- Poruka
- 333.912
„Saborna crkva, svojom spoljasnoscu, svojim izgledom, stremljenjem sa zemlje ka nebu,
ukazuje na uzvisenu lepotu nebesku, lepotu carstva Bozijeg“
Njegova Svetost Patrijarh Pavle
Saborna crkva u Beogradu nalazi se u starom delu grada, na raskršću ulica Kralja Petra i Kneza Sime Markovića.
Na mestu današnje crkve nalazila se starija, posvećena svetom Arhanđelu Mihailu.O tome kako je izgledala, dragoceno svedoči protenstanski sveštenik i putopisac Stjepan Gerlah u svom opisu putovanja carskih poslanstava u Carigrad 1573–1578.godine.
„Iako prostrana, sa svim potrebnim liturgijskim sasudima i mobilijarom, nije mogla da primi brojni hrišćanski živalj beogradske varoši.“
Kasnije podatke o postojanju ove crkve sačuvali su uglavnom putopisci iz 17. i 18.veka, koji nas o njenoj sudbini opširno izveštavaju. Tokom tursko-austrijskih sukoba početkom 18. veka, crkva je bila razrušena,ali s obzirom na to da je austrijska vlast bila izričita u naredbi da se ne smeju obnavljati porušeni srpski hramovi, tadašnji mitropolit Mojsije Petrović (u očekivanju podrške ruskog cara Petra Velikog koji u međuvremenu umire) samostalno je pristupio obnovi crkve iz temelja, ukrasivši je i novim ikonostasom. Nažalost, teške istorijske okolnosti ponovo su se odrazile i na život crkve, tako da ovo nije bila njena poslednja obnova.
Beogradskim mirom zaključenim 1739. godine, Turci su, između ostalog, ponovo dobili Beograd i „čim uđoše u varoš i ovom prilikom pokazaše svoj bes i prema Srbima i prema srpskim svetinjama“.Srušena je velelepna rezidencija srpske mitropolije, a crkvu „opleniše i svodove joj oboriše“.Nekoliko decenija kasnije, početkom 1798. godine, crkva je ponovo stradala, ovoga puta u požaru. Osposobljena za bogosluženje služila je do početka 1813. godine, kada su je, nakon sloma Prvog srpskog ustanka, Turci oskrnavili i opljačkali. Neophodne prepravke obavljene su nakon Drugog srpskog ustanka.
Objavljivanjem Hatišerifa 1830. godine, na dan Sv. Andrije Prvozvanog, kojim je dobijena i sloboda bogosluženja, po naredbi kneza Miloša, „pored stare crkve, podignuta je drvena zvonara“ u koju su bila postavljena zvona. Radi livenja zvona bila je založena velika vatra koja je gorela tri dana. Pored nje su prolazili ljudi i u kalup sa rastopljenom bronzom ubacivali različite predmete od srebra da bi zvona imala „srebreniji“ zvuk.Ondašnji Beograđani su ovaj događaj „priželjkivali kao nešto veliko i nedokučivo. Za njih zvuk zvona nije značio samo jedan običan verski obred, zvona su bila simbol vekovima očekivane pobede“.Turci su na ovu odluku kneza Miloša gledali s nevericom i pretnjom.
Do danas je sačuvana anegdota kada se beogradski vezir Husein-paša Gavanoz Oglu (1827–1833) obratio vojvodi Petru Cukiću, zaduženom za podizanje zvona, preteći mu da će biti kažnjen zbog toga. Hrabri vojvoda je odgovorio:
„Znam, znam, efendum paša, ako podignem ja ću poginuti od turske ruke, a ako ih ne podignem ja ću poginuti od ruke moga gospodara knjaza Miloša. Ja više volim da poginem od turske ruke nego od ruke moga gospodara kao njegov neposlušni sluga.“
Danas se u zvoniku Vaznesenjske crkve (1863. god.) među pet zvona različite veličine i porekla nalazi i zvono stare Saborne crkve, koje se 15. februara 1830. godine oglasilo prvi put, kada je Kneževina Srbija dobila autonomiju.
Rušena i opravljana, stara crkva se borila sa zlim vremenima sve do 22. juna 1836.godine, kada je nakon brojnih diskusija knez Miloš Obrenović izdao naredbu o njenom konačnom rušenju i izgradnji novog hrama.
Gradnja nove Saborne crkve započeta je 28. aprila 1837. godine. Osvećenje temelja ove „katedralne beogradske crkve“15. jula 1837. godine, savremenik je opisao kao izuzetan događaj kojem su prisustvovali mitropolit Petar Jovanović, najviši crkveni velikodostojnici, knjeginja Ljubica i naslednici Milan i Mihailo, kmetovi, deca i „narod oboje pola“ Gruvali su topovi a narod je „u crkvu blagosiljao sretno i presrećno vreme ovo“
Na dan hramovne slave, Sv. Arhanđela Mihaila, 8. novembra 1845. godine, mitropolit Petar Jovanović je izvršio osvećenje gotove crkve i odslužio u njoj prvu liturgiju.Saborna crkva je bila jedna od najvećih crkvenih građevina u Kneževini Srbiji i posle Crkve sv. Petra i Pavla u Topčideru (1832/1834), najstarija crkva u Beogradu. Iako je pitanje autorstva arhitektonskih planova izgradnje crkve bilo dugo sporno, izvesno je da su je gradili majstori iz Pančeva, po projektu Fridriha Adama Kverfelda. Podignuta blizu bedema,na uzvišenom mestu, bila je saglediva sa svih strana, a naročito visoki toranj zvonika s velikim pozlaćenim krstom koji „svakog inostranca pogled na se vuče, osobito iz Zemuna“
Crkva je jednobrodna građevina s polukružnom istočnom apsidom i pripratom na zapadnoj strani, iznad koje se uzdiže visoki zvonik. Unutrašnjost je prostorno podeljena na oltarski deo, naos i pripratu u kojoj se nalaze krstionica i stepenište za zvonik.
Za razliku od severne i južne fasade, istovetnih i jednostavno oblikovanih, zapadna, glavna fasada istaknuta je reprezentativnim portalom i širokim stepenišnim prilazom. Po svom sklopu i finim proporcijama, arhitektura Saborne crkve je neposredno prihvatila uzore neoklasicističkih crkava s prepoznatljivim baroknim tornjem, koje su se u istoj epohi gradile po Austriji, a u koje se ubraja i nešto starija Saborna crkva u Sremskim Karlovcima (1758), koja je bila mogući uzor. Ovaj tip crkava biće veoma rasprostranjen u Srbiji tokom Miloševe vladavine.Po završetku gradnje pristupilo se ukrašavanju i opremanju unutrašnjosti.
1893.g
