Novca ima, planova pošumljavanja u Vojvodini nema
Ilegalna seča šume u Bavaništu
Vojvodina je najmanje šumovita regija Evrope i zbog nedostatka šuma trpi znatne ekonomske štete. Novca za pošumljavanje ima, ali ono ipak izostaje, jer odnos društva i vlasti prema ovom problemu nije zadovoljavajući. Mreža „Pošumimo Vojvodinu“ istraživala je kako se planira i koliko finansira pošumljavanje.
Prema Strategiji poljoprivrede i ruralnog razvoja, šumovitost u Srbiji je oko 30 odsto, što je čini srednje šumovitom državom, iako ispod evropskog proseka. Međutim, većina ovih šuma nalazi se u centralnoj Srbiji, dok je Vojvodina najmanje šumovita regija u Evropi.
Šume u AP Vojvodini pokrivaju oko 150 hiljada hektara, ili oko 7% površine. Podaci se razlikuju, u zavisnosti od izvora i kriterijuma koji su uzeti kao merilo. Negde su dati katastarski podaci o površinama šuma i šumskog zemljišta, koji odstupaju od stvarnog stanja, jer se neretko u katastru oranice vode kao šume i obrnuto. Zato se koriste i podaci o šumom obraslim površinama. U tabeli su podaci različitih izvora i kriterijuma.
Vojvodina jeste poljoprivredna regija, u kojoj poljoprivredno zemljište ima najviši prioritet i zauzima najveću površinu. Ali, nedostatak šuma itekako negativno utiče na poljoprivredu, ekonomiju i zdravlje ljudi. Šume sprečavaju eroziju i isušivanje zemljišta, štite nas od suša i poplava, ublažavaju negativne posledice klimatskih promena, povoljno utiču na prilagođavanje klimatskim promenama, prečišćavaju i povećavaju kvalitet vazduha, vode i zemljišta, povećavaju prinose u poljoprivredi i kvalitet hrane, staništa su za 80% vrsta, čuvaju biološku raznovrsnost, povoljno utiču na turizam, pčelarstvo, psihičko i fizičko zdravlje ljudi. Štete i izgubljene dobiti zbog nedostatka šuma u Vojvodini, mere se desetinama miliona evra godišnje.
Šume ni u Vojvodini nisu ravnomerno raspoređene. Najviše šuma ima na jugu i zapadu, u velikim kompleksima na Fruškoj gori i Vršačkim planinama, u sremskim i bosutskim šumama, Koviljsko-petrovaradinskom ritu, Gornjem Podunavlju, zatim u Deliblatskoj i Subotičkoj peščari i duž velikih reka (Tisa, Tamiš). Van ovih, po površini relativno malih područja, veći deo Vojvodine je gotovo potpuno ogoljen, sa tek nekoliko promila površine pod šumama. Šumovitost ispod proseka od 7 odsto ima 31 opština i grad, što je skoro 70 odsto od 45 opština i gradova, koliko ih se nalazi u AP Vojvodini. Ispod 1 odsto šuma ima njih 14, što je gotovo trećina, a između 1 i 7 odsto ima njih 17, ili nešto više od trećine.
Najveću površinu pod šumama imaju opštine Šid, Kovin i Grad Sremska Mitrovica, a najvišu šumovitost imaju imaju opštine Beočin, Sremski Karlovci i Šid, svaka više od 30 odsto. Najmanju površinu pod šumama i šumovitost imaju opštine Temerin, Srbobran i Mali Iđoš, sa svega nekoliko hektara i promila pod šumom.
Da bi se u Vojvodini postigla optimalna šumovitost od 14%, treba podići još oko 170 hiljada hektara novih šuma i zaštitnih pojaseva – duplo više nego što ih ima sada. To je pojas širok 17 i dug 100 kilometara, od Novog Sada do Subotice. Za ovakav poduhvat, stručnjaci procenjuju, potrebno je 100 miliona kvalitetnih i ekološki prihvatljivih sadnica, različitih vrsta drveća. Zato je presudno da društvo u celini, naročito vlasti na svim nivoima daju prioritet očuvanju postojećih i podizanju novih šuma u Vojvodini.
Mreža „Pošumimo Vojvodinu“ istraživala je kako se planiralo i koliko finansiralo pošumljavanje u AP Vojvodini u poslednjih osam godina, na pokrajinskom i lokalnom nivou, kroz primenu Zakona o šumama i Zakona o poljoprivrednom zemljištu.
Od pokrajinskih vlasti traženi su godišnji programi Fonda za šume AP Vojvodine za period 2014–2022, kao i izveštaji o sprovođenju ovih programa. Od svih 45 opština i gradova u Vojvodini traženi su zakonom obavezni dokumenti, Program korišćenja sredstava od naknade za korišćenje šuma i šumskog zemljišta za period 2019–2022, zatim izveštaj o korišćenju ovih sredstava, te izveštaj o sprovođenju programa zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta za period 2016–2021.
Traženi su i lokalni prostorni planovi, kao i višegodišnji planovi pošumljavanja, čije usvajanje nije zakonska obaveza, ali bez kojih planskog pošumljavanja ne može biti.
Rezultati istraživanja su zabrinjavajući. Pokrajinski fond za šume ubedljivo najviše finansira izgradnju šumskih puteva, dok najmanje od svih mera finansira podizanje novih šuma, što je osnovni cilj Fonda. Sredstvima Fonda podignuto je samo oko 1100 hektara novih šuma u poslednjih 8 godina, jer na konkursima Fonda za pošumljavanje ima samo po nekoliko prijava godišnje. Zato najveći deo novca planiranog za ovu aktivnost ostaje neiskorišćen. To pokazuje da novac nije presudan, već da postoje drugi, sistemski problemi, koji pošumljavanje onemogućavaju ili ograničavaju.
Stanje po opštinama i gradovima je još nepovoljnije. Gotovo sve opštine su nenamenski trošile novac od naknade za korišćenje šuma. Samo njih dve imale su program korišćenja sredstava od ove naknade, a samo jedna ima višegodišnji plan pošumljavanja. Više od polovine njih prostornim planovima uopšte nije planiralo povećanje površina pod šumama, a ispod jedne petine njih podiže vetrozaštitne pojaseve sa simboličnim iznosima novca.
Rešenja za ove probleme postoje. U nameri da ukaže na ova rešenja, mreža „Pošumimo Vojvodinu“ je pokrenula kampanju za izmene nekoliko zakona kojima će se omogućiti masovnije pošumljavanje u AP Vojvodini.
Projekat “Pošumimo Vojvodinu – Platforma za učešće javnosti u odlučivanju o javnim politikama zaštite prirode i pošumljavanju u AP Vojvodini” sprovode Ekološki centar “Stanište” (Vršac), Udruženje za zaštitu šuma (Novi Sad), Pokret gorana Sombor i Udruženje “Zeleni most” (Banatski Brestovac).
