Историја кроз фотографије и слике

Gde je Nemac 1941. uskladištio 430 vagona eksploziva? Gde drugde nego u istorijski spomenik prvorazrednog nacionalnog značaja - Smederevsku tvrđavu despota Đurđa Brankovića.


Municije je bilo u ogromnim količinama, i to najviše topovskih granata svih mogućih veličina i kalibara. Jugoslovenska vojska je imala prilične zalihe streljiva koje zbog brzine i snage nemačkog napada nije ni bila u prilici da upotrebi, pa je po kasarnama u Smederevu i okolini, kao i na napuštenim položajima ležalo hiljade tona eksploziva. Nacisti su želeli da tu municiju što pre stave pod kontrolu, najpre da je se ne bi dočepala neka grupa ili organizacija i upotrebila za pravljenje eksplozivnih naprava za uništenje Vermahta. Ali i mnogo više, da bi sav taj barut i čelik upotrebili za sopstvene artiljerijske zalihe s obzirom da su se spremali da napadnu Sovjetski Savez, za šta su im bile neophodne ogromne količine granata i metaka.


Među masivnim zidovima tvrđave ležalo je, pored granata i metaka, i nekoliko desetina vagona eksploziva šedita i ekrazita, zatim i veći broj vagona punih baruta spakovanog u buradima (crni barut) i baruta šnajderita u šipkama za opalјivanje artilјerijskih zrna. Ukupna količina sakupljenog materijala, eksploziva, baruta i granata, do 5. juna 1941. godine bila je – čak 430 vagona.


Retka fotografija uskladištene municije i baruta nastala tri dana pred eksploziju. Kolekcija Dušana Napijala







U Smederevu nakon eksplozije gotovo da nije bilo kuće koja, ukoliko nije porušena u potpunosti, nije ostala bez krova, vrata ili prozora. Prema nalazima Komesarijata za obnovu Smedereva, tom prilikom porušeno je i teško oštećeno oko 1.500 zgrada. Tvrde zidine srednjovekovnog grada despota Đurađa sačuvale su Smederevo i Smederevce od još većih stradanja - kaže Nemanja Dević.

Na sačuvanim fotografijama koje su nemački vojnici snimali neposredno nakon eksplozije ili u narednim danima vidi se monstruozan krater u sredini trvđave dubok više od 15 metara, i širok blizu 100 metara. Iako su zidovi i kule zadržali deo udarnog talasa, nisu uspele da u potpunosti sačuvaju grad: deo utvrda bio je i sam potpuno uništen, a deo kula razvaljen i prepolovljen, posebno one na udarnom pravcu eksplozije koji je, na nesreću, išao upravo ka gradu. Veliki stub crnog dima vio se nad gradom još danima i video se desetinama kilometra naokolo.












Naslovna strana okupacionog časopisa na godišnjicu tragedije 1942. Kolekcija Dušan Napijalo