada se tu dodaju i geopolitički odnosi u Evropi i u svetu iz tog perioda i strateški položaj Beograda između velikih mračnih sila oličenih u drugu Staljinu i nedrugu Hitleru neobično je da se ta scena češće ne koristi u delima domaćih autora. Osim nekoliko sporadičnih pokušaja čini se da je tek serija Senke nad Balkanom, koja je opet direktno inspirisana serijom Berlin Babilon, pokrenula lavinu kreativnog interesovanja za taj istorijski period.
Upravo u taj, takav i tadašnji Beograd mladi srpski autor Boban Trifunović smešta radnju svojih priča sadržanih u zbirci Srce lutke objavljenoj u izdanju Otvorene knjige.
U prvoj priči novinar mora da uradi intervju sa francuskom slikarskom koja je upravo imala izložbu u Beogradu. Ona mu zakazuje sastanak u nepoznatom restoranu La Fee Verte po kome je i nazvana ova priča. Restoran je smešten u mračnoj vračarskoj ulici, a hrana koju služe u njemu biće uzrok strave kako za uobraženog novinara tako i za sve one koji čitaju ovu priču.
U priči Veliko delo izvesni doktor objašnjava kako je došao do najboljeg primerka u svojoj kolekciji „nakaza“.
U priči Beleg saznajemo kakva je sudbina zadesila nesrećnog mladića nakon susreta sa drevnim, demonskim bićima i njihovim kolom.
U priči Veterinus Ritibus kroz ispovest svešteniku izvesnog trgovca retkim knjigama saznajemo zašto je doktor Rakić, heroj Velikog rata, nakon smrti supruge Viktorije naručio retku knjigu o drevnim obredima.
Priča Susret nam otkriva šta se krije iza „neviđenih strahota na nebu“ iznad Šumadije u septembru 1930. godine.
Nešto strašno se krije u tunelima podno Kalemegdanske tvrđave, nešto što će u priči Večnost otkriti grupa arheologa koja vrši istraživanje na tom lokalitetu.
Beogradski profesor se u priči Svite vraća u prestonicu nakon što je na putu kroz Šumadiju video svitu nepomenica. U kafani ? raspop Sima mu priča o tome kako su njemu, na istom tom mestu, nepomenice otele sina.
Religijski kult kome pripadaju najugledniji Beograđani i, ništa manje ugledne, Beograđanke želi da u katakombama pod Beogradom izvede preobražaj sličan onom koji se dogodio mladom Francu K. Iz Kirlinga pokraj Beča. O detaljima saznajemo iz haotičnog pripovedanja jednog od pripadnika kulta u priči Preobražaj.
Tajanstvena i mračna radnja se jednog aprila 1933. godine na volšeban način pojavljuje u Balkanskoj ulici. U njoj će glavna junakinja priče Srce lutke upoznati lutkara koji pravi lutke koje imaju srce.
Sofija je mlada studentkinja slikarstva koja, nakon što počne da se druži sa tajanstvenom grupom ljudi, počinje da slika sasvim drugačije slike. Njen samohrani otac će u priči Posezanje za Diimrudom poželeti da sazna kakve su te nove slike i šta se krije iza neobičnih promena u životu njegove ćerke.
Boban Trifunović je diplomirao na Odeljenju za etnologiju i antropologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu, tako da ne čudi što njegove priče prožete elementima folklorne fantastike. Trifunović je zvanje mastera zavredio odbranivši rad posvećen proznom stvaralaštvu američkog književnika Hauarda Filipsa Lavkravta. Čini se da je upravo Lavkravtov uticaj najsnažniji u pričama mladog pisca. Način pripovedanja, teme i motivi u zbirci Srce lutke neodoljivo asociraju na dela američkog genija.
Trifunović na znalački način kreira jedan malo drugačiji međuratni Beograd, grad koji ume da obitava u sivoj zoni, predelu između poznatog svetla i nepoznatog mraka. Upravo se u takvom mestu, u predelu gde svetlo tamni, a tama postaje bleđa smeštene su priče koje su proizašle iz mašte Bobana Trifunovića. Ipak, to nije neki alternativni Beograd. Ne. U pitanju je ovaj Beograd. Kako bi to i dokazao Trifunović na margine priča ubacuje poznate i znamenite Beograđane i Beograđanke tog doba, poput Jelene Dimitrijević, Dušana Stojimirovića, Uroša Predića… kao i poznati toponimi poput kafane Albanija ili ?.
Trifunović poseduje izuzetan pripovedački dar da svoje priče učini da deluju staro, kao da su nastale u vremenu o kome pripovedaju, a da istovremeno deluju tako savremeno čitljivo kao da upravo čitamo stripove poput Dilana Doga ili Martija Misterije.
Takođe se može činiti da se autor zbog odabira vremena u kome se odigravaju priče distancira od njih što nije tačno jer se tokom čitanja može naslutiti autorovi lični stavovi o mnogim temama.
Iako je ranije već objavljivao svoje priče i tekstove Srce lutke je prva samostalna zbirka priča Bobana Trifunovića. Uprkos tome ova knjiga deluje kao da ju je napisao neko ko iza sebe ima decenije spisateljskog iskustva. Srce lutke nam ne nagoveštava, već nam prestavlja autora u punoj kreativnoj snazi i veštini pred kojim je još svetlija književna budućnost.
Milan Aranđelović
Beograd između dva rata je divno „igralište“ za umetnike. Dovoljno daleko da deluje romantično i egzotično, a, opet, dovoljno poznato da bude blisko, pravo je čudo što međuratni Beograd i češće nije bio poprište raznih izmaštanih dešavanja. Kada se tu dodaju i geopolitički odnosi u Evropi i u svetu iz tog perioda i strateški položaj Beograda između velikih mračnih sila oličenih u drugu Staljinu i nedrugu Hitleru neobično je da se ta scena češće ne koristi u delima domaćih autora. Osim nekoliko sporadičnih pokušaja čini se da je tek serija Senke nad Balkanom, koja je opet direktno inspirisana serijom Berlin Babilon, pokrenula lavinu kreativnog interesovanja za taj istorijski period.
Upravo u taj, takav i tadašnji Beograd mladi srpski autor Boban Trifunović smešta radnju svojih priča sadržanih u zbirci Srce lutke objavljenoj u izdanju Otvorene knjige.
U prvoj priči novinar mora da uradi intervju sa francuskom slikarskom koja je upravo imala izložbu u Beogradu. Ona mu zakazuje sastanak u nepoznatom restoranu La Fee Verte po kome je i nazvana ova priča. Restoran je smešten u mračnoj vračarskoj ulici, a hrana koju služe u njemu biće uzrok strave kako za uobraženog novinara tako i za sve one koji čitaju ovu priču.
U priči Veliko delo izvesni doktor objašnjava kako je došao do najboljeg primerka u svojoj kolekciji „nakaza“.
U priči Beleg saznajemo kakva je sudbina zadesila nesrećnog mladića nakon susreta sa drevnim, demonskim bićima i njihovim kolom.
U priči Veterinus Ritibus kroz ispovest svešteniku izvesnog trgovca retkim knjigama saznajemo zašto je doktor Rakić, heroj Velikog rata, nakon smrti supruge Viktorije naručio retku knjigu o drevnim obredima.
Priča Susret nam otkriva šta se krije iza „neviđenih strahota na nebu“ iznad Šumadije u septembru 1930. godine.
Nešto strašno se krije u tunelima podno Kalemegdanske tvrđave, nešto što će u priči Večnost otkriti grupa arheologa koja vrši istraživanje na tom lokalitetu.
Beogradski profesor se u priči Svite vraća u prestonicu nakon što je na putu kroz Šumadiju video svitu nepomenica. U kafani ? raspop Sima mu priča o tome kako su njemu, na istom tom mestu, nepomenice otele sina.
Religijski kult kome pripadaju najugledniji Beograđani i, ništa manje ugledne, Beograđanke želi da u katakombama pod Beogradom izvede preobražaj sličan onom koji se dogodio mladom Francu K. Iz Kirlinga pokraj Beča. O detaljima saznajemo iz haotičnog pripovedanja jednog od pripadnika kulta u priči Preobražaj.
Tajanstvena i mračna radnja se jednog aprila 1933. godine na volšeban način pojavljuje u Balkanskoj ulici. U njoj će glavna junakinja priče Srce lutke upoznati lutkara koji pravi lutke koje imaju srce.
Sofija je mlada studentkinja slikarstva koja, nakon što počne da se druži sa tajanstvenom grupom ljudi, počinje da slika sasvim drugačije slike. Njen samohrani otac će u priči Posezanje za Diimrudom poželeti da sazna kakve su te nove slike i šta se krije iza neobičnih promena u životu njegove ćerke.
Boban Trifunović je diplomirao na Odeljenju za etnologiju i antropologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu, tako da ne čudi što njegove priče prožete elementima folklorne fantastike. Trifunović je zvanje mastera zavredio odbranivši rad posvećen proznom stvaralaštvu američkog književnika Hauarda Filipsa Lavkravta. Čini se da je upravo Lavkravtov uticaj najsnažniji u pričama mladog pisca. Način pripovedanja, teme i motivi u zbirci Srce lutke neodoljivo asociraju na dela američkog genija.
Trifunović na znalački način kreira jedan malo drugačiji međuratni Beograd, grad koji ume da obitava u sivoj zoni, predelu između poznatog svetla i nepoznatog mraka. Upravo se u takvom mestu, u predelu gde svetlo tamni, a tama postaje bleđa smeštene su priče koje su proizašle iz mašte Bobana Trifunovića. Ipak, to nije neki alternativni Beograd. Ne. U pitanju je ovaj Beograd. Kako bi to i dokazao Trifunović na margine priča ubacuje poznate i znamenite Beograđane i Beograđanke tog doba, poput Jelene Dimitrijević, Dušana Stojimirovića, Uroša Predića… kao i poznati toponimi poput kafane Albanija ili ?.
Trifunović poseduje izuzetan pripovedački dar da svoje priče učini da deluju staro, kao da su nastale u vremenu o kome pripovedaju, a da istovremeno deluju tako savremeno čitljivo kao da upravo čitamo stripove poput Dilana Doga ili Martija Misterije.
Takođe se može činiti da se autor zbog odabira vremena u kome se odigravaju priče distancira od njih što nije tačno jer se tokom čitanja može naslutiti autorovi lični stavovi o mnogim temama.
Iako je ranije već objavljivao svoje priče i tekstove Srce lutke je prva samostalna zbirka priča Bobana Trifunovića. Uprkos tome ova knjiga deluje kao da ju je napisao neko ko iza sebe ima decenije spisateljskog iskustva. Srce lutke nam ne nagoveštava, već nam prestavlja autora u punoj kreativnoj snazi i veštini pred kojim je još svetlija književna budućnost.
Milan Aranđelović
- Poruka
- 129.654
JOVAN RISTIĆ:
Vodič kroz karijeru Roberta R. Makamona, tvorca “Labudove pesme”, “Vučjeg sata” i “Dečakovog života”
Robert Rik Makamon (Robert Rick McCammon) je rođen 1952. godine u mestu Birmingem u američkoj saveznoj državi Alabama. Uz Džoa Lensdejla smatra se najznačajnijim piscem horora i fantastike sa juga SAD, a u drugoj polovini osamdesetih i početkom devedesetih godina prošlog veka bio je u najužem krugu najpopularnijih američkih stvaralaca u žanru strave i užasa – rame uz rame sa Stivenom Kingom, Piterom Straubom i Klajvom Barkerom.
Izuzetno je doprineo afirmaciji tog žanra i njegovih stvaralaca kada je sa Lensdejlom osnovao Asocijaciju američkih pisaca horora koja dodeljuje nagradu Brem Stoker, najvažnije svetsko priznanje za horor književnost. Pisao je pod uticajem Reja Bredberija, Edgara Alana Poa, Edgara Rajsa Berouza i Hauarda Filipsa Lavkrafta, ali i Stivena Kinga, sa kojim je najviše poređen – i pozitivno i negativno – ponajviše zbog Labudove pesme/Swan Song (1987), postapokaliptičnog romana koji je Makamonu doneo svetsku slavu, a koji deo svoje inspiracije crpi iz Kingovog Uporišta (1978).
Makamon je isprva bio novinar, a sa romanom prvencem Baal (1978) uspešno je pobegao u pisce, kako, prema svojim rečima, ne bi na istom poslu tavorio do kraja života. Baal se prodao u 300.000 primeraka, što je za pisca početnika u Americi odličan rezultat, ali sledeća dva romana, Betanin greh/Bethany’s Sin (1980) i Noćni brod/Night Boat (1980) nisu tome prišla ni blizu.
Istinski uspeh u SAD došao je sa četvrtim romanom Žedni su/They Thirst (1981), koji govori o invaziji vampira na Los Anđeles. Makamon je ovu apokaliptičnu pripovest, punu krvavih palp momenata, napisao ambicioznije nego prethodna svoja dela, i počeo je da dobija prve pohvale za pisanje. Ali pravo poštovanje kritičara stekao je sa sledećim, bredberijevskim romanom Misteriozna šetnja/Mystery Walk (1983) i horor gotikom Ašer na umoru/Usher’s Passing (1984) koji se nadovezuje na klasičnu priču Edgara Alana Poa Pad kuće Ašerovih.
Sa obimnim romanom Labudova pesma (1987), Makamon se popeo na sam vrh. Ova mešavina horora, fentezija i avanture u miljeu sveta uništenog nuklearnim ratom bila je svetski hit; četiri meseca se nalazila na listi bestselera Njujork tajmsa, dobila je Brema Stokera (tu nagradu je podelila sa Mizeri Stivena Kinga), a u međuvremenu je postala kultno delo u Rusiji, gde je doživela tri izdanja.
Makamon se zadržao među najvažnijim žanrovskim imenima sa potonjim romanima Žalac/Stinger (1988), Vučji sat/The Wolf’s Hour (1989), Moje/Mine (199o) i Dečakov život/Boy’s Life (1991), kao i sa zbirkom priča Blue World (1990).
Žalac, mešavina naučne fantastike i horora, koji se bavi sukobom dva vanzemaljska bića u jednom malom mestu na Zemlji, postao je takođe Njujork tajmsov bestseler. Isto važi za Vučji sat (1989), kombinaciju špijunskog i horor romana iz doba Drugog svetskog rata čiji je glavni junak saveznički špijun ruskog porekla Majkl Galatin. Ono što Galatina čini posebnim je njegova sposobnost da se pretvara u vukodlaka, i to vrlo različitog od onih iz filmova i književnih dela. Vučji sat je postao drugi Makamonov svetski hit posle Labudove pesme, donevši mu pored ostalog najveće francusko knjževno priznanje iz oblasti fantastike – Grand Prix de l’ Imaginaire.
Sa psihološkim hororom Moje, u kojem se okrenuo savremenoj prozi, Makamon je osvojio još jednog Brema Stokera, a onda je usledio njegov najzreliji spisateljski čas – roman Dečakov život. Ovo donekle autobiografsko prozno delo o odrastanju, čija je radnja smeštena u Alabamu iz šezdesetih godina prošlog veka, donelo je Makamonu još jednog Brema Stokera ali i uglednu Svetsku nagradu za fantastiku.
Sa Dečakovim životom i potonjim, oporim delom Put na jug/Gone South (1992), Makamon je ostvario svoju želju da izađe iz strogo žanrovskih voda, ali je ostao bez velikih tiraža. Ubrzo se suočio sa izdavačkim zahtevom da značajno izmeni rukopis svog novog, istorijskog krimi romana Govori noćna ptica/Speaks The Nightbird, kako bi rezultat više ličio na njegova ranija, komercijalnija dela. Makamon je odbio reviziju i povukao rukopis. Sličan zahtev dobio je i za sledeći roman, koji takođe nije želeo da prepravi. Razočaran izdavačkom industrijom, potpuno se povukao sa književne scene i posvetio ulozi oca.
Vratio se 2002. godine, kada je našao izdavača za Govori noćna ptica. Ovo obimno delo, čija se radnja dešava u Novoj Engleskoj krajem 17. veka, za vreme lova na veštice u Salemu, produžilo se u petodelni serijal sa istim junakom, Metjuom Korbetom. Njegov tvorac, međutim, nije povratio raniju slavu.
U ovoj deceniji, Makamon pokazuje nameru da se vrati savremenoj prozi, ali i hororu. Njegov roman The Five (2011), o istoimenom južnjačkom rok bendu na oproštajnoj turneji koji se našao na meti pomahnitalog ratnog veterana, dobio je dosta dobre kritike, a vampirska horor novela Putujem noću/I Travel By Night (2013) će sledeće godine dobiti romaneskni nastavak. Makamon je ponovo aktivirao svog najslavnijeg lika, špijuna-vukodlaka Majkla Galatina, i posvetio mu niz priča, sakupljenih u zbirci Šumski lovac/The Hunter From The Woods (2011).
Makamon je ekranizovan samo jednom, ali vrlo uspešno, kada je Vilijem Fridkin 1985. godine snimio njegovu priču Nightcrawlers kao epizodu TV serije Zona sumraka. Postojali su planovi da se ekranizuje roman Žedni su i novela Blue World (iz istoimene zbirke priča), ali se od toga odustalo. Ove godine je, međutim, najavljeno da će studio Universal raditi film po Vučjem satu.
Za svoje kratke priče, Makamon je dva puta je dobijao Brema Stokera. Među njima je zombi pripovest Jedi me/Eat Me, koja se smatra klasikom moderne horor proze.
Vodič kroz karijeru Roberta R. Makamona, tvorca “Labudove pesme”, “Vučjeg sata” i “Dečakovog života”
Robert Rik Makamon (Robert Rick McCammon) je rođen 1952. godine u mestu Birmingem u američkoj saveznoj državi Alabama. Uz Džoa Lensdejla smatra se najznačajnijim piscem horora i fantastike sa juga SAD, a u drugoj polovini osamdesetih i početkom devedesetih godina prošlog veka bio je u najužem krugu najpopularnijih američkih stvaralaca u žanru strave i užasa – rame uz rame sa Stivenom Kingom, Piterom Straubom i Klajvom Barkerom.
Izuzetno je doprineo afirmaciji tog žanra i njegovih stvaralaca kada je sa Lensdejlom osnovao Asocijaciju američkih pisaca horora koja dodeljuje nagradu Brem Stoker, najvažnije svetsko priznanje za horor književnost. Pisao je pod uticajem Reja Bredberija, Edgara Alana Poa, Edgara Rajsa Berouza i Hauarda Filipsa Lavkrafta, ali i Stivena Kinga, sa kojim je najviše poređen – i pozitivno i negativno – ponajviše zbog Labudove pesme/Swan Song (1987), postapokaliptičnog romana koji je Makamonu doneo svetsku slavu, a koji deo svoje inspiracije crpi iz Kingovog Uporišta (1978).
Makamon je isprva bio novinar, a sa romanom prvencem Baal (1978) uspešno je pobegao u pisce, kako, prema svojim rečima, ne bi na istom poslu tavorio do kraja života. Baal se prodao u 300.000 primeraka, što je za pisca početnika u Americi odličan rezultat, ali sledeća dva romana, Betanin greh/Bethany’s Sin (1980) i Noćni brod/Night Boat (1980) nisu tome prišla ni blizu.
Istinski uspeh u SAD došao je sa četvrtim romanom Žedni su/They Thirst (1981), koji govori o invaziji vampira na Los Anđeles. Makamon je ovu apokaliptičnu pripovest, punu krvavih palp momenata, napisao ambicioznije nego prethodna svoja dela, i počeo je da dobija prve pohvale za pisanje. Ali pravo poštovanje kritičara stekao je sa sledećim, bredberijevskim romanom Misteriozna šetnja/Mystery Walk (1983) i horor gotikom Ašer na umoru/Usher’s Passing (1984) koji se nadovezuje na klasičnu priču Edgara Alana Poa Pad kuće Ašerovih.
Sa obimnim romanom Labudova pesma (1987), Makamon se popeo na sam vrh. Ova mešavina horora, fentezija i avanture u miljeu sveta uništenog nuklearnim ratom bila je svetski hit; četiri meseca se nalazila na listi bestselera Njujork tajmsa, dobila je Brema Stokera (tu nagradu je podelila sa Mizeri Stivena Kinga), a u međuvremenu je postala kultno delo u Rusiji, gde je doživela tri izdanja.
Makamon se zadržao među najvažnijim žanrovskim imenima sa potonjim romanima Žalac/Stinger (1988), Vučji sat/The Wolf’s Hour (1989), Moje/Mine (199o) i Dečakov život/Boy’s Life (1991), kao i sa zbirkom priča Blue World (1990).
Žalac, mešavina naučne fantastike i horora, koji se bavi sukobom dva vanzemaljska bića u jednom malom mestu na Zemlji, postao je takođe Njujork tajmsov bestseler. Isto važi za Vučji sat (1989), kombinaciju špijunskog i horor romana iz doba Drugog svetskog rata čiji je glavni junak saveznički špijun ruskog porekla Majkl Galatin. Ono što Galatina čini posebnim je njegova sposobnost da se pretvara u vukodlaka, i to vrlo različitog od onih iz filmova i književnih dela. Vučji sat je postao drugi Makamonov svetski hit posle Labudove pesme, donevši mu pored ostalog najveće francusko knjževno priznanje iz oblasti fantastike – Grand Prix de l’ Imaginaire.
Sa psihološkim hororom Moje, u kojem se okrenuo savremenoj prozi, Makamon je osvojio još jednog Brema Stokera, a onda je usledio njegov najzreliji spisateljski čas – roman Dečakov život. Ovo donekle autobiografsko prozno delo o odrastanju, čija je radnja smeštena u Alabamu iz šezdesetih godina prošlog veka, donelo je Makamonu još jednog Brema Stokera ali i uglednu Svetsku nagradu za fantastiku.
Sa Dečakovim životom i potonjim, oporim delom Put na jug/Gone South (1992), Makamon je ostvario svoju želju da izađe iz strogo žanrovskih voda, ali je ostao bez velikih tiraža. Ubrzo se suočio sa izdavačkim zahtevom da značajno izmeni rukopis svog novog, istorijskog krimi romana Govori noćna ptica/Speaks The Nightbird, kako bi rezultat više ličio na njegova ranija, komercijalnija dela. Makamon je odbio reviziju i povukao rukopis. Sličan zahtev dobio je i za sledeći roman, koji takođe nije želeo da prepravi. Razočaran izdavačkom industrijom, potpuno se povukao sa književne scene i posvetio ulozi oca.
Vratio se 2002. godine, kada je našao izdavača za Govori noćna ptica. Ovo obimno delo, čija se radnja dešava u Novoj Engleskoj krajem 17. veka, za vreme lova na veštice u Salemu, produžilo se u petodelni serijal sa istim junakom, Metjuom Korbetom. Njegov tvorac, međutim, nije povratio raniju slavu.
U ovoj deceniji, Makamon pokazuje nameru da se vrati savremenoj prozi, ali i hororu. Njegov roman The Five (2011), o istoimenom južnjačkom rok bendu na oproštajnoj turneji koji se našao na meti pomahnitalog ratnog veterana, dobio je dosta dobre kritike, a vampirska horor novela Putujem noću/I Travel By Night (2013) će sledeće godine dobiti romaneskni nastavak. Makamon je ponovo aktivirao svog najslavnijeg lika, špijuna-vukodlaka Majkla Galatina, i posvetio mu niz priča, sakupljenih u zbirci Šumski lovac/The Hunter From The Woods (2011).
Makamon je ekranizovan samo jednom, ali vrlo uspešno, kada je Vilijem Fridkin 1985. godine snimio njegovu priču Nightcrawlers kao epizodu TV serije Zona sumraka. Postojali su planovi da se ekranizuje roman Žedni su i novela Blue World (iz istoimene zbirke priča), ali se od toga odustalo. Ove godine je, međutim, najavljeno da će studio Universal raditi film po Vučjem satu.
Za svoje kratke priče, Makamon je dva puta je dobijao Brema Stokera. Među njima je zombi pripovest Jedi me/Eat Me, koja se smatra klasikom moderne horor proze.
Truman
Elita
- Poruka
- 22.709
Кери, Стивен Кинг
Ова књига не спада у његова најбоља дела али ми се допада форма приповедања - исечци из књига, новина као и испитивање пред комитетом. Све у свему солидан урадак о необичној девојчици коју је медиокритетска већина злостављала.
Ова књига не спада у његова најбоља дела али ми се допада форма приповедања - исечци из књига, новина као и испитивање пред комитетом. Све у свему солидан урадак о необичној девојчици коју је медиокритетска већина злостављала.
- Poruka
- 129.654
Rolan Topor - Stanar
Po ovom romanu je Roman Polanski snimio svoj čuveni film Stanar, ali knjiga je gotovo uvek bolja od filma.
Stanar je remek-delo modernog klaustrofobičnog i košmarnog romana o gubitku identiteta u urbanom okruženju, o otuđenju, o autsajderstvu, o pritisku mase na pojedinca, o ukalupljavanju i konformizmu.
Glavni junak, povučeni samac Trelkovski, doseljava se u stan u centru Pariza. Stan se nalazi u mračnoj zgradi nastanjenoj čudnim i podozrivim ljudima koji kao da kriju nekakvu tajnu. Trelkovski naslućuje da bi ta tajna dobrim delom mogla imati veze sa stanarkom koja je prethodno živela u sada njegovom stanu, a koja se, navodno, ubila skočivši kroz prozor. On postaje opsednut njom; njen „duh“ i senke i mrakovi ostalih stanara spuštaju se na njega i prete da mu pomute um…
Po ovom romanu je Roman Polanski snimio svoj čuveni film Stanar, ali knjiga je gotovo uvek bolja od filma.
Stanar je remek-delo modernog klaustrofobičnog i košmarnog romana o gubitku identiteta u urbanom okruženju, o otuđenju, o autsajderstvu, o pritisku mase na pojedinca, o ukalupljavanju i konformizmu.
Glavni junak, povučeni samac Trelkovski, doseljava se u stan u centru Pariza. Stan se nalazi u mračnoj zgradi nastanjenoj čudnim i podozrivim ljudima koji kao da kriju nekakvu tajnu. Trelkovski naslućuje da bi ta tajna dobrim delom mogla imati veze sa stanarkom koja je prethodno živela u sada njegovom stanu, a koja se, navodno, ubila skočivši kroz prozor. On postaje opsednut njom; njen „duh“ i senke i mrakovi ostalih stanara spuštaju se na njega i prete da mu pomute um…
- Poruka
- 129.654
Hans Hajnc Evers - Pauk i drugi užasi
Evers je početkom dvadesetog veka bio među najpoznatijim nemačkim piscima, dok je danas skoro potpuno zaboravljen, čak i u enciklopedijama horora je sveden na fusnotu, delom je to što njegovi romani nisu izdržali probu vremena, prilično su zastareli, a delom je to što je podržavao i sarađivao sa nacistima.
Međutim njegove priče su prilično dobre, veći deo priča spada u podžanr horora contes cruels, koje su bez upliva natprirodnog, jedino naslovna priča, koja je ujedno i njegova najpoznatija priča, nezaobilazna u svakoj antologiji horora/fantastike, sadrži elemente natprirodnog.
Evers je početkom dvadesetog veka bio među najpoznatijim nemačkim piscima, dok je danas skoro potpuno zaboravljen, čak i u enciklopedijama horora je sveden na fusnotu, delom je to što njegovi romani nisu izdržali probu vremena, prilično su zastareli, a delom je to što je podržavao i sarađivao sa nacistima.
Međutim njegove priče su prilično dobre, veći deo priča spada u podžanr horora contes cruels, koje su bez upliva natprirodnog, jedino naslovna priča, koja je ujedno i njegova najpoznatija priča, nezaobilazna u svakoj antologiji horora/fantastike, sadrži elemente natprirodnog.
Poslednja izmena:
- Poruka
- 129.654
T.E.D. Klajn - Mračni bogovi
Ovo je prva Klajnova knjiga objavljena na srpskom, šteta što se toliko čekalo na ovog više nego dobrog horor pisca. Uticaj Lavkrafta na Klajna je više nego
očigledan, sve novele (ima ih pet) imaju direktne reference na njega, u nekima se Lavkraft i pominje, u suštini sve su omaž majstoru horora.
„Deca kraljevstva“
Usred Njujorka jedan čovek od skromnog sveštenika otkrije neomitologiju o navodnoj rasi podzemnih bledih, veoma zlih humanoida. Iako niz epizoda kao da ukazuje da u toj priči ima istine, on to odbacuje kao fantaziju. A onda u celom gradu, usred noći, nestane struja…
„Piti“
Zabava povodom useljenja u novu kuću, nekadašnju farmu, u šumovitoj zabiti Konektikata. Gomila njujorških japija smeje, se, zabavlja, šali sa svojim domaćinom – ali iz fragmenata raznih razgovora, kao i nekih dešavanja, javljaju se nagoveštaji da je ta kuća stečena na nečastan način, da je prethodni vlasnik poludeo (doslovno: u ludnici je, gde je samom sebi rukama iščupao grlo), a da je za sobom, možda, ostavio nekakvog ljubimca… koji odavno nije nahranjen…
„Crni čovek sa rogom“
Stariji pisac iz Njujorka nekada davno družio se sa Lavkraftom i pisao priče u njegovom stilu; ceo život proveo je u njegovoj senci. Sad, u smiraj svojih dana, čuje ispovest čoveka koji beži od mračnog božanstva iz džungla Malezije koje je obožavao Čo-Čo narod, o kojem je Lavkraft pisao. Piščev život pretvara se ubrzo u horor priču jeziviju od onih koje je sam pisao…
„Najdelmanov bog“
Najdelman ima uspešan posao u marketinškoj agenciji, skupocen stan, ženu, dete, ljubavnicu… ali njegovu rutinu razbija jedan naizgled luckasti hevimetalac koji je u Najdelmanovoj pesmi iz mladosti pronašao uputstvo za oživljavanje „sluge“ koji će obožavati naročio zloćudno božanstvo koje je Najdelman jednom davno izmislio. Luckasti čovek tvrdi da je u tome uspeo, da veliki stvor načinjen od otpada i đubreta izvršava njegove komande, ali da bi radije slušao onoga koji ga je stvarno stvorio…
„Događaji na farmi Porotovih“
Mladi profesor iz Njujorka odlazi u nedođiju Nju Džerzija, u jednu staromodnu versku zajednicu, usred šuma, potoka i netaknute prirode, kako bi pripremao kurs iz horor književnosti. Međutim, ubrzo on, nenamerno, oživi drevno zlo iz šume koje počne da se ispoljava na podmukle načine…
Ovo je prva Klajnova knjiga objavljena na srpskom, šteta što se toliko čekalo na ovog više nego dobrog horor pisca. Uticaj Lavkrafta na Klajna je više nego
očigledan, sve novele (ima ih pet) imaju direktne reference na njega, u nekima se Lavkraft i pominje, u suštini sve su omaž majstoru horora.
„Deca kraljevstva“
Usred Njujorka jedan čovek od skromnog sveštenika otkrije neomitologiju o navodnoj rasi podzemnih bledih, veoma zlih humanoida. Iako niz epizoda kao da ukazuje da u toj priči ima istine, on to odbacuje kao fantaziju. A onda u celom gradu, usred noći, nestane struja…
„Piti“
Zabava povodom useljenja u novu kuću, nekadašnju farmu, u šumovitoj zabiti Konektikata. Gomila njujorških japija smeje, se, zabavlja, šali sa svojim domaćinom – ali iz fragmenata raznih razgovora, kao i nekih dešavanja, javljaju se nagoveštaji da je ta kuća stečena na nečastan način, da je prethodni vlasnik poludeo (doslovno: u ludnici je, gde je samom sebi rukama iščupao grlo), a da je za sobom, možda, ostavio nekakvog ljubimca… koji odavno nije nahranjen…
„Crni čovek sa rogom“
Stariji pisac iz Njujorka nekada davno družio se sa Lavkraftom i pisao priče u njegovom stilu; ceo život proveo je u njegovoj senci. Sad, u smiraj svojih dana, čuje ispovest čoveka koji beži od mračnog božanstva iz džungla Malezije koje je obožavao Čo-Čo narod, o kojem je Lavkraft pisao. Piščev život pretvara se ubrzo u horor priču jeziviju od onih koje je sam pisao…
„Najdelmanov bog“
Najdelman ima uspešan posao u marketinškoj agenciji, skupocen stan, ženu, dete, ljubavnicu… ali njegovu rutinu razbija jedan naizgled luckasti hevimetalac koji je u Najdelmanovoj pesmi iz mladosti pronašao uputstvo za oživljavanje „sluge“ koji će obožavati naročio zloćudno božanstvo koje je Najdelman jednom davno izmislio. Luckasti čovek tvrdi da je u tome uspeo, da veliki stvor načinjen od otpada i đubreta izvršava njegove komande, ali da bi radije slušao onoga koji ga je stvarno stvorio…
„Događaji na farmi Porotovih“
Mladi profesor iz Njujorka odlazi u nedođiju Nju Džerzija, u jednu staromodnu versku zajednicu, usred šuma, potoka i netaknute prirode, kako bi pripremao kurs iz horor književnosti. Međutim, ubrzo on, nenamerno, oživi drevno zlo iz šume koje počne da se ispoljava na podmukle načine…
Redmond
Veoma poznat
- Poruka
- 14.784
Ovo zvuci bas kul, jel ima u drzavnim bibliotekama ova knjiga ili mora da se kupuje?
- Poruka
- 129.654
Trebalo bi da ima, ali postoji i u e. obliku:
http://s000.tinyupload.com/index.php?file_id=97805842167230487295
