Znamenitosti Beograda

KUĆA PORODICE VELJKOVIĆ



Na zapadnom Vračaru, na uglu Birčaninove sa Ulicom kralja Milutina nalazi se kuća porodice Veljković, spomenik kulture. Sagrađena je ubrzo nakon proklamovane ideje Kneza Miloša o formiranju „srpskog Beograda“, dovoljno udaljenog od Beograda u šancu i turskih topova, i tokom planske urbanizacije ovog dela gradske varoši 1883. godine. Nova, ortogonalna šema ulica uz ivičnu izgradnju koja formira blok, primer je uređenja novih stambenih zona van centralnog gradskog jezgra koja su vremenom stekla vrednost graditeljskog nasleđa pružajući celovitu sliku o razvoju urbane kulture. Jedan od takvih ambijenata je Birčaninova ulica, karakteristična po strmim profilima, gradskim vilama i porodičnim kućama bogatijeg sloja društva. Izgradnja zapadnog Vračara značila je širenje gradskog jezgra u skladu s povećanjem broja stanovnika u drugoj polovini 19. veka.


Od početka devete decenije 19. veka do Prvog svetskog rata Srbija je beležila brz ekonomski i privredni napredak što je vodilo ka doseljavanju stanovništva iz Austro-Ugarske monarhije i još neoslobođenih turskih oblasti. To je uticalo na promenu strukture društva ali i na prihvatanje savremenih oblika stanovanja. Postepeno se formirao građanski sloj koji je bio inicijator društvnih promena i nosilac modernosti. Nešto imućnije porodice naručivale su projekte od srpskih arhitekata školovanih u inostranstvu koji su svojim znanjem i delima, u još uvek provincijalnu Srbiju i orijentalnu beogradsku varoš, unosili elemente aktuelnih evropskih arhitektonskih stilova, moderne enterijere, a ponekad i sam stil života.



Kuća porodice Veljković, jedna je od malog broja onih koje su pre Drugog svetskog rata bile poznate kako po značajnim i uglednim vlasnicima, tako i po arhitekturi i enterijeru, bogatoj porodičnoj zbirci slika i skulptura, privatnoj biblioteci, kolekciji oružja i upotrebnih predmeta. Danas reprezentativni primer kulturnog nasleđa, okružena raznolikom arhitekturom gradskog ambijenta, „podseća“ prolaznike na izgled i duh starog Beograda. Zbog malog broja beogradskih privatnih kuća uglednih porodica sačuvanih u svom autentičnom obliku, Kuća porodice Veljković uvrštena je u Asocijaciju evropskih istorijskih kuća 2008. godine.

Originalan projekat jednospratne porodične vile nije sačuvan, kao ni imena arhitekte i izvođača radova. Međutim, tapija ukazuje da je prvi vlasnik imanja sa zgradama bio Marko Čolić mehandžija, a imanje je 1866. godine prodao Kosti Lazareviću telegrafisti iz Smedereva. Fabrikant Franjo Všetački i njegova supruga Ruža postali su sledeći vlasnici 1873. godine i na postojećem imanju sazidali novu (današnju) kuću koju je 1883. godine kupio Stojan Veljković.



Građena je opekom u krečnom malteru s masivnim zidovima premošćenim arhitravno i delimično plitkim pruskim svodovima. Spolja ima identično oblikovane fasade, jednostavno rešene u duhu arhitekture akademizma sa svedenim repertoarom dekorativnih elemenata. Dispozicija objekta je jednostavna i funkcionalna. Raspored prostorija u prizemlju i na spratu je identičan. U prizemlju se nalazi reprezentativni stepenišni hodnik s ogradom od kovanog gvožđa i antre koji vodi u tri sukcesivno vezana salona i dve manje sobe na bočnim stranama objekta. Jedna od soba služila je kao kupatilo-garderoba dok je toalet bio zasebna prostorija.

Pored glavnog ulaza, prizemlje ima i jedan sporedni koji je vodio na trem sa masivnim stubovima i drvenom dekorativnom nastrešnicom odakle se ulazilo u kočije, odnosno automobile. U dvorištu, pored porodične kuće, nalazi se jednospratni pomoćni objekat koji je imao namenu konjušnice sa sobama za osoblje na spratu. Kasnije, kada su automobili zamenili kočije, konjušnica je pretvorena u garažu.



Glavni ulaz u dvorište bio je iz Birčaninove ulice, a drugi kolski iz Ulice kralja Milutina. Na parceli spomenika kulture, u njegovom prostranom dvorištu, sagrađen je 1931. godine izložbeni Paviljon prema projektu arhitekte Vojislava Đokića i inženjera Aleksandra Gavrilovića. Koncipiran je u duhu modernizma, specijalno namenjen za izlaganje umetničkih slika i skulptura, površine oko 255m2 sa staklenim krovom, centralnim grejanjem, specijalnim uređajem za postavljanje slika i postoljima za skulpture čuvenih antičkih i renesansnih majstora.
U proučavanju društvene istorije Srbije i građanske elite Beograda kraja 19. i početka 20. veka, značajno mesto zauzimaju i ličnosti porodice Veljković. Rodonačelnik Jovan Veljković bio je sin paraćinskog kneza Veljka Miljkovića, učesnik ustanka pod Karađorđem, pukovnik i popečitelj pravosuđa. U dogovoru s knezom Milošem 1832. godine Jovan Veljković je pokrenuo bunu u paraćinskoj nahiji, nakon čega je pored paraćinske još šest nahija, u skladu s Bukureškim mirovnim sporazumom iz 1812. godine, vraćeno Srbiji. U svom poznijem dobu učestvovao je u barikadama za vreme bombardovanja Beograda 1862. godine. Po dolasku na vlast kneza Aleksandra Karađorđevića Jovan Veljković postavljen je za ministra finansija. Privatno, bio je kolekcionar oružja i pretplatnik prvih izdanja Beogradskih novina.



Njegov stariji sin, Jevrem, ađutant kneza Mihaila, završio je vojnu školu u Pruskoj, učestvovao u radu Ujedinjene omladine srpske i bio veliki ljubitelj književnosti. Nastavio je očevu tradiciju i kolekcionarsko interesovanje za oružje i literaturu. Mlađi sin Stojan doktorirao je prava na univerzitetu u Hajdelbergu, a potom se usavršavao na univerzitetima u Berlinu i Parizu. Bio je ministar pravde, predsednik Kasacionog suda i tvorac Ustava iz 1869, zajedno s vođom liberala i diplomatom Jovanom Ristićem. Na Beogradskoj velikoj školi predavao je Rimsko i Krivično pravo. Kao ministar pravde doneo je Agrarni zakon kojim je data ekonomska nezavisnost seljacima novooslobođenih krajeva. Visoko obrazovanje na prestižnim evropskim univerzitetima bila je karakteristika i narednih generacija porodice Veljković, što je u ondašnjoj sredini bila privilegija manjine.

Stojan je imao dva sina, Jovana i Vojislava. Jovan je završio vojnu akademiju, bio je ađutant kralja Milana i borac u Prvom svetskom ratu. Mlađi, Vojislav „otac jugoslovenskog zlatnog dinara“, doktorirao je prava na Sorboni sa zlatnom medaljom. Bio je profesor Administrativnog prava na Liceju, delegat Srbije na Prvoj haškoj konferenciji i sekretar kralja Aleksandra Obrenovića. Nakon Prvog svetskog rata, 1919. godine za vreme vlade regenta Aleksandra Karađorđevića, postao je ministar finansija. U novonastaloj Kraljevini SHS u kojoj su vladali monetarna nestabilnost i valutni haos, dr Vojislav Veljković uspeo je da formira nov monetarni sistem i sprovede valutnu reformu. Ministarstvo finansija je pod njegovim rukovodstvom uvelo jedinstvenu novčanicu pod nazivom dinar. Angažovanjem u oblasti monetarne politike i državne blagajne učestvovao je u donošenju Zakona o radu Narodne banke Kraljevine SHS 1920. godine.



Nakon velikog profesionalnog uspeha, iste 1920. godine, povukao se iz političkog života i posvetio radu Srpskog književnog glasnika kao njegov osnivač, i kolekcionarstvu umetničkih dela. Inspirisan palatom Mediči sazidao je zgradu Vračarske zadruge gde se nalazila Srpska banka (danas Turska ambasada) u čijem vrtu je sagradio atelje za slikarku Betu Vukanović, a koja mu je pomagala u izboru kupovine domaćih i stranih slika i skulptura. U svom domu okupljao je istaknute književnike, umetnike i ličnosti iz političkog života poput: Jovana Cvijića, Jaše Prodanovića, Ljube Stojanovića, dr Ivana Ribara, Paje Jovanovića, Uroša Predića i mnoge druge. Stojan J. Veljković bio je industrijalac, s bratom Vojislavom direktor Parnog mlina i pivare. Današnji potomci su Bogdan B. Veljković, koji je diplomirao na Harvardu, danas predsednik Udruženja za povraćaj nacionalizovane imovine i njegova sestra Katarina Veljković - osnivač udruženja Stare kuće Srbije.

U kući porodice Veljković decenijama se čuvala bogata porodična zaostavština brigom njenih potomaka: staro oružje, vojni atlasi, stara izdanja knjiga i časopisa, nameštaj, predmeti primenjene umetnosti. Najznačajniji i najbrojniji deo porodične zbirke činila su dela likovne umetnosti, oko 250 domaćih i stranih majstora akademskog realizma: Rista i Beta Vukanović, Veljko Stanojević, Dragutin Glišić, Ljuba Ivanović, Uroš Predić, Paja Jovanović, Marko Murat a od stranih majstora oko 30 autora francuskog, engleskog, škotskog, italijanskog i japanskog porekla, cenjeni članovi Udruženja francuskih umetnika koji su izlagali na izložbama Pariskog salona 5 u godinama između dva svetska rata odakle su Veljkovići otkupljivali slike.

U celini, zbirka je obuhvatala srpske i strane umetnike jedne epohe koja je bila jedinstvena u Beogradu po istaknutim autorima, broju i vrednosti dela, čak i u poređenju s velikim muzejskim zbirkama (21 odlivak Mikelanđelovih skulptura). Upravo iz tih razloga, porodica Veljković je u dvorištu svoje kuće podigla moderan izložbeni Paviljon koji je u vreme svoje izgradnje bio prvi privatni muzej na Balkanu. Početkom Drugog svetskog rata je zatvoren, a nakon rata Moša Pijade je ovde otvorio svoj atelje, a potom i skulptor Sreten Stojanović. Nakon nacionalizacije Paviljona, bronzani odlivci iz zbirke predati su Akademiji likovnih umetnosti, a prostor je vremenom izgubio svoju osnovnu namenu.



U porodici Veljković bilo je poznatih političara, pravnika i oficira koji su svojim obrazovanjem, političkim i vojnim zalaganjima i kulturnim angažovanjima uticali na društveno-politički i kulturno- umetnički život Srbije. Njihova kuća, na uglu ulica Birčaninove i kralja Milutina, primer je razvoja gradske arhitekture 19. veka i prihvatanja evropskih stilskih obrazaca važnih u sagledavanju razvoja i modernizacije srpskog društva na prelazu dva veka.
Zbog kulturno-istorijskih i arhitektonsko-urbanističkih vrednosti Kuća porodice Veljković proglasena je sopmenikom kulture.

MUZEJ AUTOMOBILA

Muzej automobila,osnovan 1994 godine, najmlađi je u nizu tehničkih muzeja u Srbiji. Osnivači Muzeja su Skupština grada Beograda i Bratislav Petković, vlasnik zbirke istorijski značajnih automobila i arhivske građe o razvoju automobilizma kod nas.Muzej se nalazi u renoviranoj zgradi stare garaže,u ulici Majke Jevrosime br.30.Zgrada je prva javna garaža na Balkanu, koja je izgrađena 1929. godine po planovima Valerija Staševskog, ruskog arhitekte.



Muzeja automobila poseduje zbirku od oko 100 automobila, od čega je polovina u zgradu Muzeja. U zbirci se nalaze stari i retki automobili, koji imaju poseban značaj za upoznavanje razvoja i tehničkog napretka automobilizma kod nas i u svetu, kao i za istoriju automobilizma na ovim prostorima u XX veku. Najstariji automobil je Marot-Gardon, Francuska, iz 1897. godine, sa De Dion Bouton motorom.U Zbirci su i francuski automobil Charron iz 1908. godine i Ford model T iz 1925. godine, prvi automobil izrađen u velikoj seriji, na montažnoj traci. Kolekcija obuhvata i automobile iz 50-ih, 60-ih i 70-ih godina XX veka, među kojima su Mercedes 300 C – kabriolet D, poznat kao Adenauer iz 1956. godine, Jaguar MK2, iz 1963. prvi sportski luksuzni auto, Cadillac de ville kabriolet iz 1957. godine. Kolekcija obuhvata originalne i restaurisane automobile među kojima se ističu: Ford iz 1902, Lancia Lamda iz 1925, Citroën B10 iz 1926, Buick 28-58 Opera coupe iz 1928, Škoda R6 iz 1929, Aero 10 iz 1929, Aero 50 kabriolet 1z 1941. godine, Alvis iz 1930, BMW 327/328 iz 1938… Muzej poseduje prateću opremu: točkove, trube, fenjere, radioaparate, alate, vozačke dozvole, postere, trgovačke reklame, registarske tablice, prve saobraćajne propise i zakone. U Muzeju se nalaze i zbirka fotografija, dokumenata, starih alata i opreme, kao i bibliotekasa više hiljada naslova, vitrina sa ličnim stvarima Sretena Kostića, prvog šofera u Srbiji, stare benzinske pumpe, među kojima se izdvaja “Kod slepog šofera” Bože Tvrdišića.
Muzej poseduje i nekoliko vozila (uglavnom nemačkih ratnih džipova) koja se iznajmljuju za potrebe snimanja filmova.
U muzeju se, pored automobila, nalaze i prvi saobraćajni propisi i zakoni iz Srbije, registarske tablice, alat, stari parking satovi i literatura iz oblasti saobraćaja i automobilizma.



Prvi automobil u Kraljevinu Srbiju došao je 1903. godine, u Beograd. Kupio ga je trgovac i rentijer Boža Radulović, u jednoj fabrici u Austriji (po nekim izvorima u Češkoj). Vozilo Neselsdorf (danas Tatra) tip B u Beograd stiglo 3. aprila 1903. godine, vozom i sa fabričkim šoferom. Koštao 12.000 kruna, koliko i jedna spratna kuća u centru Knez Mihailove. Beograđani nisu sa oduševljenjem prihvatili prvi automobil u svom gradu pre 115 godina, posmatrali su ga kao Satanu na četiri točka. Štekao je kao mitraljez, a ljudi su bežali u panici čim bi ga videli.Gazda Boža ga nikada nije vozio, već je kao šofera angažovao izvesnog Sretu Kostića, koji je tako postao prvi vozač u Srbiji.


Posle bankrotstva Boze Radulovica auto je dospeo kod kralja Petra Prvog Karađorđevića. Tamo se zadržao bezmalo celu deceniju.Do povlačenja preko Albanije, 1915. godine. Od tada mu se gubi svaki trag, negde je nestao. Verovatno je rashodovan, jer je "išao" dokle je mogao da ide
Neselsdorf (danas Tatra) tip B od 12KS proizvodio se 1902-1904



Sa pojavom prvih automobila dosle su i benzinske pumpe.Iako je benzin nabavljan u Rumuniji za oko jedan dinar, u Beogradu se benzin prodavao za osam.
Automobili tretirani kao "igračke bogatih ljudi"


Najčešće su pumpe pripadale velikim kartelima, a u međuratnom periodu ovde je bio najjači "Šel".
Jedna od poznatijih pumpi bila je pumpa kod slepog vozača Bože Tvrdišića, u Dečanskoj ulici, kao i na Mostaru, kod izvesnog Šarca, koji je imao jednu nogu vidno kraću. Bio je običaj da ondašnji šoferi invalidima nađu uhleblje tako što bi radili na pumpi, a Tvrdišić je bio jedan od prvih vozača u Beogradu, kao i osnivač Udruženja šofera. Njegove tadašnje kolege su, zbog solidarnosti, često kod njega sipali gorivo.



Moderna garaza

Moderna garaža u Beogradu se nalazi u ulici Majke Jevrosime 30, predstavlja karakterističan spomenik tehničke kulture vremena u kome je nastao i nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.
Zgrada Moderne garaže izgrađena je 1929. godine kao prva moderna garaža u centru grada, po projektu ruskog arhitekte Valerija Staševskog koji je projektovao akademsku građevinu sa elementima postsecesije. U njoj su bili smešteni i automobili učesnika prve beogradske međunarodne automobilske i motociklističke trke, održane 3. septembra 1939. godine. Objekat je sagrađen u vidu hale, jedinstvenog unutrašnjeg prostora, sa fasadom koja je koncipirana simetrično u odnosu na monumentalno obrađen ulaz nad kojim se nalaze skulpture. Na bočnim krilima naglašena je vertikalnost udvajanjem prozora po visini kako bi se dobio utisak spratnog objekta.

Značaj objekta proističe iz činjenice da je zgrada Moderne garaže prvi objekat takve vrste ne samo u Beogradu, već i na Balkanu, da je po tehničkim mogućnostima bio istovremen sličnim objektima u Zapadnoj Evropi, da su u njemu sačuvani značajni pneumatski alati i da je bio centar auto-sporta u Beogradu.

KUCA DJURE JAKSICA



Kuća Djure Jakšića u Beogradu u Skadarliji, bila je bez patosa, vlažnih zidova, skromno nameštena stolom, stolicama, čiviluk i dveju posteljama, u susednoj sobi koja je ujedno bila i kuhinja nalazila su se još dva ležaja. Ovaj skromni dom delio je sa ženom i dve ćerke.U toj kući je i umro.Danas je Kuća Djure Jakšića uredjena je i dom je mnogih književnika, slikara, likovnih umetnika, dramaturga i muzičara,velikih broja koncerata, izložbi i čitanja.

Tražio Đuro Jakšić od upravnika policije objavu da pređe u Zemun, koji se u to doba nalazio u inostranstvu, a Tucaković ga strogo pita:
— A ko si ti i kako se zoveš?
— Đorđe Jakšić.
— A šta si?
— Književnik.
— Ama, ne pitam te to — nervira se policijski birokrata — nego kaži mi svoje pravo zanimanja: čime se baviš?
— Gospodine upravniče, nemam ja drugog zanimanja — prkosno će Jakšić. — Ja sam po svom prvom zanimanju pesnik i dramatičar, što će reći — književnik!
Upravnik sleže ramenima i pritisnu zvonce na stolu a kad stiže ćata on pokazujući na Đuru, reče:
— Dela, ćato, zvao sam te da ovom objavu napišeš. Zove se Đorđe Jakšić.
— Izvinite, a kakvo zanimanje da stavim dotičnog — ponizno će ćata mrljajući perom po tabaku.
— Napiši — reče upravnik policije. — Napiši, književnik bez zanimanja.

“Književnik bez zanimanja” je Djura Jakšić, veliki slikar i književnik srpskog romantizma 19. Veka, rodjen 1832. godine u Srpskoj Crnji. U rodnom mestu završio je osnovnu školu, a gimnaziju u Segedinu, da bi zatim pohadjao školu crtanja. Velika kreativnost i potreba za umetničkim izražavanjem kroz slikanje i pisanje vodila ga je kroz mnoge evropske metropole. Uprkos željama roditelja i prijatelja nikada ga nije interesovala nauka, voleo je slobodu misli i želeo je da iskaže ono do čega mu je stalo i što ga muči.
U revoluciji od 1848—1849. iako šesnaestogodišnjak, učestvuje kao dobrovoljac. Kada se revolucija završila porazom, napisao je: „Ah, zašta ginusmo i stradasmo – a šta dobismo!”
Pri povratku u Srbiju zaposlio se kao učitelj, ali je često menjao mesto stanovanja, u većini slučajeva protiv svoje volje. Zbog britkog jezika, oštrog pera i česte kritike tadašnjoj vlasti je bio trn u oku, te je neretko bio proganjan, osudjivan, teran sa posla i ostavljan bez mogućnosti da zaradi za svoju porodicu.
Svoju lošu sreću utapao je u litrima vina, kada se privremeno nastanio u Kikindi. Vodio je usamljenički život i voleo je da posećuje krčmu, gde je upoznao i zaljubio se u Milu, krčmarevu ćerku o kojoj je napisao poznate stihove: “Ana toči, Ana služi, al’ za Milom srce tuži…”
Mila se kasnije udala i nikada, čak ni posle smrti ovog velikana, nije prepoznala veličinu i snagu njegove ljubavi.



Po dolasku u Beograd zaposlio se u Državnoj štampariji kao korektor,
stanovao je u Skadarliji koja je tada bila jedan od najsiromašnijih delova grada,
Boemska Skadarlija koju danas poznajemo dolazi mnogo kasnije.

Šićan mahala ili Ciganska mahala pominje se početkom devetnaestog veka. Bio je to kraj izvan varoškog šanca u čijem siromaštvu su živeli, najčešće, Romi i druga sirotinja. To je kraj u kojem ubrzano raste broj kafana, pribežišta, u čijem dimu i alkoholu, u čijoj atmosferi druženja traže spas brojni umetnici i ljubitelji umetnosti bežeći od nepodnošljive stvarnosti, neretko izlazeći iz senke zvanične vlasti i politike. Polovinom devetnaestog veka ondašnja Skadarlija već beleži petnestak kafana. Iz njihove bogate istorije u zapisima i sećanju, ostale su “Vuk Karadžić”, “Zlatan bokal”, “Kod Bandista”, “Bums-keler”, “Idu dani”, “Dva jelena”, ”Tri šešira”, “Dardaneli”,” Skadarlija. Ovaj čuveni boemski kraj sa svojim kafanama i njihovim posetiocima odigrao je jednu veličanstvenu ulogu u razvoju kulturnog života Beograda i Srbije. Odlukom gradskih vlasti 1872. godine Ciganska mahala biće prekrštena u Skadarsku ulicu.


Iste godine u nju se nastanjuje i Đura Jakšić, kao novopostavljeni korektor Službenih novina, a kasnije i Državne štamparije. Ubrzo potom u Skadarsku 34, gde već stanuje veliki slikar i pesnik , doseliće se i njegova porodica, supruga sa sinovima i kćerima. Jakšići se useljavaju u deo kuće koja danas nosi njegovo ime, mada su u njoj živeli, odnosno stanovali, i mnogi drugi velikani onog i kasnijih vremena. Useljavaju se u stan u koji se ulazilo sa dvorišne strane kuće. Sama kuća, i za ono vreme, nevelika, prizemna, dvoslivnog krova bila je vrlo skromnih uslova za život. 1925. godine na kući u kojoj je živeo Đura Jakšić svečano je otkriveno spomen obeležje sa likom velikog umetnika i naznakom da je u njoj umro 16. novembra 1878. godine. Sahranjen je na Novom groblju u Beogradu

Sa sajta Grada Beograda

Na području Beograda nalazi se gotovo 300 spomenika kulture, među kojima su 57 od izuzetnog i velikog značaja za kulturu Srbije i Beograda. Tri prostorne kulturno-istorijske celine (ulica Kneza Mihaila, Topčider i područje oko Dositejevog liceja) i arheološko nalazište Belo brdo u Vinči proglašeni su za dobra od izuzetnog značaja, a tri prostorne kulturno-istorijske celine (Gročanska čaršija - Bulevar oslobođenja, Kosančićev venac, staro jezgro Zemuna) i dva znamenita mesta (Bojčinska šuma i Spomen-groblje oslobodilaca Beograda 1806) za dobra od velikog značaja za kulturu. Ustanove za zaštitu brinu i o dvadesetak arheoloških nalazišta na području Grada.

Od objekata proglašenih za kulturna dobra značajniji su: Beogradska tvrđava, Saborna crkva, Spomenik Neznanom junaku na Avali, Spomenik na mestu smrti despota Stefana Lazarevića (Crkvine kod Mladenovca), Groblje oslobodilaca Beograda, kasnorimska grobnica u Brestoviku, Crkva brvnara u Vraniću, rodna kuća vojvode Stepe Stepanovića, Konak kneginje Ljubice, Kapetan Mišino zdanje. Lepotu beogradskih trgova i parkova u deset gradskih opština upotpunjuju 192 spomenika kao i 237 skulptura. U prigradskim opštinama ima oko 70 spomenika i skulpturalnih dela.

Na području grada Beograda zaštićeno je 37 prirodnih dobara, a od toga najviše je dugovečnog i retkog drveća. Među njima je stablo hrasta lužnjaka Melnice u sopotskom selu Nemenikuće, starosti više od 230 godina. Tu je i grupa od devet hrastova kod Jazića kolibe u Obrenovcu, starosti oko 180 godina, zatim platan zasađen prilikom gradnje Konaka kneza Miloša Obrenovića 1834. i stogodišnje stablo kedra koje je zasadio Josif Pančić u Tolstojevoj ulici na Savskom vencu.

Među zaštićenim prirodnim dobrima nalaze se i Banjička šuma, gde se gnezdi preko 70 vrsta ptica. "Mašin majdan" kod Letnje pozornice u Topčideru (geološki sloj iz perioda gornje krede), "Miocenski sprud" na Tašmajdanu i "Morski neogeni sprud" ispod spomenika "Pobednik" na Kalemegdanu, koji predstavljaju ostatke mediteranskog stadijuma u istoriji Panonskog mora.

Memorijalni prirodni spomenici su: Bojčinska šuma na području Zemuna i Stablo lučnog jasena u lazarevačkom selu Šopići (Šopićanski lug). Veliko ratno ostrvo na Dunavu, stanište retkih i ugroženih ptica močvarica i reprezentativna morfološka i geološka tvorevina, pod prethodnom je zaštitom države.
http://www.beograd.rs/cir/upoznajte-beograd/1369-kulturna-i-prirodna-dobra/

KUCA PORODICE KARAMATA



Kuća porodice Karamata je spomenik kulture. Predstavlja kulturno dobro od velikog značaja za Beograd i nalazi se u Zemunu u ulici Karamatina br. 17.


Kuca se sastoji se iz tri povezana dela koja su povezana jedinstveno obradjenom fasadom i imaju zajednički glavni ulaz. Prizemni deo, jednospratni deo sa jednostavnim krovom i jednospratni deo sa mansardnim krovom spojeni su jednu celinu koja čini kuću porodice Karamata. 1763. najviši deo kuće podigao je Kuzman Jovanović, imućni zemunski trgovac, a zdanje je 1772. godine kupio Dimitrije Karamat za 4000 forinti, doseljenik turske Jegejske Makedonije. Kuća se i dalje nalazi u vlasništvu porodice Karamata, čija je sedma generacija i dalje naseljava


Planovi Zemuna iz 18. veka prikazuju isti gabarit koji kuća i danas ima, sin Dimitrija Karamata je 1827. godine dozidao sprat na srednjem delu kuće i izvršio potpunu obnovu i adaptaciju zdanja. Iz tog perioda opstala je unikatna fasada sa kapijom iznad koje i danas stoji godina 1827., a fasada je radjena u stilu klasicizma i duhu ampira, dok je ostatak zgrade u celini radjen u stilu tipične barokne stambene zgrade. Postojala je barokna kapija i nalazila se na istočnom delu zgrade. Projektanti kuće nisu poznati i originalni planovi nikada nisu pronadjeni. Karamatina kuća jedan je od najznačajnijih spomenika Zemuna.



Za vreme austro-turskog rata u kući porodice Karamata, septembra 1789. godine odseo je car Josif II, sin Marije Terezije i brat Marije Antoanete. Sa Josifom II u kući Karamata odseo je i prestolonaslednik, kasnije car Franjo II. Razlog odsedanja cara Josifa II je ratni savet. U njegovu čast je kasnije na plafonu velike sobe na prvom spratu postavljen grb, urezan i obojen u drvetu, dvoglavog austrijskog orla sa simbolima monarhije.



Tokom trajanja Srpskog pokreta u periodu izmedju 1848. do 1849. godine u kući je stanovao patrijarh srpski Josif Rajačić, zajedno sa upravnim odborom, a u kući porodice Karamata održavane su sednice Glavnog narodnog odmora Srpske Vojvodine, čiji je kasir bio Atanas Karamata.
U kući porodice Karamata je pored drugih važnih istorijskih ličnosti odsedao i Vuk Stefanović Karadžić, sa ćerkom Minom, kao i Branko Radičević.

ZGRADA JAKOVA CELEBONOVICA



Nalazi u Beogradu, u ulici Vuka Karadžića 18 i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture. Zgradu od 2.100 kvadrata poznatog beogradskog advokata Jakova Čelebonovića, podigli su od 1927. do 1929. godine renomirani arhitekti Stevan Belić (projekat), Nikola Krasnov (fasada) i Neregar (unutrašnja dekoracija).



Sagrađena je kao dvospratna palata po svim principima akademske arhitekture.
Fasade su bogato dekorativno obrađene, rešene simetrično, što je naglašeno lođama i balkonima i dekorativno obrađenim zabatima.



Podeonim i krovnim vencem zgrada je stepenovana po visini. Reprezentativnosti spoljašnjosti odgovarala je i izuzetna obrada enterijera.
Ima reprezentativni ulaz i prostrano mermerno stepenište sa ogradom od kovanoga gvožđa.


Prvobitno je bila namenjena za izdavanje: tu su se nalazile Ambasada Španije, advokatske kancelarije, kao i prestižni modni saloni. Iako su vremenom vršene različite adaptacije, zdanje je sačuvalo duh vremena u kojem je podignuto. Posle Drugog svetskog rata u zgradu se uselilo Ministarstvo građevina Srbije, da bi 1950. godine u njoj bio otvoren Muzej primenjene umetnosti.



Zahvaljujući ugledu Jakova Celebonovica koji je uživao u društvenom životu međuratnog Beograda, kao advokat i predsednik Jevrejske opštine, jedno vreme i Palata je bila stecište znamenitih ljudi toga doba. Jakov i Johana Čelebonović imali su šestoro dece, od kojih Marko i Aleksa zauzimaju posebno mesto u srpskoj kulturi i umetnosti. Marko Čelebonović je jedan od najznačajnijih srpskih slikara XX veka, a Aleksa Čelebonović ugledni istoričar umetnosti, profesor univerziteta i likovni kritičar.

Marko Celebonovic


Slika “Grupa” iz 1931 go koju je 1937.g. otkupio Knez Pavle Karadjordjevic


Značaj ovog spomenika kulture nalazi se pre svega u činjenici da su u kući živeli Jakov, Marko i Aleksa Čelebonović, koji su, svaki u svom domenu, ostavili dubok trag u kulturnoj istoriji Beograda, da se u njemu nalazi njihova izuzetna umetnička zbirka.
Od izuzetnog značaja je i samo zdanje koje svojom arhitekturom reprezentuje na najbolji mogući način nivo sredine u godinama između dva svetska rata.

LIVNICA PANTELIC



Livnica „Pantelić“, jedan od najstarijih objekata tehničkog nasleđa na području grada, nalazi se u okviru ,starog jezgra Zemuna, na uglu Gajeve i Dositejeve ulice. Njeno očuvano jedinstvo prostora, tehnologije i alata kojima su izrađivana zvona i satovi po kojima je postala poznata ne samo u Zemunu i njegovom širem okruženju, već i u granicama tada Austrougarske monarhije, danas predstavlja svedočanstvo razvoja zanatstva Beograda u vremenskom periodu dužem od sto pedeset godina.



Osim vrednosti iskazanih u sadržaju materijalnih ostataka, ova radionica je sve do sredine sedamdesetih godina prošlog veka sačuvala originalne oblike i procese zanatske delatnosti na našim prostorima i bila centar u kojem su se formirale generacije mladih zanatlija.



Livnicu je osnovao davne 1854. godine Đorđe Pantelić kao bravarsku radnju za popravku i izradu sitnijih predmeta za domaćinstvo. U prvo vreme bio je to mali šloseraj u trošnoj prizemnoj kući koja se nalazila na mestu današnje Livnice. U ovoj radionici proizvodili su se oni predmeti za čiju je izradu bio dovoljan kovački čekić i nakovanj, pa su se tako u njoj kovale brave i ključevi, gvozdene ograde za balkone,stepeništa i bašte, izrađivali se šporeti, sadžaci i peći, a bila je to i jedina radionica „sve do Novog Sada“ koja je izrađivala i baždarila kantare za merenje. Njen uspon započeo je 1870. godine sa povratkom najstarijeg Đorđevog sina Pavla Pantelića (Zemun, 1858 – Zemun, 1924) iz Beča i uvođenjem tehničkih i zanatskih novina u procese proizvodnje.



U to vreme mala radionica prerasla je u radionicu toranjskih satova za crkve, škole i važnije gradske palate i zvonolivnicu. Neki od toranjskih satova izrađeni su za značajne objekte Beograda i Srbije poput Hariševe kapele na Zemunskom pravoslavnom groblju, Saborne crkve, Vojne bolnice, Narodnog pozorišta, Krsmanovićeve kuće na Terazijama, Ratničkog doma, Uprave fondova i druge javne objekte. Paralelno sa izradom satova, kao sastavni deo njegovog mehanizma, radionica je počela da lije mala zvona za otkucavanje časova. Ubrzo se prešlo i na livenje zvona za škole, sudnice i nadleštva da bi ubrzo počela proizvodnja i velikih crkvenih zvona. Ova dva proizvoda nisu vremenom uslovila samo promenu naziva firme nego su postala osnovna proizvodna delatnost Livnice. S obzirom da je od jedne do druge porudžbine prolazilo dosta vremena, Livnica je morala da ima i dodatni program, pa su tako nastajali specifičan alat i alatne mašine.



Ova dopunska delatnost obuhvatila je izuzetno širok asortiman proizvoda od izrade bunarskih pumpi za vodu, znački za pse, tabli sa nazivima ulica, firmi i zanimanja do klupa za crkvene porte. U ovom procesu promena u Livnici je počela i izrada novog savremenog alata po nacrtima Pavla Pantelića. Istovremeno, nekadašnja mala bravarska radionica prerasla je i u zanatski centar za Zemun i okolinu iz kojeg su se prenosile tehničke i tehnološke novine koje su u grad stizale uglavnom iz svih delova srednje Evrope.

Očuvanjem celovitosti, autentičnog izgleda i uvođenjem nove namene ispunilo bi se zaveštanje Tome Pantelića, poslednjeg vlasnika i majstora Livnice. Vrednosti Livnice kao najstarijeg objekta industrijske baštine Beograda ukazuju na istorijski, tehnološki, identitetski, naučno-istraživački, društveni i ekonomski značaj ne samo za lokalno stanovništvo, već i za Grad pa i region. Zajedničkim delovanjem lokalne zajednice, službi zaštite, strukovnih i neprofitnih udruženja, turističkih organizacija i građana prezentovale bi se vrednosti i značaj Livnice Pantelić sa jednim ciljem - očuvanje tradicije, istorijskog kontinuiteta i društvenih vrednosti spomenika. Na taj način još jedno kulturno dobro od nacionalnog značaja bilo bi dostupno javnosti.

KUCA JOVANA CVIJICA

U samom centru grada, u ulici Jelene Ćetković broj 5, nalazi se kuca Jovana Cvijica u kojoj je danas smešten Memorijalni muzej Jovana Cvijića.

Kuca je sagradjena 1905. godine, na prostoru gde se nalazila bašta beogradskog Mitropolita Mihaila, koja je 1907. godine preuređena u trg. Nekoliko godina kasnije, tačnije 1924. godine, trg dobija ime Kopitareva gradina po slavisti i lingvisti, Jerneju Kopitaru. Mnoge značajne ličnosti tog vremena, gradile su kuće na ovom prostoru: vajar Petar Palavičini, lekar i književnik Laza Lazarević, arhitekta Milan Antonović.



Jovan Cvijić je svoju kuću podigao po sopstvenoj zamisli i željama. To je mala stambena – porodična kuća sa suterenom, visokim prizemljem i baštom. Kao tipičan primer beogradske arhitekture sa početka 20. veka, kuća je skladnih proporcija, dobro uklopljena sa susednim zgradama. Sagradio ju je poznati beogradski građevinar Sreten Stojanović, kao i veći broj kuća na Kopitarevoj gradini.

Unutrašnjost kuće je oblikovana u duhu eklekticizma sa elementima neorenesanse. U prostornoj koncepciji naglašeno je izdvojen stambeni deo od dela za primanje i rad. Lični predmeti naučnika, originalni nameštaj deo su ovog nesvakidašnjeg ambijenta. Posebnu vrednost enterijera predstavlja slikana dekoracija na zidovima i tavanicama, rad mladog slikara Dragutina Inkiostrija Medenjaka , velikog naučnikovog prijatelja. Dekoracija je rađena tehnikom al secco.



Odražavajući naučnikovo interesovanje za prostor Balkanskog poluostrva, tematski sloj slikarstva inspirisan je predelima Bosne, Šumadije i Hercegovine, koje je Cvijić posebno istraživao i naučno obrađivao. Rođen u Splitu 1866. godine, Inkiostri se slikarstvom počeo baviti samouk, a zatim ga je proučavao u Firenci. Putujući po Dalmaciji, Bosni, Crnoj Gori, Kosovu i Metohiji, analizirao je bogatu narodnu umetnost i prikupljao folkolorne motive, vešto ih interpretirajući kroz modernizaciju „nacionalnog stila.“



Od 1967. godine u domu Jovana Cvijića se nalazi memorijalni muzej posvećen njegovom radu. Legat ima 1.476 predmeta zaostavštine: lični predmeti, biblioteka i zbirka etnografskih predmeta, koja predstavlja autentično svedočanstvo o životu i radu velikog naučnika i jedinstven izvorni dokumentacioni materijal za naučnu obradu i muzejsko izlaganje. Posebno se ističu Zlatna povelja Američkog Geografskog društva iz Njujorka iz 1924. godine, karte Balkanskog poluostrva, Kraljevine Jugoslavije i Makedonije.

Od istorijskih događaja u vezi sa ovom kućom, interesantna je priča iz 1915. godine, za vreme Prvog svetskog rata. Te godine Vojna komanda bila je prinuđena da se iz Beograda povuče u Niš. Tom prilikom regent Aleksandar došao je lično da zamoli Cvijića, kao dobrog poznavaoca granica i geografije, da pođe sa njima. Toga dana kada je regent došao, čekajući da ga ovaj naučnik primi sedeo je u antreu na kanabetu, koji i danas stoji na istom mestu.



U delu bašte neposredno uz kuću, postavljena je bista Jovana Cvijića, delo Vledete Petrića iz 1965. godine. Osim biste, u bašti se ističe i japansko drvo neobične lepote, koje je sam Cvijić davno zasadio. Najveći deo svog života Jovan Cvijić proveo je u porodičnom domu u ul. Jelene Ćetković br. 5, u kom je i umro 16. januara 1927. godine. Još za života, testamentom je ostavio kuću svojoj voljenoj ženi LJubici na korišćenje do kraja njenog života, a potom na trajno korišćenje Zadužbini Jovana Cvijića.



Obeležavajući dom u kom je živeo, stvarao i umro Jovan Cvijić, Izvršni odbor NO Beograda, postavio je mermernu spomen – ploču na fasadi kuće.
Dom Jovana Cvijića je utvrđen za kulturno dobro od velikog značaja(Odluka o utvrđivanju, „Sl. glasnik SRS“ br. 14/79).
Poslednji konzervatorski radovi na objektu izvedeni su 2015/2016. godine.

ZGRADA REALKE





Zgrada u Uzun Mirkovoj ulici broj 14 sagrađena je kao privatna kuća Cvetka Rajovića, upravitelja beogradske varoši i sekretara Jevrema i Miloša Obrenovića.
Kuća je izgrađena u klasicističkom stilu, po projektu arhitekte Franca Jankea, u periodu između 1837. i 1840. Građena je od tvrdog materijala, od opeke i krečnog maltera, a za nju je karakterističan konstruktivni sklop koji je zamenio dotadašnji način zidanja u bondručnom sistemu.Međutim, ovu građevinu je 1847. kupila država po ceni od četiri hiljade dukata.



Već tokom prve decenije postojanja, u ovu kuću se smešta englesko poslanstvo koje se tu nalazilo određeno vreme. Za vreme engleskog poslanstva na ovom mestu održavali su se prvi i veoma raskošni balovi, na kojima su se okupljali ugledni građani. Godine 1862. zgrada postaje sedište žandarmerije i Vojnog štaba, sve do 1867. kada se ovde useljava beogradska Realka. Realka je bila škola opšteg srednjeg obrazovanja. Ova škola posedovala je prvu salu za crtanje koja je služila za časove tehničkog obrazovanja. U sali su, zbog njene prostranosti i zbog nepostojanja mnogo takvih prostora, održavane mnoge izložbe. Realka je 1883. i proširena, tako što su podignute dve male pomoćne zgrade. Takođe, početkom 20. veka uz bok stare zgrade, услед недостатка школског простора дограђена је двоспратница. Novi objekat je organski povezan s postojećim, ali je arhitektura bila usklađena sa zahtevima vremena pa su fasade oblikovane elemntima secesije... U kratkom periodu, od 1898. do 1905. godine, u ovoj zgradi nalazila se i Prva muška gimnazija.



Zgrada je prizemna, pravougaone osnove, skladnih proporcija, oblikovana u stilu klasicizma. Fasade su horizontalno raščlanjene na tri pojasa – sokl, središnje zidno platno i friz sa krovnim vencem, dok je vertikalna podela izvedena pomoću pilastera i dorskih polustubova. Arhitektonski plastični elementi slede i tumače konstruktivni sistem, a svojom dekorativnošću naglašavaju deo kuće okrenut ka raskrsnici. Kao jedan od retkih sačuvanih objekata iz četvrte decenije XIX veka, svojim stilskim karakteristikama, konstruktivnim sistemom i arhitektonskim oblikovanjem, zgrada Realke označava potpuni prekid sa tradicijom i prelaz sa balkanske na savremenu evropsku arhitekturu na tlu Beograda.



Njena društveno-istorijska vrednost je u značaju koji je imala kao školska zgrada koju su pohađale i u kojoj su predavale znamenite ličnosti Srbije 19. veka: nastavnici Stevan Todorović, Todor Mijušković, Petar Ubavkić, Mihajlo Valtrović, Đorđe Krstić i učenici Kosta Glavinić, Milan Kapetanović, Svetozar Jovanović, Milorad Ruvidić, Danilo Vladisavljević, Nikola Nestorović.



Zgrada je, iako se u njoj škola više nije nalazila, ostala poznata kao zgrada bivše Realke sve do danas. Za vreme Drugog svetskog rata u ovoj zgradi bila je smeštena vojska, dok su se po okončanju rata ovde nalazile osnovna škola, srednja škola, a jedno vreme i kartoteka jednog zavoda. Zgrada bivše Realke biva i proglašena za kulturno dobro od velikog značaja 1964. godine, čime je stavljena pod zaštitu.
U zgradu nekadašnje Realke smešten je 1965. Pedagoški muzej, jedan od tri najstarija muzeja u Srbiji. Pedagoški muzej osnovan je još 1896. od Učiteljskog udruženja Srbije. Muzej je oformljen sa zadatkom da „pribira i čuva nastavna sredstva i sve drugo što se tiče osnovne škole, što ima pedagoške i istorijske vrednosti za školu i učitelje“. Od 1969. u muzeju se nalazi stalna postavka „Deset vekova srpske škole“, koja predstavlja vodič kroz istoriju škola kod Srba od 9. do početka 20. veka.

Realka u Uzun Mirkovoj 1916 g. i sezdesetih






Pedagoški muzej, u zgradi bivše Realke, poseduje danas više od 45 hiljada predmeta, dokumenata, knjiga, fotografija, časopisa, kao i ostalog stručnog materijala. U osnovnu delatnost muzeja spada i organizovanje izložbi, predavanja, seminara i drugih vidova kulturno-prosvetne delatnosti.Zgrada je vise puta rekonstruisana

VUKOVA ZADUZBINA



Dom Vukove zadužbine nalazi se u zgradi na Terazijama u ulici Kralja Milana br. 2 i jedna je od najstarijih u tom delu Beograda; njena gradnja je započeta još 1870/1871. Projektant prve jednospratne kuće oblikovane u duhu akademizma bio je arhitekt Aleksandar Bugarski, jedan od najistaknutijih srpskih arhitekata 19. veka.

1930.g.


Zgradu je podigao sudija Dimitrije Mita Golubovic.Prvo je bila sedište ruskog carskog konzulata, a onda Zavod za srpsku ratnu siročad, da bi od 1879. godine u njoj bilo smešteno Ministarstvo prosvete. Sa širenjem ministarstva ukazala se potreba za proširenjem, koje je 1912. započeto prema Savskoj padini. Uz ovo je izvedeno i preuređenje zgrade, a zadatak da zgradu prilagode i učine raskošnom pripao je arhitekti Branku Tanazeviću, koji je za rad dobio fasadu, i slikaru i dekorateru Dragutinu Inkiostriju, kome je povereno uređenje enterijera. Iako su njih dvojica bili ljuti protivnici u shvatanju nacionalnog stila u kome je trebalo preoblikovati novu fasadu i enterijer, na ovom poslu su morali da rade zajedno.



Dogradnja objekta je odražavala proširenja nadležnosti Ministarstva prosvete nad novopripojenim teritorijama Kneževine i Kraljevine Srbije, ali je bila uzrokovana i pripajanjem novih ogranaka ministarstva. Povodom radova na popravci i dogradnji manjeg dvorišnog krila 1906. godine, dekorativne radove u enterijeru je izveo slikar Dragutin Inkiostri Medenjak , tada jedini umetničko-dekorativni slikar u Beogradu, koji je u delu unosio motive iz narodne ornamentike, u težnji da oblikuje „nacionalni“ stil. Proširenje nadležnosti Ministarstva prosvete nad teritorijama „Makedonije, Kosova i Stare Srbije“, koje su ušle u sastav Kraljevine Srbije posle Prvog balkanskog rata 1912. godine, ali i potreba za novim preuređenjem, uslovili su dogradnju dvorišnog krila, ali i potpuno rekonstruisanje glavne fasade u „srpsko-vizantijskom“ stilu, koji su izvedeni iste godine prema projektu Branka Tanazevića iz 1907. Poslednja adaptacija objekta za potrebe Ministarstva - dogradnja novog krila prema ulici Kraljice Natalije - izvedena je 1924. godine prema projektu arhitekte Žarka Tatića.



U zgradi je bilo smešteno od 1879. do 1952. godine, najpre samo Prosvetno, od 1880. i Crkveno odeljenje Ministarstva prosvete Kneževine Srbije, od 1914. Zadužbinsko odeljenje Ministarstva prosvete Kraljevine Srbije, a od 1919. i Umetničko odeljenje (Kraljevine SHS i Kraljevine Jugoslavije, a nakon 1944. godine Narodne Republike Srbije), iste godine kada je od Ministarstva odvojeno Crkveno odeljenje, da bi od njega bilo formirano posebno Ministarstvo Vera. Pojedina odeljenja Ministarstva prosvete su, i pored proširivanja, ostala izvan glavnog zdanja. U vreme okupacije u toku Prvog svetskog rata zgrada je korišćena kao kancelarija Glavne Intendanture austro-ugarske vojske, ali i kao Glavna poštanska uprava. Posle kapitulacije Kraljevine Jugoslavije 1941. godine, Ministartvo prosvete je nakratko prestalo sa radom, ali je osnovano Odeljenje za nastavu na nemačkom jeziku, koje je delovalo do oktobra 1944. godine. U novembru 1944. osnovano je Povereništvo za prosvetu NR Srbije, koje je aprila 1945. preraslo u Ministarstvo prosvete. Ono je u zgradi ostalo do 1952. godine, kada su se u nju uselili Savezni zavod za patente i Savezni zavod za produktivnost rada, kao i redakcija lista „Mladost“, ULUS i drugi koji više nisu korisnici ovog prostora. Od 1988, dve godine nakon prve revitalizacije fasade, zgrada je dodeljena Vukovoj zadužbini na trajno korišćenje i upravljanje. Generalna rekonstrukcija zgrade je izvedena 1997/98. godine, a 2006. ponovo je obnovljena ulična fasada. Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda 1996. godine objavio je monografiju o objektu pod njenim spomeničkim nazivom „Zgrada Ministarstva prosvete“, autora istoričara umetnosti Milojka Gordića.



Fasada je sačuvana u potpunosti, dok je nameštaj dok je nameštaj prema nacrtima Dragutina Inkiostrija delom sačuvan, a nekoliko komada nameštaja (stolica iz ministrovog kabineta nalazi se u Etnografskom muzeju i Muzeju primenjene umetnosti u Beogradu. Većina zidnih kompozicija je uništena tokom vremena, a sačuvane su samo zidne slike u prolazu ka dvorištu, koje je neko slučajno prekrečio nakon Drugog svetskog rata. Otkrivene su slučajno 1963. godine i očišćene, a na njima su alegorijske kompozicije Vere, Prosvete, Istorije i Umetnosti. Restaurisane su 1997. godine. Iznad ulaza u zgradu postavljen je grb Kraljevine Srbije, uklopljen u secesijski oblikovanu i dvobojnu crveno-belu fasadu, u kojoj su na originalan način ukomponovani motivi iz srpske srednjovekovne arhitekture, elementi srpske narodne tradicije, ali i dekorativni motivi iz evropske secesije. U ovom objektu koji svedoči o kontinuitetu kulture obrazovanja, očuvana je namena u vremenu dugom stotridesetpet godina.

Zgrada Ministarstva prosvete je 1966. godine prvi put zaštićena kao spomenik kulture, a od 1979. je utvrđena za kulturno dobro od velikog značaja

ŠPANSKA KUĆA



Objekat je podignut oko 1880. godine kao ugaona palata sa podrumom, prizemljem i spratom, oblikovana u duhu akademske arhitekture 19. veka. U vreme zidanja bio je jedan od najreprezentativnijih objekata u ovom delu Savske padine. Zgrada je korišćena za potrebe Pristaništa. Prema podacima Dokumentacionog centra gradskog Zavoda za zaštitu spomenika kulture, posle Prvog svetskog rata u objektu je bio smešten i Muzej rečnog brodarstva.



Iako se zdanje u Ulici braće Krsmanović 2 uobičajeno naziva Španska kuća, ne zna se pouzdano kada je i zbog čega to ime dobilo.
Postoji predanje koje kaze, da je na mestu današnjeg Brankovog mosta, kod malih stepenica, bio pristan putničkih brodova iz svih podunavskih luka tadašnjih austrougarskih zemalja. Pojavom i epidemijom pegavog tifusa 1915. godine, okupacione vlasti su u pomenutoj zgradi, pored carinsko-pasoške kontrole odredile i nekoliko soba za karantinsku kontrolu prispelih putnika. Kada je krajem Prvog svetskog rata, u iscrpljenoj i ratom razorenoj Evropi buknula velika epidemija gripa, po svom poreklu nazvana „španskim gripom” ili „španskom groznicom”, cela zgrada je pretvorena u karantin. Mnogi od pacijenata nisu izašli iz „španske kuće”, kako je narod odmah nazvao. Oni koji su bili imućni, mogli su naći spas u hotelu „Srpska kruna”, plaćajući smeštaj i danonoćnu negu bolničarki.



Od sredine 20. do prve decenije 21. veka ovaj objekat, promenio je nekoliko zakupaca i gotovo isto toliko planova za rekonstrukciju, koji su prekidani najčešće zbog nedostatka novca.



U ovom objektu je trebao da se otvori hotel.Tada je potpuno uklonjena unutrašnjost građevine, tako da su ostali samo spoljni zidovi,
a dograđeni su neki novi elementi. Nažalost i ovaj pokušaj obnove propao je zbog finansijskih problema.



Španska kuća, tada već gotovo ruševina bez krova i prozora, 2012. godine postala je baza jedinstvenog projekta Gete instituta, nazvanog Urban inkubator (Urban Incubator: Belgrade) i posvećenog razvoju Savamale.Namera je bila da se pomoću tzv. „privremene arhitekture” (temporary architecture) Ovaj objekat transformiše u prostor namenjen za održavanje kulturnih manifestacija. Radovi na ovom projektu obustavljeni su nakon dve godine

Koliko puta sam tuda prošla a pojma nisam imala
Hvala Nina na zanimljivoj priči

Cesce sam prolazila dok je bilo desavanja u Karadjordjevoj ,u zadnje vreme nisam,
i jako me zanima sudbina ove zgrade, iako je ruina moze da se obnovi

Nina:

Cesce sam prolazila dok je bilo desavanja u Karadjordjevoj ,u zadnje vreme nisam,
i jako me zanima sudbina ove zgrade, iako je ruina moze da se obnovi

Kliknite za proširenje...

itekako može al treba para

Prica iz starog Beograda

Pekar

Ime Tome Grubera ne sreće se ni u jednom istoriografskom radu o Beogradu i njegovim znamenitim žiteljima. Čovek koji je bio u službi četiri srpske krunisane glave i koga su, poslednjih decenija prošlog veka, dobro znali svi Beograđani, čovek koji je, na svoj način, učestvovao u čuvenom “rasturanju” Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu 1868. godine i u dovođenju u Beograd novosadskih glumaca Milke Grgurove, Laze Popovića, Alekse Savića, Mileve Rašić, LJubice Kolarović, Dimitrija Kolarovića, Marije Popović, Mladena Bošnjakovića, Đorđa Peleša, Marka Stanišića, Jovana Putića i Nikole Rašića i kome su prijatelji bili Steva Todorović, Jovan Jovanović Zmaj, Svetozar Miletić, Jovan Đorđević, Kornelije Stanković, Stevan Sremac i mnogi drugi ugledni Srbi, odavno je zaboravljen.
Osnovni podatak iz biografije Tome Grubera, tačnije njegovo zanimanje, jedino je objašnjenje zašto je to tako.
On je, naime, bio pekar.
U srpsku prestonicu stigao je iz Novog Sada 1867. godine s lepom ušteđevinom i odmah je, kod Varoš kapije, otvorio modernu pekaru, u kojoj su pripremane i prodavane sve vrste evropskih peciva. To je za Beograd, s burecima i pitama kao vrhuncima pekarskog umeća, predstavljalo pravo čudo. O pekari je, posle samo nekoliko dana od otvaranja, brujao ceo grad.
Nova pekara i njen vlasnik skrenuli su pažnju na sebe i natpisom u izlogu “Proverite zašto smo skuplji od drugih!”, sloganom koji će, tek stotinak godina kasnije, postati jedan od obrazaca agresivnog marketinga.
Upravo tada knez Mihailo počeo je, zbog popravljanja narušenog ugleda sužavanjem sloboda štampe i otpuštanjima opoziciono raspoloženih profesora sa Velike škole, da organizuje čuvene balove, preuzimajući ceremonijal sa dvorova evropskih država, a pecivo, glavno posluženje, nabavljao je u Zemunu, odakle je dovodio i muziku. Njegov kuvar Mihael uzalud je tragao za kajzericama, vrhunskom balskom ponudom širom Evrope, koje je knez Mihailo posebno voleo.
Na izmaku leta 1867. godine, saznavši da se u novoj pekari kod Varoš kapije pripremaju razna pecivao kao i u Zemunu, pa i neka kojih ima “samo u Beču”, knez Mihailo je, nenajavljen, posetio Tomu Grubera, a kada je u radnji video i kajzerice pozvao ga je u Dvor na večeru, gde mu je lično uručio ukaz o postavljenju za dvorskog pekara.
Titula “dvorski pekar”, sa svim što je uz nju išlo, stigla je, tako, i do Beograda, kao i mnoga druga obeležja evropskog načina života. Ova titula podrazumevala je da njen nosilac priprema u svojoj pekari hleb i ostale pekarske proizvode za dvorske potrebe i da na njoj, na vidnom mestu, kao poseban znak priznanja i višestruke zaštite, drži istaknut kraljevski grb. Biti dvorski pekar značilo je, naravno, biti najbolji, najtraženiji, pa i najbogatiji pekar u državi. Oni koji su pravili hleb i peciva za vladara, pravili su ih i za sve najpovlašćenije građane. Tako je i Toma Gruber, ubrzo, počeo da isporučuje svoje prizvode za prijeme i ostale svečanosti svima koji su nešto značili u Beogradu i da stiče trajne prijatelje u najprestižnijim varoškim krugovima.
Titulu “dvorski pekar” zadržao je i kod kralja Milana, kralja Aleksandra i kralja Petra, a u penziju je otišao kada je izbio Prvi svetski rat, poživevši još dvadesetak godina. Starost je proveo u kući u Gospodskoj ulici, koju je, želeći da stanuje u elitnom kraju, okružen znamenitim ličnostima, kupio trošeći na nju najveći deo ušteđevine.
Drugi deo priče o prvom pekaru evropskih standarda u Srbiji vijuga kroz pozorišne sale i salone. Još dok je živeo u Novom Sadu, gde je pekarski zanat izučio kod Aleksandra Levickog, čiji je brat Karlo bio dvorski pekar u Beču, Toma Gruber je zavoleo pozorište i počeo je da se druži s glumcima. NJegova miljenica bila je velika Milka Grgurova, kojoj je, i u Novom Sadu, a kasnije i u Beogradu, svakoga jutra besplatno, po livrejisanom momku, slao sveža peciva. Posle premijera, uz peciva su, u kočijama, stizale i ogromne korpe cveća.
U velikoj ondašnjoj aferi, kada je jedanaest prvaka Srpskog narodnog pozorišta prešlo u Beograd, nanevši tešku i dugo lečenu ranu novosadskom pozorišnom životu, Toma Gruber je, izgleda, imao ulogu tajnog posrednika između “pobegulja” i Upravnog odbora beogradskog Narodnog pozorišta u izgradnji. Bilo je važno da “nogu povuče” Milka Grgurova, a kada je ona to učinila na nagovor Jovana Đorđevića i, verovatno, uz Tomino učešće, za njom su krenuli i ostali.
Oko ovog spektakularnog “transfera”, pripremanog godinu dana, angažovao se i knez Mihailo, takođe veliki poštovalac teatarske umetnosti. Bes Novosađana, koji su smatrali da im je Beograd preuzeo glumce na prljav način, podmićujući ih novcem iz državne kase, nije se stišao nekoliko godina.

U prvoj modernoj evropskoj pekari u Srbiji, u pekari Tome Grubera kod Varoš kapije, zanat je izučilo dvadesetak pekara. Svi oni su, između dva svetska rata, imali svoje radnje i pravili su, kao i Toma, najfinija peciva.

Jos jedna prica o pekarama Beograda

Vise od 130 godina , i danas postoji pekara u Beogradu, tačnije od 1885. i to je pekara Aleksić koja se nalazi preko puta Botaničke bašte.
Preko jednog veka perece, burek, hleb i kifle su se pekle su se zidanoj turskoj peći
Kada je Đenadije Aleksić 1885. godine, u Takovskoj ulici otvorio pekaru, nije ni sanjao da će vek kasnije biti jedan od brendova Beograda, kao najstarija sačuvana u gradu. Krštenica kaže 130 rođendan. Međutim, sačuvala je autentičan spoljni izgled, kao i ono najvažnije - ukusne, hrskave kifle, đevrek, ali i nadaleko čuven domaći hleb.
U prizemnoj zgradi, malih prozora, osim modernih peći, sve je kao iz 19. veka. Zidovi od fasadne cigle ukrašeni su starim sitom za brašno, perskim lopatama, ali i nezaobilaznim vencima sa belim lukom i ljutim papričicama.
Kako dokaz tradicije i kvaliteta, okačene su stare, požutele diplome i majstorska pisma stara više od jednog veka. Drvene police, na kojima se nalaze priozvodi, imaju sitan sloj brašna, asocirajući na neka davna vremena.
Kada je pekara otvorena bnije bilo kao danas 47 različitih proizvoda, već samo hleb od dva kilograma, nekoliko vrsti peciva i burek..

Za dobru pekaru pored dobre lokacije, potrebni su i dobri majstori, receptura i furuna. Gotovo jedan vek perece, počagčice, burek, hleb i kifle su se pekli su staroj zidanoj turskoj peći, koja više nije u funkciji.Danas je pec muzejski primerak .. Za ono vreme bila je izuzento velika, zidana od mešavine ilovače, blata i cigle.
Stara turska peć bila je interesantna i filmadžijama. Kada se u Pančevu 1988. snimao film "Mama Lučija", sa Sofijom Loren i Karlom Pontijem, iz produkcije su kontaktirali Aleksiće.Zeleli su da imaju autentičnu peć staru gotovo dva veka. i da se prebaci u Pancevo.Aleksici nisu pristali jjer bi u tom slučaju pekara bila zatvorena.
Kako se grad razvijao, tako je i pekara dobro radila. Dolazile su mušterije iz svih delova predratne prestonice. Stari Đenadije je tridesetih godina prošlog veka posao prebacio na Blagoja, dedu današnjeg vlasnika. Idila je trajala sve do 6.aprila 1941. godine kada su se na Beograd sručile bombe. Jedna je pogodila i pekaru Aleksić. Stari objekat sravnjen je sa zemljom. Aleksići nisu čekali, za par meseci, podigli su novi objekat, koji je i danas autentičan onom starom iz 19. veka.
Posle rata, oduzeta im je sva imovina, a pekara je godinu dana prekinula sa poslom. Međutim, i ta surova vremena su se nekako preživela.

Da bi se dobro poslovalo, bilo je potrebno posao unapređivati. U modu su ušla danska peciva. Asortiman se povećavao. Velike okrugle pogače od dva kilograma otišle su u istoriju početkom sedamdesetih., kada je standardizovano počeo da se peče hleb od 600 grama.
Prema recima Aleksica, nekada se daleko više jelo. Porcije bureka nisu bile limitirane, već je svako uzimao koliko može da pojede. U proseku 300 do 400 grama. Do pre desetak godina burek sa mesom bio je najtraženiji. Danas je to sa sirom, a mušterije vole i onaj sa jabukama i prazan.
Izmedju dva svetska rata, na beogradskim ulicama, sa pokretnih drvenih tezgi prodavalo se pecivo. Aleksići su pored pereca, đevreka, na ulazu u Kalemegdan prodavali i ukusne punjene vafle.
To je bio poslastičarski proizvod, koji su Beograđani voleli,a voleo ih je i Kralj Alekswandar, koji je posle šetnje Kalemegdanom, sa svojom svitom, kupovao upravo te vafle, prema prici danasnjih vlasnika.

STAMBENA VILA U KRUNSKOJ

Krunska ulica je krajem 1900. godine ukazom o kategorizaciji određena kao ulica za podizanje vila, ali tek posle Prvog svetskog rata dobiće rezidencijalni karakter, kada su izgrađena prestižna zdanja.
Rezidencijalni uspon Krunske, spojeni je sud sa rastućom snagom nove Kraljevine. Statistika kaže da je u prvoj deceniji postojanja, 1919-1929, broj stanovnika Kraljevine SHS uvećan za 15,9 odsto, odnosno za 1.926.715. Otuda ne treba da čudi da je porodilište bilo baš u Krunskoj ulici.
Vila na broju 50 odražava u najvećoj meri uspon balkanske kraljevine. To je neobična zgrada po svojoj nameni. Namena se određuje kao: višeporodična vila. Mada po nekim detaljima fasade ima tu i elemenata palate. Krunska 50 liči na terazijsku palatu Atina.Zajednička su im tri luka za ukrašavanje terase, između ostalog, ali i gabarit. Sagradili su je arhitekta Svetozar Jovanović i preduzimač Sreten Stojanović. Tandam koji je radio i Ministarstvo saobraćaja u Nemanjinoj, dugo površinski najveću zgradu Jugoslavije: samo za bravarske radove Stojanoviću je isplaćeno 12 miliona dinara, onovremena suma da se zavrti u glavi.



Estete u arhitekturi ne smatraju Krunsku 50 umetničkom građevinom. Zazubice joj pravi preko puta Brašovanovo zdanje na broju 51, Genčićeva vila ili danas Muzej Nikole Tesle. Stručnjaci tvrde da je Brašovan projektovao kompaktnije, akcentovanije, stilski ujednačenije, dok je Jovanovićeva vila „slobodna forma“. U odbranu Jovanovićevog dela, recimo da je to stambena vila sa 14 stanova. Projektni zadatak je bio složeniji od izrade jednoporodične vile. A sem toga, trebalo se dodvoriti i ukusu nove buržoazije. Ovo je bila zgrada koja je projektovana da bi zaradila, a ne da bi zasenila, kao što je Genčić tražio od Brašovana. Shodno projektnom zadatku, dobijeno je zdanje koje privlači bogati sloj društva onim što taj sloj voli. A to su „pošećerene“ skulpture kupidona koji beru grožđe, kupidoni sviraju frulu i jerihonsku trubicu, antičke aplikacije medaljona na fasadi, mediteranske vazne na ogradi terase. Tu i kamene lavlje glave služe za odvod kišnice.Gde god se moglo ukrašeno je. Tom utisku doprinosi i ograda od debelog kovanog gvožđa i takva kapija. Unutrašnjost je u štuko mermeru i geometrijskom mozaiku. Vrata stanova su dupla, i to bela sa zelenim inkrustracijama od drveta. Retka kombinacija: belo i zeleno, ali baš zato.Nova klasa je tražila novu estetiku. Čak su i špijunke pompezne, mesingane, polulopte sa rešetkicama. Nema sumnje, vodilo se računa o detaljima. Zgrada je imala putnički i lift za snabdevanje, u zadnjem delu kuće. Odmorišta na stepeništu su puna sunca. Gelenderi su skraćeni, kako bi se pred vratima stanova raširio mermerni portik.



Zgrada je završena 1932. godine, te godine kada su ubirani plodovi do tada stabilnog „Stojadinovićevog dinara”. Stojadinović je reklamirao stabilan dinar kao Levis farmerke.Rasteže ga par volova, a on ne puca.E, ta stabilnost valute je ugrađena u estetiku Krunske 50.
delovi teksta preuzezi iz Politike

Na fasadi ove zgrade u kojoj je zivela poznata glumica Ruzica Sokic postavljena je spomen ploca..

ZADUŽBINA MILOŠA CRNJANSKOG

Prostorije Zadužbine Miloša Crnjanskog nalaze se u Dečanskoj ulici na broju 8.


Sredstvima koje je zaveštala Vidosava Crnjanski, udovica Miloša Crnjanskog.7. juna 1980. godine zvanično je osnovana Zadužbina Miloša Crnjanskog .Medjutim, sam začetak Zadužbine Miloša Crnjanskog desio nešto ranije, 06. jula 1978. godine, kada je Vidosava Crnjanski osećajući da joj se bliži kraj, sačinila testament i njime zaveštala Fond buduće Zadužbine.

Tada je odredila i prva tri člana Upravnog odbora, Nikolu Miloševića, profesora književnosti Univerziteta u Beogradu, Borislava Mihajlovića Muhiza i Veljka Kovačevića. Njima su se zatim pridružili Boško Petrović, Miloš Stanibolić, Vladimir Stojšin i Milorad Djurić.
Osnovni i glavni ciljevi zadužbine Miloša Crnjanskog su da čuva uspomenu na ovog velikog književnika i da brine o objavljivanju njegovih dela u zemlji i inostranstvu, kao i da bude podstrek književnom stvaralaštvu u Srbiji dodeljujući “Nagradu Miloša Crnjanskog”.Nagrada se dodeljuje svake druge godine i do danas je dodeljeno 45 “Nagrada Miloša Crnjanskog”.
1990. godine Zadužbina Miloša Crnjanskog počinje sa svojom izdavačkom delatnošću, a 1993. godine zadužbina je otpočela svoj najveći projekat, priredjivanje i objavljivanje celokupnih dela Miloša Crnjanskog.Do sada je objavljeno 10 tomova, a može ih biti još toliko.



Miloš Crnjanski(Čongrad, 26. oktobar 1893 — Beograd, 30. novembar 1977) bio je pesnik, pripovedač, dramaturg i romanopisac i jedan od najznačajnijih stvaralaca srpske literature XX veka. Studirao je istoriju umetnosti u Beču, a diplomirao na Filozofskom fakultetu u Beogradu.Nalazi se i među 100 najznamenitijih Srba.

VINČANSKA KULTURA

Istorija Beograda datira u prošlost do 7000. pne. Vinčanska kultura, jedna od najvažnijih praistorijskih kultura Evrope, je nastala u okoloni Beograda u 6. milenijumu pne. U starom veku, tračko-dačka plemena su naseljavali ovu oblast, da bi Kelti osvojili naselje na mestu današnjeg Beograda i dali mu ime Singidunum. Rimljani su osvojili grad za vreme cara Oktavijana Avgusta i dali mu status municipija polovinom 2. veka. Grad su naselili Sloveni su oko 520. Beograd je nekoliko puta prelazi u posed Vizantije, Bugarske, Ugarske i Srbije. Osmansko carstvo je osvojilo Beograd 1521. i kasnije u njega prenelo sedište sandžaka. Od kraja 17. veka grad je često prelazio pod osmanlijsku ili habzburšku vlast. Beograd je postao glavni grad Srbije 1841. Severni deo Beograda je ostao habzburški pogranični kraj sve do 1918. Zbog svog strateškog položaja, oko grada se vodilo više od 115 ratova i bio je rušen 44 puta. Beograd je bio glavni grad Jugoslavije (u svim njenim oblicima) od njenog osnovanja 1918, pa do konačnog radzruživanja 2006.Danas je glavni grad Republike Srbije.

Područje nekadašnje vinčanske kulture

Vinčanska kultura predstavlja mlađeneolitsku i ranoeneolitsku kulturu Evrope (između prvih vekova 5. milenijuma pre nove ere i prvih vekova 4 milenijuma pre nove ere). Prostirala se od srednjeg Potisja na severu do Skopske kotline na jugu i od reka Usore i Bosne na zapadu do Sofijskog basena na jugu, odnosno obuhvatala je teritorije današnje Srbije, Rumunije, Makedonije i Bosne i Hercegovine. Vinčanska kultura je bila tehnološki najnaprednija praistorijska kultura u svetu. Najranija metalurgija bakra u Evropi potiče sa vinčaskog lokaliteta Belovode u istočnoj Srbiji.

Generalnim urbanističkim planom razvoja Beograda, priobalni pojas Dunava u zoni Vinče proglašen je arheološkim parkom.
Istraživanja vinčanske kulture na teritoriji Srbije počela su u Jablanici kod Aranđelovca 1901. godine, a u Transilvaniji 1875. na lokalitetu Tordoš.
Vinčanska kultura je nazvana po lokalitetu Vinča – Belo brdo, koje se nalazi na desnoj obali Dunava, u selu Vinča, 11 km nizvodno od Beograda, na kome je iskopavanje započeo 1908. profesor Beogradskog univerziteta dr Miloje Vasić, na prostoru od oko 400 m². Ca manjim prekidima, radovi su trajali sve do Prvog svetskog rata. 1924. godine, obnavljeno je iskopavanje ali nakratko, zbog nedostatka materijalnih sredstava. Otkriveni su ostaci osam neolitskih naselja, od kojih najstarije naselje pripada periodu srednjeg neolita i starčevačkoj kulturi.
Matična oblast Vinčanske kulture obuhvata prostor centralnog Balkana, a u trenutku kada je dostizala vrhunac podudarala se sa teritorijom koju je u mlađem i srednjem neolitu obuhvatala starčevačka kultura. Dunav je bio odlučujući uslov za nastanak naselja u Vinči, kao i Tisa, Drava, Sava, Tamiš i pritoke. Glavni pravac od severa ka jugu je Morava, koja se nizvodno uliva u Dunav.
Kulturni sloj u Vinči debljine je oko 10,5 metara. Periodizaciju su izvršili Miloje Vasić, Milutin Garašanin i Vladimir Milojčić.
Svaki od nataloženih slojeva, koji obeležava pojedine faze života u Vinči, sadrži prave riznice raznovrsnih predmeta: oruđe i oružje od kamena i kosti, posuđe za svakodnevnu upotrebu, bogato dekorisane ritualne vaze, veliki broj antropomorfnih i zoomorfnih figurina izuzetno upečatljive stilizacije, nakit od raznih vrsta retkih i skupocenih materijala i veliki broj drugih predmeta izrađenih u samoj Vinči ili pribavljenih iz udaljenih oblasti – iz srednje Evrope, donjeg Podunavlja ili sa Mediterana.

Neolitsko naselje u Vinči udaljeno je oko 14 km od ušća Save u Dunav, što je izuzetno povoljno mesto koje je omogućilo da postane fokalna tačka prostora jugoistočne Evrope. Ovuda su prolazili putevi, ali je i izuzetno povoljno prirodno okruženje omogućavalo dugotrajno naseljavanje.

Reka Bolečica, koja se uliva u Dunav neposredno ispod naselja, bila je izvor sveže vode, a bila je i veza sa Avalom, gde su nalažene važne sirovine poput cinabarita.
Vinčanska naselja su pretežno višeslojna, a na samom lokalitetu Vinča konstatovano je 9 naselja. Po položaju malo se razlikuju od starčevačkih, podižu se na rečnim terasama sa padom ka reci, na osunčanim padinama ili gredama.Vinčanska kultura prostirala se na teritoriji većoj od teritorije bilo koje neolitske kulture u Evropi. Pojedina njena naselja premašila su veličinom i brojem stanovnika,ne samo sva istovremena neolitska naselja, već i prve gradove koji su znatno kasnije nastali u Mesopotamiji, Egeji i Egiptu.



Smatra se da je Vinča bila grad jer je stalno bila naseljena tokom mnogo generacija, stanovništvo je bilo aktivno tokom cele godine, a postojala je i specijalizacija poslova. Može se reći da je bila metropola, budući ju je naseljavao veliki broj stanovnika, da je bila ekonomski i kulturni centar, da su otrkivena mnoga manja naselja u neposrednoj blizini Vinče, a nađeni su i dokazi o intenzivnoj komunikaciji i razmeni dobara, usluga i ljudi.
Gradnja u Vinči je bila veoma intenzivna. Postoje dokazi da su stari i trošni objekti rušeni da bi se izgradili novi. Ponekad je iskorišćen rov stare kuće u koje su postavljane drvene oblice. Korišćena je tehnika koja se naziva tehnika pletera i lepa, a koja se prvi put javlja tokom neolita. Kuće su građene tako što su vertikalno poboli drvene oblice. Oko njih su uplitali pruće, preko koga se nanosilo vlažno blato ili glina, pomešani sa slamom ili peskom.
Do sada nisu otkriveni ostaci krovova, ali se prepostavlja da su bili od trske.
Kuće su imale peći potkovičaste osnove, koje su se ponekad nalazile u svakoj prostoriji. Pronađene su i peći za koje se pretpostavlja da su služile za preradu cinabarita.
Sve kuće u naselju bile su zbijene i poređane u redove, orijentacije jugoistok – severozapad, što je predstavljalo dobru zaštitu od vetra.
Na osnovu skromnih ostataka najstarijeg naselja, otkrivenih na oko 10,5 m ispod površine, zaključeno je da je Vinča prvi put naseljena u trenutku kad je kultura srednjeg neolita (starčevačka kultura) već počela da se završava, verovatno oko 4880. godine p. n. e. Iz ovog perioda potiče jedinstven nalaz u okvirima neolitske kulture jugoistočne Evrope, velika grobnica s prilazom i devet skeleta koja je u centru najstarijeg naselja, koja je otkrivena 1931. godine. Ovaj nalaz pokazuje da su prvi zemljoradnici Podunavlja pripadali posebnom antropološkom tipu u kome se objedinjuju odlike stare evropske populacije s odlikama gracilnih Mediteranaca.
Pripadnici ove kulture su poznavali izdvojene nekopole, najčešće van naselja.
U Botošu je oktrivena nekropola sa 18 grobova od kojih je jedan dvojni.
Mrtvi su polagani u zgrčenom stavu, na levom ili desnom boku. Spaljivanje i sekundarne sahrane nisu pouzdano utvrđene.

Orudje

Kamene sekire

Vinčanske antropomorfne i zoomorfne figurine, kao i prosopomorfni poklopci i žrtvenici predstavljaju izuzetne umetničke domete ove kulture. Najznačajnije među njima su Lady of Vinča, Hajd vaza i Vidovdanka. Pored predmeta kultne namene, o stepenu razvijenosti govore i urezani znaci poznati kao „vinčansko pismo“. Pretpostavke o njihovoj funkciji su mnogobrojne: da su oznake vlasništva, kaucije, piktogrami ili slikovno pismo, fonetsko pismo.

Lady of Vinca

Jedan od najpoznatijih nalaza sa ovog lokaliteta. Lady of Vinca je otkrivena 1929. godine na dubini od 4,8 metara. Napravljena je od pečene gline, visoka je 13,2 cm.
Lady of Vinca predstavlja ženu na postolju, u sedećem položaju, petougaonog lica i urezanih krupnih očiju i plastičanog dugačkog nosa. Desna ruka je savijena i položena na grudi. Na licu, rukama i temenu postoje perforacije.

Vidovdanka

Vidovdanka je antropomorfna figurina otkivena na Vidovdan 1930. godine, po čemu je i dobila ime. Predstavlja vrhunac neolitske figuralne plastike.Nalazila se na dubini od 6,2 m.
Napravljena je od pečene gline, a površina je polirana. Ovo je ženska figurina, bez naglašenih individualnih crta. Lice je petougaono, istaknte su krupne bademaste oči i plastičan nos, što je tipičan primer vinčanske maske. Prisutni su ostaci crvene boje.

Amfora iz Vinče

U Vinči je otkriven veliki broj raznovrsnih keramičkih posuda. Tipična keramika je fina monohrnomna, glačana keramika, najčešće crne ili sive boje, nešto ređe crvene ili mrke. Vodeći keramički oblik je bikonična zdela sa niskim gornjim konusom, a karakteristične su i zdele sa oštrim uglastim profilom, kao i pehar na šupljoj i koničnoj nozi. Javlja se i tendencija ka zaobljavanju profila i izdvajanju vrata. Javljaju se i posude za skladištenje hrane, poput anfora i pitosa, kao i posude za pripremanje hrane – lonci i đuveči.
Ornamenti na keramici iz starijih faza najčešće su rađeni urezivanjem. Trobojne posude su luksuzne i retke. U mlađim fazama keramika je polirana pre pečenja, pomoću oblutka. Od motiva se javljaju linije, metopska polja, cik-cak linije, viseći trouglovi, a često je i kanelovanje. Kanelure se javljaju na gornjim delovima posuda.
Nosioci vinčanske kulture imali su mešovitu ekonomiju, osnovne delatnosti bili su stočarstvo i poljoprivreda, ali su se bavili lovom, ribolovom i prikupljanjem divljih plodova.

Udice od kosti



Blizina reke omogućila je i ribolov, a nalazi udica, harpuna i tegova za mreže dokazuje da su lovili veliku ribu. Najviše su uzgajane žitarice i to pšenica, ječam i proso, a gajili su i sočivo,
grašak i lan koji je korišćen kako za dobijanje ulja, tako i za izradu tkanina. Tokom ovog perioda u okolini naselja rasle su zova, kupina, divlje grožđe, koji su predstavljali dopunu u ishrani.

Vinčanska kultura je bila najnaprednija praistorijska kultura u svetu. Najranija metalurgija bakra u Evropi potiče sa vinčanskog lokaliteta Belovode u istočnoj Srbiji i datira još sa kraja 6. milenijuma pre nove ere. Vinčanska kultura poznavala je napredne tehnologije prerade metala u isto vreme kada i bliskoistočne kulture. Ove rezultate prezentovao je međunarodni tim eksperata iz oblasti arheoloških nauka iz Velike Britanije, Nemačke i Srbije na svetskom kongresu arheologa, održanim u Vankuveru 2008. godine. Vinčanska kultura se sve do objavljivanja ovih rezultata smatrala uglavnom kulturom kamenog doba.
Još uvek je nerazjašnjeno značenje tajanstvenih simbola koji su urezani na grnčariji i figurinama vinčanske kulture. Već godinama ih izučavaju arheolozi i paleolingvisti. Pretpostavlja se da su bili oznake vlasništva, kaucija, piktogrami ili slikovno ili fonetsko pismo.
Još uvek nije otkriveno kojoj su grupi naroda pripadali nosioci ove kulture, tako da je izuzetno teško odrediti kojim su jezikom govorili, što je neophodni uslov za dešivrovanje nekog fonetskog pisma.



Vinčanski znaci su najčešće pravolinijski urezi koji su napravljeni na već pečenoj posudi. Nalaze se od oboda do dna suda.
Do danas je otkriveno više od 1000 fragmenata na kojima su urezani ovi znaci
preuzeto u delovima sa arheo-amateri

Bravo Ninče
to je jedinstvena svetska baština
na žalost tamo su neki pametnjakovići napravili DEPONIJU
ne baš na lokalitetu, ali sve je to lokalitet
i u toj deponiji i dalje tinja plamen
ne mogu decenijama da ga saniraju
bože nas sačuvaj!!!!!

ZADUZBINA BRANKA ĆOPIĆA

Nalazi se u Kneza Mihaila br.35 u Srpskoj akademiji nauka


Književnik Branko Ćopić, osnovnu školu završio je u rodnom mestu, a nižu gimnaziju u Bihaću. Učiteljsku školu pohadjao je u Banja Luci, Delnicama i Sarajevu, a završio je u Karlovcima, da bi potom upisao Filozovski fakultet u Beogradu i diplomirao 1940. godine. 1928. godine objavio je prvu priču, a prvu pripovetku 1936. godine. Bio je član Srpske akademije nauka i umetnosti i Akademije nauka i umetnosti Bosne i Hercegovine, a njegova dela su prevodjena na engleski, nemački, ruski i francuski jezik.



Umro je u 69. godini života 26. marta u 1984. godini kada je izvršio samoubistvo skokom sa mosta Brankovog mosta.


Zadužbinu Branka Ćopića pri Srpskoj akademiji nauka i umetnosti osnovala je 1989. godine pok. Bogdanka Ilić Ćopić, supruga pokojnog akademika Branka Ćopića. Zadužbina Branka Ćopića registrovana je 2012. godine u Agenciji za privredne registre u skladu sa Zakonom o zadužbinama i fondacijama Republike Srbije. Upravni odbor Zadužbine čine akademik Milosav Tešić (predsednik), dopisni član SANU Goran Petrović (potpredsednik) i akademici Dušan Kovačević, Matija Bećković i Nada Milošević Đorđević. Upravitelj Zadužbine Branka Ćopića je Slađana Mlađen.



Kada je Zadužbina osnivana, imala se na umu plemenita ideja nagrađivanja pisaca za dela visokih umetničkih dometa, pisanih i objavljenih na srpskom jeziku.
Zadužbina godišnje dodeljuje dve nagrade: jednu iz oblasti proze i drugu za istaknuto poetsko delo.



S leva na desno:
Advan Hasić, Ahmet Hromadžić, Branko Ćopić, Đuro Pucar Stari, Skender Kulenović i Gustav Krklec
Na proslavi 65-gdišnjice rođenja Skendera Kulenovića
Bosanski Petrovac, 1975. godine

STARO SAJMIŠTE



Istorija i arhive kažu da je za buduće sajmište presudna bila najpre 1923. godina. Tada je donet generalni urbanistički plan, koji je predviđao "osvajanje" leve obale Save. Iste godine osnovano je Društvo za priređivanje sajma i izložbi u Beogradu, koje će imati važnu ulogu u gradnji sajma. U to vreme i Ljubljana i Zagreb imali su svoj Sajam, dok ga Beograd, kao prestonica Kraljevine, nije imao. Najpre je bilo nedoumica oko lokacije, koja se menjala i "selila" po Beogradu – od Topčidera do Dunava i Donjeg grada na Kalemegdanu. Na kraju je odluka pala da to bude druga obala Save, budući Novi Beograd, pored puta koji se nadovezivao na lančani most. Pripremni radovi i gradnja otpočeće tek 1936.
Kada je 6. juna 1937. godine u 10 sati svečano postavljen i osvećen kamen temeljac najvećeg paviljona beogradskog sajmišta, zalaganjem srpskih industrijalaca, trgovaca i Beogradske opštine prema projektu trojice opštinskih arhitekata Rajka Tatića, Milivoja Tričkovića i Đorđa Lukića, štampa je to propratila sledećim rečima: "Na levoj obali reke Save, između dva velika čelična mosta, koji spajaju zapadnu Evropu sa Balkanom i Istokom, skupili su se privrednici – ne samo iz Beograda i drugih gradova Jugoslavije, već i predstavnici mnogih država Evrope i Balkana."
Sajam je podignut na mestu koje je Opština grada Beograda poklonila Društvu za priređivanje sajma i izložbi, ukupno 36 hektara. U prvoj fazi je izgrađeno oko 14 hektara, a do 1941. oko polovina te poklonjene površine.Imao je 14.000 m² izložbenog prostora. Otvoren je 11. septembra 1937. godine. Svečano ga je otvorio Milan Stojanović, tadašnji predsednik Društva za priređivanje sajma



Njegovom izgradnjom, Beograd je po prvi put iskoračio na drugu obalu reke Save i time otvorio put budućim graditeljima Novog Beograda. Urbanistički koncept kompleksa i arhitektura sajamskih paviljona bili su reprezentativan primer moderne arhitekture i urbanizma tridesetih godina prošlog veka. Pet velikih jugoslovenskih paviljona simetrično su raspoređeni oko centralnog trga sa kulom u središtu, koja je davala osnovni pečat kompleksu i činila njegovo jezgro. Prostran trg u središtu i zrakaste komunikacije učinili su ovaj prostor preglednim i funkcionalnim. Preostale sajamske površine prema utvrđenom regulacionom planu bile su rezervisane za strane i domaće paviljone. Tako su svoje paviljone izgradile sledeće države: Italija, Čehoslovačka, Rumunija, Mađarska 1937. godine, naredne 1938. Turska, 1939. i Nemačka, potom su podignuti padobranska Škodina kula, paviljon holandske firme „Filips“ i Zadužbine Nikole Spasića, kao i niz drugih paviljona.





Sajam je započeo svoje aktivnosti organizovanjem prvog Jesenjeg sajma, a za njim su usledili Izložba živinarstva u decembru 1937, Prolećni sajam u martu 1938. i prvi Beogradski sajam automobila, najstarija sajamska manifestacija Beogradskog sajma koja se i danas održava, održan od 5. do 15. marta iste godine. Na prvoj sajamskoj manifestaciji učestvovala su 883 izlagača, među kojima čak 390 iz inostranstva, a sajam je posetilo preko 300.000 ljudi, a Beograd je tada imao oko 380.000 stanovnika.



Drugi Jesenji sajam 1938. godine imao je 910 izlagača, a firma Filips je na Sajmu postavila televizijsku emisionu stanicu. Programe te stanice su posetioci sajma mogli da prate na prijemnicima u paviljonima. Na Sajmu je bilo priređeno još 13 privrednih specijalizovanih izložbi, 4 radio izložbe, Zemaljska lovačka izložba, Zemaljska zanatska izložba, Izložba dečije zaštite, Izložba slatkovodnog ribarstva, Izložba planinarstva, Međunarodna izložba vazduhoplovstva „Naša krila”, 2 izložbe zaštite od napada iz vazduha.



Sem izložbenih Sajam je imao i druge namene. Na sajmu su organizovane kulturne manifestacije. Između ostalih na Sajmu je održan Prvi jugoslovenski koncertni festival, aprila 1938. i Drugi festival jugoslovenskih narodnih igara i melodija 1939. godine, a sa približavanjem rata Savez Sokola je na Sajmu organizovao predvojničku obuku.Sajam je radio sve do 1941.godine



Crno nebo Drugog svetskog rata već se nadvilo nad Evropom i ubrzo će se sve promeniti, pa i namena ovih lepih zgrada, u kojima su se okupljali ljudi iz celog sveta, da jedni drugima pokažu svoja dostignuća. Okupator pretvara Sajam u nacistički logor (1941/44). U početku je bio samo za Jevreje, ali ubrzo se njima pridružuju i ostali (dobija naziv – Prihvatni logor Zemun). U njemu se ubijaju zatvorenici, a uz Jajince i Banjicu on postaje i zaliha talaca (100 talaca je streljano za jednog ubijenog Nemca). Tokom pet godina, više od 10.000 Jevreja i oko 13.000 Srba i pripadnika drugih nacionalnosti ubijeno je u ovom logoru. Njihovi neobeleženi grobovi rasuti su svuda po prostoru sajmišta.



Za vreme savezničkog bombardovanja u proleće 1944. srušene su sve zgrade, osim centralne kule i Spasićevog paviljona (gde se nalazila zatvorska bolnica). Posle rata, očuvane zgrade date su likovnim umetnicima za ateljee, a bilo je i delom namerne, delom divlje gradnje. Kompleks je 1987. proglašen za kulturno dobro Beograda, a 1992. usvojen je Urbanistički plan, sa ciljem da se Sajmište rekonstruiše. Spomenik žrtvama logora otkriven je aprila 1995. (na 50-godišnjicu). Obnova ili uređenje nameće se već decenijama, ali nikako da postane prioritet.



Sa istorijskog stanovišta Staro sajmiste predstavlja mesto stradanja Srba, Jevreja i Roma tokom Drugog svetskog rata, sa arhitektonsko-urbanističkog, reč je o jednom od najkvalitetnije rešenih prostora grada Beograda u periodu između dva svetska rata, a sa privrednog stanovišta govori o stepenu razvoja ekonomskih potencijala prestonice od 1937. do 1941. godine.
Perspektivni prikaz Sajmista iz 1937.g.

OBNOVA SAJMA POSLE DRUGOG SVETSKOG RATA



Posle tragedije Drugog svetskog rata i posleratne obnove i izgradnje, Beogradski sajam je svoje drugo rođenje doživeo 20 godina kasnije, na desnoj obali Save, gde se i danas nalazi. Naime, avgusta 1957. otvoren je novi Beogradski sajam. Otvorio ga je Franc Leskošek, član Saveznog izvršnog veća a prva manifestacija koju je ugostio bila je Međunarodni sajаm tehnike, sa 650 domaćih i 850 stranih izlagača. Tokom deset dana trajanja sajamske hale posetilo je neverovatnih 1.150.000 posetilaca.



Položaj Beogradskog sajma je neuobičajen.Jedan je od samo tri sajma na svetu na obali reke.
Arhitekta Milorad Pantović i inženjeri Branko Žeželj i Milan Krstić autori su vrednih projektnih rešenja.
Kompozicijom Beogradskog sajma dominiraju tri izložbena paviljona sa kupolama, koji su povezani pasarelama.


Kupola Hale 1, sa rasponom od 97,5 metara, do 1965. godine bila je najveća kupola na svetu.
I danas je, po dostupnim podacima, najveća kupola na svetu napravljena od prednapregnutog betona.



Osim originalnih rešenja u konstrukciji, posebnu vrednost projekta čini korišćenje prostora i raspored četrnaest sajamskih objekata na veoma uskom pojasu tla.Novo Beogradsko sajmište izgrađeno je na prostoru od oko 300.000 m2, od čega je 84.000 m2 podešeno za izlaganje. Površine pod halama zauzimaju oko 40.000 m2.



Treba odmah naglasiti da su projektanti uspeli da urbanističkim rešenjima, određenim dimenzijama, skladnošću i impozantnošću uvrste ovaj objekat u naša najuspelija arhitektonska ostvarenja. Sajamske hale izrađene su od armiranog i prenapregnutog betona i predstavljaju poslednju reč građevinske tehnike.



Kompleks Beogradskog sajma proglašen je 2009. godine za spomenik kulture, čime je propisano očuvanje njegovog autentičnog izgleda.