MLADEN ZAGARČANIN, arheolog DA LI JE POSTOJALA CRKVA NA RUMIJI?
U našoj državi ljudi najviše vole da se bave tuđim poslovima. Nebrojeno je primjera, i ta strast da se bude u svemu u pravu, osim u obavljanju sopstvenog posla, dovela nas je do velike socijalne zbrke, u kojoj, od kladionica, pa sve do nauke, imamo na hiljade sprecijalista. Dobro je da ne počnu da nas liječe vračare (mada su nam televizije pune proroka:gatara, numerologa, astrologa...), i da nam meleme stavljaju šamani, uz zvuke praporaca, padanjem u trans. Nerijetko gledam na našim televizijama i onog Osmanagića, što je našao piramide u Visokom. Kakav kvazinaučnik, prevarant... Ali, takvih ima na desetine.
Ovaj uvod je samo ogorčenost na slične reakcije koje se ovih dana mogu čuti po pitanju postojanja, ili nepostojanja crkve na Rumiji. Moja priča je davno ispričana u nekim od članaka, ili knjiga koje sam objavio, ali se u određenim trenucima javljaju lični doživljaji koji se odjednom preobraze u nečiji naučni stav, kao nonsensi, neutemeljeni i sa podlogama koji mirišu samo na politiku.
Da bi mogli da pričamo o tome da li je bilo ili nije bilo crkve na Rumiji, moramo se vratiti duboko u prošlost, u vrijeme kada na ovim prostorima nisu živjeli Sloveni, već ilirska ili poluilirska plemena. Istraženost ilirskog običaja sahranjivanja na ovim prostorima je prilično dobra. Ovaj narod se pokopavao pod tumulima, ispod velikih gomila kamenja koje su obilježavale grobno mjesto pokojnika. Uglavnom je pod tumulima sahranjivana jedna osoba u sanduku od kamenih ploča, u fetusnom, zgrčenom položaju, na “odru” od bjelutaka, ali se nerijetko nailazi na ukopavanje više ljudi. To svjedoči o jakim rodovskim vezama, ili o tradiciji ukopa tokom dugog vremenskog perioda, jer su ponekad u tumulima pronađeni srednjovjekovni grobovi. Takav je npr. jedan tumul nazavan “Boljevića gruda”, kod Podgorice u kome su ukopani na desetine srednjovjekovnih grobova. Ovaj fenomen zabiljžen je i u tzv. “Komani-Kroja” kulturnoj grupi, u specifičnoj vizantijsko-slovenskoj kulturi koja je naselila ove prostore krajem 7. vijeka, uglavnom prostore sjeverne Albanije, gdje se i raširila duž cijelog Skadarskog jezera, od Virpazara pa dalje sve do Drača. U Starom Baru, u sloju sa velikom količinom bronzanodopske keramike, mi smo 2006. godine pronašli hrišćansko srednjovjekovno groblje. Po svemu sudeći, groblje je ukopano u perimetralni tumul iz praistorije, koji je stajao na kraju velike barske gradine iz vremena između 1800. i 1000. prije Hrista.
Međutim, pitanje koje ćemo ovdje postaviti jeste i suština jednog religijskog fenomena koji se javlja na prostoru naše Opštine i još dalje. To pitanje glasi: da li je moguće da je na jednom tumulu, mogili, gromili ili gomili - kako narod često naziva grobna mjesta, postojala crkva, i da li je moguće arheološki i istorijski utemeljiti da je na Rumiji bilo hrišćansko svetilište na mjestu tumula (ako se ne radi i o gomili kamenja koja možda ima veze i sa praistorijskim svetilištem, što je opet isto)?
Na nekim od praistorijskih tumula (bronzano i gvozdeno doba - od 1800 prije Hrista do rimske dominacije, II vijek prije Hrista), održao se do danas sinkretizam paganskog svetilišta, i mjesta kad je u hrišćanstvu postala neka vrsta molitvenog prostora. Takav je primjer “Velje Mogile” (najvećeg tumula u Crnoj Gori) u Gornjem Šušanju, gdje se na Spasovdan već generacijama iznosi kamenje, što je od ove “gomile” stvorilo jednu od najimpozantnijih mogila (tumula) na primorju (15 metara visine i 30 metara širine). Ovaj tumul takođe ima procesioni ophod, kao i mali oltar gdje se obavlja hrišćanska služba. Znači, ovdje je postavljeno hrišćansko svetilište na praistorijskom grobu (vrlo rano, možda već u 4. vijeku) posvećeno Svetom Spasu, odnosno Hristu Spasitelju.
U okviru velikog tumula i gradine Petiljevo (izviše Šušanja) konstatovano je takođe molitveno mjesto, koje bi moglo da se poveže sa kontinuitetom, kakav poznajemo na “Veljoj Mogili”, jer se na sredini gradinskog platoa (gradina je praistorijsko utvrđenje) nalazi improvizovano svetilište koje čine tri stepenice od kamena, ograđene polukružnim suvozidom, kao apsida. Prema pričanju, mještani ovo mjesto vezuju za crkvu sv. Petra (otud najvjerovatnije Petiljevo), a na Petiljevo mještani izlaze na Petrovdan. Znači, na tumulu Petiljevo je bilo hrišćansko svetilište, crkva, posvećena Svetom Petru. Ona je, po svemu sudeći, morala biti pokrivena nekom lakom drvenom konstrukcijom, jer se služba morala obavljati i kada je kiša, a zna se da se da svete tajne moraju biti pokrivene, hleb i vino, da ne govorim o dragocjenim predmetima.
“Velja mogila” i Petiljevo sa svojim oltarima na tumulima su najpoznatiji, ali nisu jedini. Mi moramo da odgonetnemo neke od naziva drugih tumula (mogila, gomila) i položaja gradina (praistorijskih utvrđenja) kao što su: “Mogila od Krsta” u Kunjama, Crkva sv. Ilijе na praistorijskoj gradini na brdu Radomir, “Vrh od Grobovlja” (Volujica), sv. Vić ili sv. Vid u Gretvi. Uzmemo li u obzir da je već davno dokazano da Sv. Ilija personifikuje boga Peruna, da je Sv. Vid u stvari zamjena za boga Svetovida, i da se i Perunu i Svetovidu palila žrtvena vatra od hrastovih drva, kako se i danas pali dan prije Božića - hrastov panj, badnjak, onda se i ova priča uklapa u jedan široki ranohrišćanski kontekst koji je trajao do srednjeg vijeka. Da napomenem da je na jednom tumulu u selu Ravanj (Dobra Voda) pronađena glava bronzane statue Hrista, sa krunom (Hrista kralja), koja se datuje u srednjovjekovni period.
I rimski i vizantijski misionari su imali veoma velike probleme tokom pokrštavanja autohtonog ilirskog stanovništva, ali i slovenskog etnosa, jer je otpor prema novoj religiji svakako bio veoma dug i jak, i kod jednih, i kod drugih, naročito kod Slovena. Trebalo je poništiti kult heroiziranog pokojnika koji je sahranjen ispod gomile kamenja, i kome su o paganske praznike donošeni darovi u vidu tečne žrtve (jer na tumulima nalazimo na hiljade fragmenata slomljenih posuda). Tako su hrišćanski misionari pravili svetilišta, male crkve, sa kamenim oltarom, procesionim ophodom, časnom trpezom koji su svakako pokriveni drvenim konstrukcijama, na tumulima.
Na ovaj način je počela cijela priča i na vrhu Rumije, na principalnoj tački skoro čitavog crnogorskog primorja, na visini od 1593 metra. Prvobitno je ovdje postojala velika gomila kamenja koja je podsjećala na tumul ili svetilište, i koja je najvjerovatnije iz praistorijskog doba. Prošlo je mnogo vremena paganskog kulta na ovom mjestu, a zatim je u ranom hrišćanstvu, možda odmah poslije Milanskog edikta 313.g, počeo da se uništava paganski kult, i da se zamjenjuje hrišćanskim.
Prvobitni hrišćani su ovdje na gomili kamenja napravili svoje svetilište, crkvu, najvjerovatnije posvećenu Svetoj Trojici, a sve u cilju, da ponovim, satiranja paganskog kulta posvećenom nekom ilirskom božanstvu, možda suncu. To je zabilježila narodna tradicija koja je uvijek dobro ishodište za nauku, ali se ona ne smije uzimati kao dokaz. Kasnije, nakon smrti kneza Vladimira, ili Svetog Jovana Vladimira, njegov zavjetni krst je počeo da se iznosi na vrh ove planine, što je svakako zamjena za neki prethodni litijski čin. I tu se priča završava. Na Rumiji je postojala crkva. Svi koji tvrde suprotno ne suočavaju se sa individualnim mišljenjem, političkim stavom, crkvenom dogmom, nego sa materijalnim dokazima, jer prećutkivati istinu je isto kao i govoriti laž.
http://www.barinfo.co.me/Kolumne/Mladen_Zagarcanin.html
