Gruban
Buduća legenda
- Poruka
- 41.200
Nakon oslobođenja i stvaranja posebne jugoslovenske federalne jedinice Makedonije u jesen 1944. godine, u delu pravoslavnog sveštenstva na tom području se pojavio pokret za stvaranje "Makedonske pravoslavne crkve". Među pobornicima takvih zamisli postojale su dve struje, od kojih se prva zalagala za dobijanje autonomnog statusa unutar SPC, dok se druga zalagala za potpunu autokefalnost. Sva ova pitanja imala su i svoju političku pozadinu. Uz podršku novih kominističkih vlasti, krajem 1944. godine stvoren je "Inicijativni odbor za organizaciju Pravoslavne crkve u Makedoniji" koji se početkom 1945. godine povodom rešavanja crkvenih pitanja u Makedoniji obratio Svetom arhijerejskom sinodu Srpske pravoslavne crkve. Tim povodom, usledili su odgovori skopskog mitropolita Josifa Cvijovića i Svetog arhijerejskog sinoda, sa preporukama koje su se svodile na poštovanje postojećeg kanonskog poretka. Nezadovoljni odgovorima, članovi "Inicijativnog odbora" su pristupili sazivanju "Makedonskog crkveno-narodnog sabora" koji se sastao 4. marta 1945. godine u Skoplju uz učešće oko 300 sveštenika, predstavnika crkvenih opština i raznih gostiju. Na saboru je usvojena rezolucija u kojoj je zahtevana obnova Ohridske arhiepiskopije kao samostalne crkvene oblasti, koja bi u slučaju stvaranja opšte "jugoslovenske" pravoslavne crkve postala njen sastavni deo, potpuno ravnopravan sa ostalim "delovima" što se odnosilo na Srpsku pravoslavnu crkvu. Ovakvi stavovi predstavali su pobedu radikalne struje koja se zalagala za autokefalnost. Tim povodom, u Beogradu je već 12. marta bila održana šira episkopska konferencija Srpske pravoslavne crkve na kojoj su zahtevi iz pomenute rezolucije označeni kao nekanonski. Iako je skopski mitropolit Josif neposredno nakon toga hteo da poseti svoju eparhiju, komunističke vlasti mu nisu izdale dozvolu za odlazak u Skoplje. Sveti arhijerejski sinod SPC je razmatrao sva ova pitanja 22. septembra i 21. decembra 1945. godine, pozvavši sveštenstvo i pravoslavne vernike u Makedoniji da ostanu privrženi očuvanju kanonskog poretka.[4]
Tokom 1947. godine, Srpska pravoslavna crkva je bila izložena sve većim pritiscima od strane državnih vlasti koje su zahtevale od srpske jerarhije da učini ustupke povodom rešavanja vrkvenog pitanja u Makedoniji. Međutim, Sveti arhijerejski sabor je na svom zasedanju od 30. aprila (13. maja) 1947. godine odlučio da ne popušta pred pritiscima, zauzevši stav o potrebi ičuvanja postojećeg kanonskog poretka. U načelu, dopuštana je mogućnost budućeg izbora eparhijskih arhijereja iz radova dostojnoh kandidata sa područja Makedonije, ali bez davanja oblasne crkvene autonomije. Ovakvi odlučni stavovi Srpske pravoslavne crkve delimično su uticali na ublažavanje dotadašnjih zahteva među pobornicima stvaranja "Makedonske pravoslavne crkve". Prilikom sastanka njihove delegacije sa patrijarhom Gavrilom koji je održan 9. (22.) septembra 1947. godine u Beogradu, predstavnici "MPC" su izneli zahteve koji su se svodili na oblasnu crkvenu autonomiju uz očuvanje kanonskog jedinstva sa Srpskom pravoslavnom crkvom. Takođe su tražili da se izbor budućih vladika vrši iz redova kandidata koji su rodom iz Makedinije i ponovili su zahtev za stvaranjem opšte "jugoslovenske" patrijaršije. Pridržavajući se saborskih odluka, patrijarh Gavrilo je odbio zahteve za uspostavljanje oblasne crkvene autonomije u Makedoniji i stvaranje nekakve "jugoslovenske" patrijaršije.[6]
Sticanje autonomije[uredi]
Do izvesnih promena došlo je tek nakon smrti patrijarha Gavrila (1950). Novi srpski patrijarh Vikentije Prodanov (1950-1958), dotadašnji zletovsko-strumički episkop, pokušao je da pronađe obostrano prihvatljiva rešenja za crkveno pitanje u Makedoniji. Već tokom 1951. godine vođeni su novi pregovori u kojima su pobornci stvaranja "MPC" ponovili zahteve za oblasnom crkvenom autonomijom i domaćim episkopima, zatraživši da im se umesto mitropolita Josifa Cvijovića, koji i dalje nije puštan u svoju eparhiju, za novog vladiku postavi Dositej Stojković, tadašnji vikarni episkop. Iako ovo pitanje nije moglo biti rešeno odmah, Sveti arhijerejski sabor je 1955. godine doneo načelnu odluku da se izađe u susret svim zahtevima koji nisu u suprotnosti sa kanonima u Ustavom SPC. nakon toga je došlo do postepene normalizacije, tako da je patrijarh Vikentije u proleće 1958. godine u svojstvu administratora upražnjenih eparhija posetio Makedoniju i susreo se sa predstavnicima sveštenstva i državnih vlasti, a nakon toga je bio pokrenut i postupak za izbor novih arhijereja u tamošnjim eparhijama. Međutim, ovo pitanje je ostalo nerešeno usled iznenadne patrijarhove smrti 5. jula iste godine.[7]
Neposredno nakon smrti patrijarha Vikentija došlo je do novog zapleta. Na proširenom sastanku koji je održan 24. jula 1958. godine u Skoplju, članovi "Inicijativnog odbora" su doneli odluku o sazivanju novog "Makedonskog crkveno-narodnog sabora" koji je održan od 4. do 6. oktobra iste godine u Ohridu, bez saglasnosti Srpske pravoslavne crkve. Na ovom saboru donete su dalekosežne odluke. Proglašena je obnova Ohridske arhiepiskopije kao samoupravne crkvene oblasti sa tri eparhije: Skopskom, Prespansko-bitoljskom i Zletovsko-strumičkom. Usvojen je zaključak o zadržavanju kanonskog jedinstva sa Srpskom pravoslavnom crkvom pod starešinstvom srpskog patrijarha kao zajedničkog poglavara. U isto vrema, pripremljen je "Ustav Makedonske pravoslavne crkve", a za poglavara novoproglašene Ohridsko-makedonske arhiepiskopije izabran je vikarni episkop Dositej Stojković, koji je prisustvovao ovom saboru bez saglasnosti Svetog arhijerejskog sinoda SPC. Nakon toga, usledili su žestoki politički pritisci na novoizabranog srpskog patrijarha Germana Đorića od koga je zahtevano da sve ove odluke naknadno ozvaniči. na Svetom arhijerejskom saboru SPC koji je zasedao od 3. do 19. juna 1959. godine u Beogradu, doneta je odluka o načelnom prihvatanju oblasne crkvene autonomije u Makedoniji, uz uslov da se "Ustav MPC" ispravi i usaglasi sa opštim kanionskim odredbama i ustavom SPC. Obavljen je i kanonski izbor vladike Dositeja za ohridsko-skopskog arhiepiskopa. Nakon ovih iznuđenih odluka, patrijarh German je posetio Skoplje i tu je obavio ustoličenje vladike Dositeja. Sprovedene su i druge odluke koje su davale nadu u konačnu normalizaciju odnosa. Međutim, ubrzo se pokazalo da je borba za crkvenu autonomiju bila samo međukorak ka prvobitnoj težnji ka potpunoj samostalnosti.[8]
Otvoreni raskol[uredi]
Tokom narednih godina "Makedonska pravoslavna crkva" je redovno prekoračivala granice autonomnih prava, srljajući sve više u pravcu raskola. Takav razvoj događaja podstican je od strane tadašnjeg komunističkog režima, koji je u borbi protiv Srpske pravoslavne crkve koristio sva sredstva. Nakon sticanja "povoljnih" političkih okolnosti, "Makedonska pravoslavna crkva" je krajem 1966. godine zvanično pokrenula pitanje o dobijanju potpune crkvene samostalnosti. Međutim, Sveti arhijerejski sabor SPC je na svom zasedanju u proleće 1967. godine odbio takve zahteve, uprkos žestokim pritiscima koji su vršeni od strane režima. Naime, Petar Stambolić je 25. aprila 1967. godine organizovao poseban sastanak na kojem su učestvovali Edvard Kardelj, Veljko Vlahović, Mijalko Todorović, Dobrivoje Radosavljević, Krsto Crvenkovski, Nikola Minčev, Dragi Stamenković i Milutin Morača. Na ovom sastanku visokih komunističkih funkcionera se raspravljalo o odnosima SPC i "Makedonske pravoslavne crkve", i tim povodom je konstatovano da se "odnosi sve više zaoštravaju zbog različitih stavova po osnovnim pitanjima, a da su pogoršani posle odluke Sabora Srpske pravoslavne crkve 23. maja 1966. kojom je revidirao svoju raniju odluku iz 1959. godine. Državni funkcioneri su bili saglasni da arhijereji Srpske pravoslavne crkve, i posle pritisaka republičkih i državnih organa, ne pokazuju ni razumevanje niti spremnost za regulisanje odnosa između dve crkve. Zaključeno je da još jednom treba izvršiti pritisak na Patrijaršiju kako bi prihvatila političku opravdanost zahteva za autokefalnost Makedonske pravoslavne crkve. U suprotnom, rukovodstvo Srpske pravoslavne crkve će svojim odbijanjem izazvati brojne štetne posledice."[9]
Snažno podržavana od strane režima, "Makedonska pravoslavna crkva" je sazvala novi, treći po redu "Makedonski crkveno-narodni sabor" koji je održan 19. jula 1967. godine u Ohridu. Tom prilikom, doneta je odluka o proglašenju autokefalnosti "Makedonske pravoslavne crkve" i zatraženo je priznanje ne samo od Srpske pravoslavne crkve, već i od ostalih pomesnih crkava. Tih dana u Jugoslaviji je boravio Antonio Jerkov, pripadnik Ustaške mladeži u vreme postojanja Nezavisne države Hrvatske, jedan od operativaca u stvaranju tzv. Hrvatske pravoslavne crkve. Bio je u Saveznoj komisiji za verska pitanja i učestvovao je u procesu proglašenja autokefalnosti "MPC".[10] Jednostranom odlukom o proglašenju autokefalnosti, suprotno kanonima, označen je početak otvorenog raskola.
Tokom 1947. godine, Srpska pravoslavna crkva je bila izložena sve većim pritiscima od strane državnih vlasti koje su zahtevale od srpske jerarhije da učini ustupke povodom rešavanja vrkvenog pitanja u Makedoniji. Međutim, Sveti arhijerejski sabor je na svom zasedanju od 30. aprila (13. maja) 1947. godine odlučio da ne popušta pred pritiscima, zauzevši stav o potrebi ičuvanja postojećeg kanonskog poretka. U načelu, dopuštana je mogućnost budućeg izbora eparhijskih arhijereja iz radova dostojnoh kandidata sa područja Makedonije, ali bez davanja oblasne crkvene autonomije. Ovakvi odlučni stavovi Srpske pravoslavne crkve delimično su uticali na ublažavanje dotadašnjih zahteva među pobornicima stvaranja "Makedonske pravoslavne crkve". Prilikom sastanka njihove delegacije sa patrijarhom Gavrilom koji je održan 9. (22.) septembra 1947. godine u Beogradu, predstavnici "MPC" su izneli zahteve koji su se svodili na oblasnu crkvenu autonomiju uz očuvanje kanonskog jedinstva sa Srpskom pravoslavnom crkvom. Takođe su tražili da se izbor budućih vladika vrši iz redova kandidata koji su rodom iz Makedinije i ponovili su zahtev za stvaranjem opšte "jugoslovenske" patrijaršije. Pridržavajući se saborskih odluka, patrijarh Gavrilo je odbio zahteve za uspostavljanje oblasne crkvene autonomije u Makedoniji i stvaranje nekakve "jugoslovenske" patrijaršije.[6]
Sticanje autonomije[uredi]
Do izvesnih promena došlo je tek nakon smrti patrijarha Gavrila (1950). Novi srpski patrijarh Vikentije Prodanov (1950-1958), dotadašnji zletovsko-strumički episkop, pokušao je da pronađe obostrano prihvatljiva rešenja za crkveno pitanje u Makedoniji. Već tokom 1951. godine vođeni su novi pregovori u kojima su pobornci stvaranja "MPC" ponovili zahteve za oblasnom crkvenom autonomijom i domaćim episkopima, zatraživši da im se umesto mitropolita Josifa Cvijovića, koji i dalje nije puštan u svoju eparhiju, za novog vladiku postavi Dositej Stojković, tadašnji vikarni episkop. Iako ovo pitanje nije moglo biti rešeno odmah, Sveti arhijerejski sabor je 1955. godine doneo načelnu odluku da se izađe u susret svim zahtevima koji nisu u suprotnosti sa kanonima u Ustavom SPC. nakon toga je došlo do postepene normalizacije, tako da je patrijarh Vikentije u proleće 1958. godine u svojstvu administratora upražnjenih eparhija posetio Makedoniju i susreo se sa predstavnicima sveštenstva i državnih vlasti, a nakon toga je bio pokrenut i postupak za izbor novih arhijereja u tamošnjim eparhijama. Međutim, ovo pitanje je ostalo nerešeno usled iznenadne patrijarhove smrti 5. jula iste godine.[7]
Neposredno nakon smrti patrijarha Vikentija došlo je do novog zapleta. Na proširenom sastanku koji je održan 24. jula 1958. godine u Skoplju, članovi "Inicijativnog odbora" su doneli odluku o sazivanju novog "Makedonskog crkveno-narodnog sabora" koji je održan od 4. do 6. oktobra iste godine u Ohridu, bez saglasnosti Srpske pravoslavne crkve. Na ovom saboru donete su dalekosežne odluke. Proglašena je obnova Ohridske arhiepiskopije kao samoupravne crkvene oblasti sa tri eparhije: Skopskom, Prespansko-bitoljskom i Zletovsko-strumičkom. Usvojen je zaključak o zadržavanju kanonskog jedinstva sa Srpskom pravoslavnom crkvom pod starešinstvom srpskog patrijarha kao zajedničkog poglavara. U isto vrema, pripremljen je "Ustav Makedonske pravoslavne crkve", a za poglavara novoproglašene Ohridsko-makedonske arhiepiskopije izabran je vikarni episkop Dositej Stojković, koji je prisustvovao ovom saboru bez saglasnosti Svetog arhijerejskog sinoda SPC. Nakon toga, usledili su žestoki politički pritisci na novoizabranog srpskog patrijarha Germana Đorića od koga je zahtevano da sve ove odluke naknadno ozvaniči. na Svetom arhijerejskom saboru SPC koji je zasedao od 3. do 19. juna 1959. godine u Beogradu, doneta je odluka o načelnom prihvatanju oblasne crkvene autonomije u Makedoniji, uz uslov da se "Ustav MPC" ispravi i usaglasi sa opštim kanionskim odredbama i ustavom SPC. Obavljen je i kanonski izbor vladike Dositeja za ohridsko-skopskog arhiepiskopa. Nakon ovih iznuđenih odluka, patrijarh German je posetio Skoplje i tu je obavio ustoličenje vladike Dositeja. Sprovedene su i druge odluke koje su davale nadu u konačnu normalizaciju odnosa. Međutim, ubrzo se pokazalo da je borba za crkvenu autonomiju bila samo međukorak ka prvobitnoj težnji ka potpunoj samostalnosti.[8]
Otvoreni raskol[uredi]
Tokom narednih godina "Makedonska pravoslavna crkva" je redovno prekoračivala granice autonomnih prava, srljajući sve više u pravcu raskola. Takav razvoj događaja podstican je od strane tadašnjeg komunističkog režima, koji je u borbi protiv Srpske pravoslavne crkve koristio sva sredstva. Nakon sticanja "povoljnih" političkih okolnosti, "Makedonska pravoslavna crkva" je krajem 1966. godine zvanično pokrenula pitanje o dobijanju potpune crkvene samostalnosti. Međutim, Sveti arhijerejski sabor SPC je na svom zasedanju u proleće 1967. godine odbio takve zahteve, uprkos žestokim pritiscima koji su vršeni od strane režima. Naime, Petar Stambolić je 25. aprila 1967. godine organizovao poseban sastanak na kojem su učestvovali Edvard Kardelj, Veljko Vlahović, Mijalko Todorović, Dobrivoje Radosavljević, Krsto Crvenkovski, Nikola Minčev, Dragi Stamenković i Milutin Morača. Na ovom sastanku visokih komunističkih funkcionera se raspravljalo o odnosima SPC i "Makedonske pravoslavne crkve", i tim povodom je konstatovano da se "odnosi sve više zaoštravaju zbog različitih stavova po osnovnim pitanjima, a da su pogoršani posle odluke Sabora Srpske pravoslavne crkve 23. maja 1966. kojom je revidirao svoju raniju odluku iz 1959. godine. Državni funkcioneri su bili saglasni da arhijereji Srpske pravoslavne crkve, i posle pritisaka republičkih i državnih organa, ne pokazuju ni razumevanje niti spremnost za regulisanje odnosa između dve crkve. Zaključeno je da još jednom treba izvršiti pritisak na Patrijaršiju kako bi prihvatila političku opravdanost zahteva za autokefalnost Makedonske pravoslavne crkve. U suprotnom, rukovodstvo Srpske pravoslavne crkve će svojim odbijanjem izazvati brojne štetne posledice."[9]
Snažno podržavana od strane režima, "Makedonska pravoslavna crkva" je sazvala novi, treći po redu "Makedonski crkveno-narodni sabor" koji je održan 19. jula 1967. godine u Ohridu. Tom prilikom, doneta je odluka o proglašenju autokefalnosti "Makedonske pravoslavne crkve" i zatraženo je priznanje ne samo od Srpske pravoslavne crkve, već i od ostalih pomesnih crkava. Tih dana u Jugoslaviji je boravio Antonio Jerkov, pripadnik Ustaške mladeži u vreme postojanja Nezavisne države Hrvatske, jedan od operativaca u stvaranju tzv. Hrvatske pravoslavne crkve. Bio je u Saveznoj komisiji za verska pitanja i učestvovao je u procesu proglašenja autokefalnosti "MPC".[10] Jednostranom odlukom o proglašenju autokefalnosti, suprotno kanonima, označen je početak otvorenog raskola.
