Grad Čačak i okolina

OI,A ČO

Dragi prijatelji i sugrađani, otvaram ovu temu u cilju što bolje i zanimljivije promocije našeg grada i njegove okoline, za koje smatram da imaju i te kako šta da pokažu i ponude, a o čemu se zna veoma malo, čak i među nama koji u ovom gradu živimo.
Zato, na ovoj temi postavljajte zanimljive slike i tekstove, priče i anegdote koje će na najbolji način dočarati duh i lepote našeg grada na obalama Zapadne Morave

Dobrodošli!

Najpre nešto o istoriji grada:

Priča o prošlosti Čačka počinje mnogo pre nego što je prvi put zabeleženo njegovo ime u XV veku. Najstarije stanovnike, koje su privukle rečne doline i zatalasani brežuljci čačanski kraj dobio je u neolitu (5500 do 3200 godina pre n. e.) Tek u bronzano i gvozdeno doba biće uočeno njihovo prisustvo na prilazima grada (Prijevor, Mrčajevci, Atenica). Od etničkih populacija, koje su obeležile protoistorijski period ovog dela Srbije, tribalska nekropola na lokalitetu Umke u Atenici, svedoči o usponu plemenske aristokratije u VI i V veku pre n. e. i izrazito bogatoj materijalnoj kulturi, čije su autohtone tvorevine skladno dopunjene importovanim materijalom sa Apeninskog poluostrva, Grčke, Crnomorske obale i iz ruskih stepa. Posle poraza u ratu sa Aleksandrom Makedonskim 335. godine pre n. e., njihova plemenska organizacija slabi i oni nestaju.

Čačanski kraj je pod rimskom vlašću u II veku bio na istočnoj granici provincije Dalmacije. Na mestu grada postojalo je seosko naselje vicus, sa beneficijarskom stanicom za naplatu poreza. U njemu je jedno vreme boravila Druga dalmatinska kohorta. Život na brojnim poljoprivrednim imanjima u moravskoj dolini gasi se u V veku u vreme seobe naroda. Administrativna uprava Vizantijskog carstva ponovo ga organizuje gradeći sistem utvrđenjea u planinskom području oko Čačka, od kojih je najpoznatija Gradina na Jelici.

Čačanski kraj u X veku ušao je u sastav "krštene Srbije". U srpskoj srednjovekovnoj državi bio je u sastavu udeone kneževine kneza Stracimira, brata Stevana Nemanje. On je između 1172 i 1190. godine u Moravskom Gradcu na reci Moravi podigao manastir posvećen Presvetoj Bogorodici. Srodstvo ktitora sa rodonačelnikom srpskog vladarskog doma obezbedilo mu je status kraljevskog manastira. Žičkom poveljom kralj Stefan Prvovenčani izuzeo ga je ispod arhijerejske vlasti zajedno sa Studenicom, Đurđevim Stupovima i Hilandarom. Za vreme reogranizacije srpske crkve između 1319 i 1321. izgubila je status kraljevskog manastira i postala sedište Gradačke episkopije.

Uspostavljanje novog crkveno-administrativnog centra izmenilo je život manastirskog vlastelinstva i stvorilo uslove za nastanak Ovčarsko-kablarskih i grupe manastira u podnožju planine Jelice. U drugoj polovini XIV veka Bogorodičina crkva je doživela temeljnu obnovu i bila najreprezentativnije zdanje toga doba. Uoči turskog osvajanja ovih oblasti pominje se 1454. kao sedište gradačkog mitropolita Nikifora.

Neposredno pored episkopije, na karavanskom putu za Rudnik, razvilo se gradsko naselje Čačak, koje Dubrovčani prvi put pominju 18. decembra 1408. godine. Varoš je teško stradala za vreme turskog osvajanja Srbije. U prvom turskom popisu iz 1476. godine opisana je kao selo sa 10 kuća. Pošto je crkva zapustela popisano je samo imanje manastira. Početkom XVI veka u njemu je postojao pazar i održavao se vašar.

Oko 1535. postao je sedište kadiluka. Od ostataka crkve Hajrudin-emin podigao je «časnu džamiju» pre 1560. U sledećoj deceniji smederevski sandžak Turali-beg završio je građevinske radove na objektu, sagradio minare i podigao mekteb u njegovoj neposrednoj blizini. Svoje posede uvakufio je 1572. i deo prihoda namenio izdržavanju zadužbine u kasabi Čačku. Nekadašnji manastirski kompleks, pre svega njegove obimne zidove ("stari Gradac") Turci nisu procenili kao fortifikacijski značajan objekat i kroz ceo XVI vek ostavili su ga bez vojne posade. Turski putopisac Evlija Čelebija opisao ga je 1663. godine: "U stara vremena bilo je naseljeno selo, pa se tokom vremena zbog dobre klime stanovništvo namnožilo, tako da je mesto postalo naselje divno kao rajski vrt ... na jednom prostranom i širokom terenu na obali reke Morave... Ono ima u svemu šest mahala sa 6000 ćeramidom i daskom pokrivenih kuća, prizemnih i na sprat. Tu ima sedam džamija i tri medrese ... Tu se nalaze tri tekije, četiri osnovne škole, dva hana, jedan hama i dvadeset dućana."

Urbanistički lik Čačka, formiran u toku prva dva veka turske vlasti, nestao je za vreme Velikog Bečkog rata (1683-1699). Orijentalna varoš je najpre stradala od ustanika 1688. i više nikada nije bila obnovljena. Uoči sledećeg Austro-Turskog rata 1716-1718. imala je oko 150 kuća, ali je oslobođenje dočekala kao "nenaseljeno pusto mesto".

Crkva je obnovljena 1723. godine. Sagrađen je dobro utvrđen šanac, pored koga je obnovljeno naselje sa 17 kuća. Krajem februara 1738. Turci su ga zauzeli i spalili, a šanac razorili. Stanovništvo se sklanjalo preko Save i Dunava u Austriju, a na njihovo mesto su stizali doseljenici iz Stare Srbije, Hercegovine i Crne Gore. Čačak je 1784. imao "35 turskih i 18 hrošćanskih kućeraka sa jednom visokom, dobro građenom, prostranom džamijom, koja je po predanju nekada davno bila hrišćanska crkva. Naselje se nalazi na jednom otvorenom prostoru ... Kroz taj teren protiču tri potoka, preko kojih se prelazi sa četiri drvena i dva zidana mosta." Za vreme Kočine krajine 1788. varoš su popalili ustanici Alekse Nenadovića. Početkom februara 1790. držao je narednik Tadija Dragaš sa 80 vojnika, ali su je već u martu Turci povratili.

Prvi srpski ustanak zahvatio je već 1804. godine čačanski kraj. Ustanici su pod komandom Lazara Mutapa i Milića Drinčića ušli u varoš 5. aprila. Prema predanju, šanac i džamiju tukli su topovima. U proleće 1807. iz Čačka je Milan Obrenović upravljao celom jugozapadnom Srbijom. Varoš je 1808. imala 250 stanovnika. U šancu oko crkve nalazila se stalna posada sa dva topa. Početkom 1809. prvi put se pominje varoška škola. Propast Prvog srpskog ustanka zaustavio je polet sa kojim se Čačak počeo razvijati. Nova stradanja donela je neuspela Hadži Prodanova buna u Trnavi 1814. Turci su je svirepo ugušili pa je u Beč javljeno «da na Vračaru od Tašmajdana do Stambol kapije s obe strane stoji parada od ljudi na kolje nabijenih."

Početkom 1815. čačanski kraj je postao središte priprema i poprište najveće bitke u Drugom srpskom ustanku. Velika bitka na Čačku trajala je od 25. aprila do 13. juna 1815. Rešena je u nekoliko uzastopnih bojeva na prostoru između brda Ljubića i varoškog šanca. U bici su izginuli vojvode Lazar Mutap i Tanasko Rajić i turski zapovednik Imšir-paša.

Čačak se posle Drugog srpskog ustanka razvijao kao nahijsko sedište. U srpskom delu grada 1820. sagrađena je crkva Sv. Đorđa, zadužbina gospodara Jovana Obrenovića. Varoš je imala magistrat i osnovnu školu. U njoj je živeo veći broj zanatlija i trgovaca. Početkom tridesetih godina XIX veka imao je samo 900 stanovnika i bio jedna od najmanjih varoši u Srbiji. Od 1831. bio je sedište užičkog episkopa. Kada su 1832. spojene Rudnička i požeška nahija pod upravom gospodara Jovana Obrenovića postao je administrativni centar jugozapadne Srbije. Posle obnova crkve 1834. u njenoj blizini svoje konake sagradili su najviši predstavnici državne i crkvene uprave. U gradu je 1837. počela sa radom gimnazija. Urbanistički razvoj i ekonomski uspon ovog gradskog centra zaustavio je dolazak ustavobranitelja na vlast i preseljenje državnih i prosvetnih institucija u susedne gradove.

Sredinom XIX veka Čačak je imao 1500 stanovnika. U gradskoj privredi pod okriljem esnafa pojavila se pivara, osnovana 1850. i Okružna štedionica 1872. godine. Urbanistički preobražaj vezan za okretanje srednjoevropskim uzorima ogleda se u monumentalnim klasicističkim zdanjima Okružnog načelstva i Gimnazije podignutim 1875. godine.

U vreme Srpsko-Turskih ratova 1876-1878. u Čačku je bilo sedište Zapadnomoravske divizije. Varoš je imala 2290 stanovnika. Čačanska brigada I i II klase učestvovale su u borbama na Javoru 1876, zauzimanju Prokuplja, Kuršumlije i na Samokovskim položajima 1877-1878. godine.

Čačak je fizionomiju grada dobio u poslednjoj četvrtini XIX veka. Prosecanje novih ulica i ubrzana izgradnja dovedeni su u sklad donošenjem prvog urbanističkog plana 1893. godine. Agrarno područje i dalje je davalo osnovno obeležje privrednim aktivnostima, pre svega izvoznoj trgovini. U spor industrijski razvoj uključen je još samo parni mlin 1899. Početkom XX veka osnovano je društvo "Ovčar i Kablar" za izgradnju hidrocentrale na Moravi. Železničku vezu sa Kraljevom dobio je 1911. U gradu je od 1899. izlazio list Ljubić, a zatim još nekoliko službenih, partijskih i kulturnih listova. Varoš je imala čitaonicu, pevačku družinu, podružnicu Srpskog poljoprivrednog društva, Kola jahača, Sokolskog i streljačkog društva, Ženske podružnice i Crvenog krsta. Gimnazija je do kraja veka postala šestorazredna. Uoči balkanskih ratova broj stanovnika se povećao na 5 600.

Početkom XX veka Čačak je bio sedište Desetog pešadijskog puka, koji je nastavljao tradicije istoimenog bataljona stajaće vojske, formiranog posle Drugog srpsko-turskog rata. U ratovima 1912-1918. vojnici i oficiri su se hrabro borili u Bregalničkoj bici, borbama na Vlasini (1913), Cerskoj i Kolubarskoj bici (1914), herojskoj odbrani Beograda (1915) i proboju Solunskog fronta (1918). Deseti puk II poziva odlikovan je Ordenom Karađorđeve zvezde sa mačevima IV reda, a Deseti puk I poziva Zlatnom medaljom za hrabrost.

Trogodišnja okupacija grada presekla je sve privredne i društvene tokove u gradu, a stanovništvu donela velike patnje i stradanja. Završila se povratkom srpske vojske 25.oktobra 1918. godine.

Čačak je u Kraljevini Jugoslaviji zadržao svoje mesto agrarnog područja. Tek 1930. otpočeo je sa radom Vojnotehnički zavod i Fabrika hartije. Opšti napredak doneo je pretvaranje gimnazije u osmorazrednu i završetak nove školske zgrade 1927. U isto vreme završena je velika obnova čačanske crkve. U grdu su bila aktivna sportska društva, gostovala su putujuća pozorišta, radila su dva bioskopa. Uoči Drugog svetskog rata gradje imao oko 13.000 stanovnika.

U aprilu 1941. Čačak je kratko vreme bio sedište pete armije. Avioni sa aerodroma u Preljini hrabro su učestvovali u odbrani istočne granice od nemačkih oklopnih divizija. Nakon kratkotrajnog rata nemačka 60. motorizovana brigada ušla je bez borbe u Čačak 17. aprila. Posle kapitulacije jugoslovenske vojske na Ravnoj gori se početkom maja 1941. okupila grupa oficira i pripremala oružane akcije protiv okupatora. Pripreme za ustanak posele napada Nemačke na SSSR vodila je i Komunistička partija Jugoslavije.

Formirane su i prve jedinice, od kojih su najvažniji Partizanski odred "Dr Dragiša Mišović" i Jelički četnički odred. Nakon kratkotrajne saradnje prilikom oslobođenja Čačka 1.oktobra 1941. dolazi do razmimoilaženja posle neuspele opsade Kraljeva. U atmosferi međusobnih sukoba usledio je slom ustanka. Delovi nemačke 113. divizije ušli su u grad 28. novembra 1941. i uspostavili okupacionu upravu. Građanski rat pun svireposti i velikih žrtava produžio se nesmanjenom žestinom. Nemci su pored represije nad civlinim stanovništvom i progona pripadnika oba pokreta, vršili pljačku industrijskih postrojenja, iskorištavali rudno blago, eksploatisali šume i ostale privredne resurse.

Posle trogodišnje okupacije grad su oslobodile 4. decembra 1944. godine jedinice Druge proleterske divizije i 17. istočno-bosanske divizije uz pomoć jedinica Crvene armije.

Posle oslobođenja počela je obnova zemlje po godišnjim planovima i ponovna industrijalizacija Čačka. Obnovile su rad Vojnotehnički zavod i fabrika hartije. Osnovane su i počele sa radom fabrike "Sloboda" (1951), "Cer" (1953), "Fabrika reznog alata" (1953) i Hemijska industrija "Prvi maj" (1960). Na Zapadnoj Moravi podignute su hidrocentrale Ovčar Banja (1954) i Međuvršje (1957). Privredni razvoj pratio je razvoj zdravstvenih službi i školske mreže. Danas grad ima Tehnički i Agronomski fakultet, Višu tehničku školu, Gimnaziju, srednju tehničku, medicinsku, ekonomsku i mašinsku školu. Osnovane su i otpočele sa radom kulturne ustanove: arhiv (1948), muzej (1952) i galerija (1961). Godine 1991. grad je imao 72000 stanovnika, a opština 116000. Za vreme napada NATO pakta na Jugoslaviju doživeo je najveća razaranja u svojoj istoriji, posebno privrednih objekata, koji su bili okosnica njegovog razvoja.



preuzeto sa: http://www.gradcacak.com/

Uskoro još zanimljivosti vezanih za istoriju grada Čačka...

Panorama grada

Nisam bio odavno na forumu, a gde je ta streljana, ne streljacko drustvo, nego da platim, uzmem pistolj i ispucam nekoliko metkova )

Probaj u TRZ.

ima

I ja sam iz čačka,slike su ti dobre,ali što nisi slikao Moravu i sa Ljubića.

a sta je cacak bez ljubica?

stoper 0005:

I ja sam iz čačka,slike su ti dobre,ali što nisi slikao Moravu i sa Ljubića.

Kliknite za proširenje...

Slike nisu moje, preuzeo sam ih sa neta. Svoje ću postaviti kasnije, dok sredim sve tekstove o istoriji i znamenitostima Čačka i okoline

daXer:

a sta je cacak bez ljubica?

Spojler

Kliknite za proširenje...

Spomenik Tanasku Rajiću a retko koji Čačanin zna da spomenik zapravo nije završen, da je na njemu trebalo još mnogo toga uraditi prema zamisli idejnog tvorca, a mislim da je razlog nedovršenosti njegova smrt, inaravno situacija nastala nakon raspada bivše države, kada su neke druge stvari postale prioriteti

e vidis to nisam znao, daj ako mozes nesto vise informacija o tome

Pokušaću, imao sam jedan časopis izdat povodom godišnjece boja na Ljubiću pre petnaestak godina, u njemu je bio jedan tekst o spomeniku. Napisao sam ono što se sećam, što sam davno pročitao, ako pronađem taj časopis postaviću ovde više o spomeniku, boju na Ljubiću i Tanasku Rajiću

Pečat kneza Stracimira, brata Stefana Nemanje, kome je sedište bilo u Čačku, koji se tada zvao Gradac
Stracimir je zajedno sa Nemanjom aktivno učestvovao u političkom životu ondašnje Srbije, više puta opsedao dalmatinske gradove i jadranska ostrva, a zajedno sa nemanjom dočekao je u Nišu i nemačkog cara Fridriha Barbarosu koji je na putu do Jerusalima u Trećem krstaškom pohodu prošao kroz Srbiju

Rechke:

Pokušaću, imao sam jedan časopis izdat povodom godišnjece boja na Ljubiću pre petnaestak godina, u njemu je bio jedan tekst o spomeniku. Napisao sam ono što se sećam, što sam davno pročitao, ako pronađem taj časopis postaviću ovde više o spomeniku, boju na Ljubiću i Tanasku Rajiću

Kliknite za proširenje...

ma to sve znam, samo za spomenik nisam znao

Čačanska crkva, sagrađena između 1180. i 1190. godine, ktitor je bio već pominjani knez Stracimir. Hram je nekada bio posvećen Presvetoj Bogorodici, a danas je posvećen Vaznesenju Hristovom. U srednjem veku crkva je bila poznata pod imenom Bogorodica Gradačka, i u Studeničkom tipiku, sačinjenom između 1204. i 1207. godine, kada je Sveti Sava bio iguman ovog manastira, Bogorodica Gradačka se pominje kao jedno od šest crkvenih središta čije starešine učestvuju u izboru studeničkog igumana, a u povelji Stefana Prvovenčanog, na zidu žičkog zvonika, Stracimirova zadužbina je izjednačena sa Studenicom, Sv. Đorđe u Rasu i Hilandarom, što svedoči o ugledu koji je uživala tokom postojanja srednjevekoven srpske države.
Tokom turske vladavine pretvorena je u džamiju, 2 puta je ponovo pretvarana u crkvu, i više puta je oštećena, pri čemu su joj arhitektonske karakteristike u velikoj meri izmenjene. nakon 2 srpska ustanka konačno je ponovo pretvorena u crkvu, a obnova je započela 1834. godine, za vreme vladavine kneza Miloša, a druga obimnija obnova započeta je 1856. godine, kada su crkvi pridodati mnogi barokni elementi. Zbog toga se kasnije težilo vraćanju srednjevekovnih izvornih oblika, a uzori su pri tome traženi u drugim očuvanim srednjevekovnim hramovima. poslednaj obnova izvršena je 1926 - 1929. godine.

Prilikom jedne restauracije u dvorištu crkve pronađena su zvona, zakopana još krajem srednjeg veka, prilikom povlačenja i seobe pred Turcima. Na jednom od njih otkriven je natpis na staroslovenskom, koji kaže da je zvono poklonio gradački mitropolit Nikifot, a na drugom da je zvono dar Presvetoj Bogorodici Gradačkoj iz 1454.godine, što ih svrstava među najstarija zvona u Srbiji. Jedno od zvona nalazi se u muzeju, a drugo je u upotrebi

Ikonostas čačanske crkve je veoma velika, višespratna celina, sa 5 oslikanih zona i 48 ikona, rad Živka Pavlovića iz Požarevca, u periodu 1834-1846. godine

iza ikonostasa, na zidovima vidljivi su karakteristični istočnjački prelomljeni lukovi, ostaci iz vremena kada je crkva korišćena kao islamska bogomolja

od srednjevekovnog živopisa nije ostalo ništa, sve postojeće freske potiču s kraja 19. veka, i naslikane su donacijama zanatskih esnafa i članova porodice Kren

Istorija na fasadi u ulici Dragiše Mišovića

Grb na fasadi kuće Jovana Obrenovića (danas čačanski muzej), koji je poslužio kao inspiracija za grb grada Čačka

Obala Zapadne Morave u Čačku

Morava je naše more!