Како је покатоличена Западна Херцеговина

KAKO JE POKATOLIČENA ZAPADNA HERCEGOVINA

Završna faza potpunog rimokatoličenja Zapadne Hercegovine, započeta u petnaestom, dogodila se u dvadesetom veku. U toku dva svetska rata, i u versko-građanskom ratu koji se vodio od 1991. do 1995. godine rimokatolici su, predvođeni svojim biskupima i svećenstvom, narodnim prvacima i institucijama kojima je duh zadahnula Rimokatolička crkva, nasiljem (pokoljima i progonima) izbrisali i poslednje oaze srpskog pravoslavnog naroda, koji je još u sedamnaestom i osamnaestom veku činio većinu stanovništva ovih prostora. I u Zapadnoj Hercegovini, koja se najduže opirala Rimskoj crkvi i koja je od svih dalmatinskih priobalnih regija poslednja pokatoličena, ponovio se onaj svojevrsni fenomen: prvo je, prešavši iz pravoslavlja u rimokatoličanstvo, srpsko pravoslavno stanovništvo promenilo veru, a onda su krajem devetnaestog veka rimokatolički svećenici, uz pomoć austrougarske države, Srbe rimokatolike preimenovali u Hrvate, stvorivši ujedno od njih najfanatičnije protivnike Srba i pravoslavlja.1

Rimokatolička vera, ili kako se to onda zvalo latinska vera, tek u šesnaestom veku počinje ozbiljnije da pušta korene u današnjoj Zapadnoj Hercegovini – zapadnim zemljama oblasnog gospodara Stefana Kosače, Hercega od Svetoga Save, što su se prostirale od desne obale Neretve do reke Cetine, na jugu do Jadranskog mora, a na severu severnim obodima Ramske doline, severnim obodima Duvanjskog i na najvećem delu Livanjskog polja.2 Ovaj istorijski i geografski prostor antropogeograf Jevto Dedijer uvrstio je u Staru Hercegovinu.3 I u administrativnoj podeli Srpske pravoslavne crkve veći deo Zapadne Hercegovine bio je u sastavu Zahumsko-hercegovačke eparhije. Duvno, kao najisturenija tačka na severozapadu Stare, ali i Zapadne Hercegovine pominje se prvi put u istorijskim izvorima u prvoj polovini osamnaestoga veka kao sastavni deo Zahumsko-hercegovačke eparhije,4 ali postoji uverenje da je Duvno odavno bilo u sastavu ove eparhije čija se granica prostirala severnom stranom duvanjskog kraja,5 što se prenelo i posle reorganizacije Mitropolije hercegovačke dijaceze i tako ostalo do danas.6

Ovaj prostor poklapa se i sa Paganijom, o kojoj u 30. i 36. glavi svedoči najcenjeniji i najviše citirani istorijski izvor O upravljanju državom Konstantina Porfirogenita,7 koju po reci Neretvi naziva i Neretljanskom oblašću, navodeći da je dugo vremena bila nekrštena i koju su zbog toga zvali Paganijom.8 U toj oblasti, kako svedoči Porfirogenit, živeli su Srbi kojima je vladao srpski vladar.9 Neretvljani, čuveni morski gusari, kako tvrdi Porfirogenit, bili su Srbi,10 a ovamo su došli u vreme cara Iraklija.11 Među tri neretvljanske župe koje je Porfirogenit zapisao pod imenima – Rastoc (Rastok, na istoimenom jezeru kod Vrgorca), Makar (centar u današnjem selu Makar kod Makarske), je i županija Dalen (Duvno) “koja je daleko od mora i oni (tj. njeni stanovnici) žive od obrađivanja zemlje”.12 Među poznatim istoričarima koji su župu Dalen prihvatili kao Duvno bili su Srbi – Ljubomir Kovačević i Ljubomir Jovanović,13 Hrvati – Tade Smičiklas,14 Vjekoslav Klajić,15 zatim Konstantin Jiraček,16 a zanimljiva su i zapažanja učenog sveštenika Ljube Vlačića.17

O srednjovekovnoj veri stanovnika Zapadne Hercegovine, nekadašnje Paganije, svedoče stećci, ostaci raznih grobalja, temelji i spomeni o brojnim crkvama i nekoliko manastira. Jedan od najboljih poznavalaca srednjovekovnih stećaka u Hercegovini, Hercegovac po rođenju, rimokatolik po veroispovesti, đak franjevačke gimnazije na Širokom Brijegu, Marko Vego, nudeći brojne dokaze utvrdio je da su te stećke na grobovima podizali vernici koji su ispovedali pravoslavnu veru, da su to u stvari bili grobovi pravoslavaca.18 Na ovom prostoru pored drevnih manastira koji su bili podignuti u primorju (Zaostrog, Makarska) i na krajnjem jugozapadnom delu Zapadne Hercegovine, na Duvanjskom polju postojao je manastir Labostin ili Hlabostin; sačuvao se i pečat ovog manastira, ali i još neki materijalni tragovi i narodno sećanje,19 a koji je, po svoj prilici, bio razoren u prvim vekovima turskog ropstva.

Istoričari Srpske pravoslavne crkve još se nisu dovoljno bavili istorijom hrišćanstva na prostoru nekadašnje Porfirogenitove Neretvljanske oblasti. Ne uzima se dovoljno u obzir ni činjenica da je u Solinu, kod današnjeg Splita, još od apostolskih vremena postojala crkva koju su, kako tvrde neki istraživači, uspostavili apostol Pavle i njegov učenik Tit.20 Kada je u Rimskom carstvu hrišćanstvo dobilo dozvolu za postojanje i kada je kasnije postalo zvanična državna religija, episkopi Solinske crkve imenovani su u Carigradu, a ne u Rimu.21 Pravoslavnu veru, sve do Splitskih crkvenih sabora krajem desetog i početkom jedanaestoga veka, ispovedali su i Hrvati, kojima je rimski papa posle nametao episkope koji su mu se pokoravali.22 I monaštvo čiji je rodonačelnik Sveti Irinej došlo je na ove prostore sa hrišćanskog istoka.23 Prvi pravoslavni manastiri u Makarskom primorju, kako tvrdi Nikodim Milaš, podignuti su 872. godine u Zaostrogu, Poljicima i Makaru,24 a manastir u Makaru održao se sve do petnaestog veka, a njihove razvaline početkom dvadesetog veka narod je nazivao “manastirinama”.25 U tim manastirima, o čemu je svedočio fra Ante Lulić, boravili su kaluđeri vasilijanci,26 iz reda Vasilija Velikog, a tome redu pripadala je i većina monaštva srednjovekovne Crkve bosanske. U tim manastirima su se, kako kaže Nikodim Milaš, primenjivala pravila Antonija Velikog i Vasilija Velikog.27

Bogomolje Svetosavske Crkve

Kada je Sveti Sava 1219. godine postao prvi srpski arhiepiskop i uspostavio autokefalnu Srpsku arhiepiskopiju drevni neretvljanski prostori našli su se u okrilju Srpske crkve, gde je, kao četvrta po redu, osnovana Zahumsko hercegovačka eparhija, a sedište episkopa bilo je u crkvi Svete Bogorodice na Stonu.28 Osnivanjem Zahumske episkopije i zahvaljujući duhovnoj delatnosti koju je pokrenuo Sveti Sava uticaj Srpske crkve osetio se i u Neretvljanskom i Makarskom primorju.29 U Makarskoj su tada postojale dve srpske crkve – Svetog Nikole i Svetog Pankracija, a na poluostrvu Pelješcu čije je stanovništvo tada ispovedalo jedino pravoslavnu veru, bile su četiri pravoslavne crkve – Svetog Stefana, Svetog Đorđa, Svetog Nikole i Svete Marije, na ostrvu Korčuli uzdizala se tada pravoslavna crkva Svetoga Vida, a na Mljetu manastir Svete Marije.30 O tim bogomoljama sačuvali su se pomeni u poveljama srpskih vladara iz loze Nemanjića. Već po osnivanju Humske episkopije Stefan Prvovenčani i Sveti Sava darovali su sabornoj crkvi Svete Bogorodice na Stonu, u kojoj je bilo i sedište episkopa, brojna sela među kojima je bilo i Živogošće kod Makarske, a ova darovnica ponovljena je i u sačuvanoj povelji Uroša I kojom se ovo potvrđuje.31 Stefan Prvovenčani darivao je manastiru Svete Marije na ostrvu Mljetu nekoliko sela,32 ovu povelju potvrdio je i kralj Milutin.33 Sačuvala se i povelja kralja Stefana Dečanskog kojom on potvrđuje jednu darovnicu svoje majke manastiru Svete Marije na Mljetu.34 Mesto u kome je bila crkva Svete Trojice kojoj Jelena, kćerka kneza Lazara Hrebeljanovića i žena vojvode Sandalja Hranića Kosače, svojim testamentom namenjuje poklon, za neke istoričare bila je Korčula.35 Iz ovoga vremena je možda i manastir Labostin na Duvanjskom polju.36

Srbi sa Makarskog primorja i njegovog zaleđa, iz Zapadne Hercegovine koja se geografski poklapa sa Porfirogenitovom zemljom Neretvljana, poslednji su od svih dalmatinskih oblasti od Bara do Rijeke ostavili pravoslavnu, i prešli u katoličku veru. O tome uostalom svedoče i brojni rimokatolici, istraživači prošlosti makarskog područja od kojih mnogi potiču sa tih predela. Pisac prve poznatije knjige o Makarskoj, Miroslav Alačević tvrdio je da su stanovnici ovih krajeva “najkasnije ostavili pravoslavnu vjeru, što je u njima, za srednjih vjekova cvala i vladala domaća bogumilska vjera, bogumilstvo i ćirilica i uz nju skopčana književnost”.37 On je takođe ukazivao da je u bibliotekama i arhivama manastira u Makarskom primorju bilo dosta starih nepročitanih knjiga i vrednih predmeta koji svedoče o dobu kada je stanovništvo ovih krajeva ispovedalo pravoslavnu veru.38 Jedan od najpoznatijih rimokatoličkih istraživača makarskog područja druge polovine devetnaestoga veka, i jedan od najpoznatijih dalmatinskih intelektualaca toga doba, Mihovil Pavlinović napisao je jednom prilikom: “Priča je u puku da u davne vieke i Poljičani su bili istočnog obreda kao što je dobar dio dalmatinskih Zagoraca”.39 Ove tvrdnje ponavljali su još i neki rimokatolički pisci kao što su fra Ante Lulić i don Jakov Boglić koji su za dalmatinske rimokatolike govorili da su to Srbi koji su primili katoličku veru.40

Posle splitskog crkvenog sabora iz 1075. godine na kome je odlučeno da se pravoslavlje u Dalmaciji iskoreni,41 rimokatolički biskupi iz Splita nasrtali su tokom srednjeg veka na Neretvljansku oblast da Neretvljane stave pod skut rimskog pape. Tokom dvanaestog i trinaestog veka Srbi na čelu sa plemićkom porodicom Kačić, koja je držala tvrdi grad Omiš, snažno su im se suprotstavljali.42 Ljudi gospodara Omiša, Nikole Kačića (1167 - 1180) kamenovali su ispod Debelog brda kod Mostara splitskog nadbiskupa Rajnerija.43 Posebno se srčano odupirao nasrtajima rimokatoličanstva knez Mladuč Kačić koji je organizovao napad na krstaše koji su se preko njegove teritorije kretali u Svetu zemlju, a sam knez Mladuč je optužen da je ubijao, i čak žive derao krstaše.44 Rimokatolički svećenici nisu imali pristupa ovim krajevima kada je Neretvljanska oblast ušla u sastav srednjovekovne Bosne. 45

Verolomne velmože Vlatkovići

Neki istraživači, pozivajući se na jedan dokumenat, pisan na pergamentu, koji se čuvao u arhivu samostana u Makarskoj, tvrde da je rimokatoličku veru u ovom delu Dalmacije i njenog zaleđa uveo na silu srednjevekovni velmoža Žarko Humski, gospodar ovog područja. On je navodno 1468. godine naredio da se iz samostana u Makarskom primorju isteraju rimokatolički redovnici iz reda Svetog Avgustina, a na njihovo mesto doveo je franjevce.46 Arheografskim ispitivanjima ovog dokumenta, koje su u dvadesetom veku uradili hrvatski naučnici, utvrđeno je da je reč o falsifikatu Rimokatoličke crkve, urađenom u osamnaestom stoleću.47 Ovaj falsifikovani dokumenat čuvao se sredinom dvadesetog veka u arhivu samostana Zaostrog, a hrvatski istoričar Karlo Jurišić smatra da neki njegovi navodi “mogu biti istiniti”.48 Iznesen je i podatak da je Žarko Humski 1460. godine na silu preuzeo vlastelinstvo Zaostrog, odakle je, sa njihovog poseda, proterao srpsku pravoslavnu vlastelinsku porodicu Jugoviće, a onda izložio njihovu imovinu javnoj prodaji, koju je zatim sam kupio. Na novokupljenom posedu našao se i pravoslavni manastir Zaostrog, iz koga je proterao pravoslavne kaluđere, na njihovo mesto doveo je rimokatoličke redovnike Svetog Avgustina, avgustijance, a kasnije je umesto njih 1468. doveo bosanske franjevce.49

U istorijskim izvorima koji svedoče o poslednjim godinama postojanja srednjovekovne oblasti Hercegovine, koja je bila posed oblasnog gospodara Stefana Vukčića Kosače, često se pominje Žarko Humski. Pripadao je porodici Vlatkovića koja je na istorijskoj sceni imala nekoliko velikaša, i bila je u vazalnim odnosima prema Kosačama sa kojima je bila u stalnim sukobima . A te sukobe podgrevali su svi oni koji su kao i Vlatkovići bili u neprijateljskim odnosima sa Hercegom Stefanom, a naročito je to činila Dubrovačka Republika.50 Vlatkovići su, kako smatra Vinko Foretić, bili samostalni u odnosu na oblasne gospodare Kosače, a godine 1466. stavili su se pod okrilje ugarskog kralja Matijaša.51 Izgleda da je u to vreme ova porodica prihvatila i rimokatoličku veru a jedan od Žarkove braće, knez Andrija Vlatković pristupio je 1458. godine franjevačkom redu gde je dobio ime Avgustin, ostavši među franjevcima samo dve godine, a onda se vratio svojoj ženi.52 Izgleda da je Avgustin, ili Fragustin kako su ga zvali savremenici, bio labilna ličnost; godine 1482. prihvatio je vrhovnu vlast Turaka, a neki smatraju da je tada bio prešao i na islam,53 a onda se opet vratio rimokatoličanstvu, do kraja života zadržao svoje redovničko ime, i sahranjen je u samostanu Zaostrog.54 Izgleda da ga je nadživeo brat Žarko koji je umro u dubokoj starosti 1498. godine.55

Postoji mogućnost da su velikaši iz pokatoličene plemićke porodice Vlatkovića, podsticani iz vrhova Rimokatoličke crkve, u vreme kada je pred turskim osvajačima nestajala samostalna srednjovekovna bosanska država, ali posle nje i Hercegovina hercega Stefana, pravoslavne manastire u makarskom primorju prepustili rimokatolicima.

Franjevci zaposedaju pravoslavne bogomolje

I pored brojnih istorijskih izvora koji svedoče o padu Hercegovine i dolasku Turaka, kada je na samom kraju zaposednuto i Makarsko primorje,56 teško je kompletirati potpuniju predstavu o verskim prilikama koje su vladale u vreme turske vladavine u trajanju od jednog i po veka. Za ovaj prostor koji je bio od strateškog značaja borili su se Turci, Mlečani i Mađari, a česti ratni sukobi donosili su pustošenja i preseljavanja stanovništva. U tim pustošenjima stradala su i naselja i manastiri. Takva preseljavanja zabeležena su 1503. godine, kada se starosedelačko stanovništvo povuklo na sigurnija staništa na susedna ostrva, a najviše na Hvar, a na njihova mesta iz makarskog zaleđa naseljavalo se novo stanovništvo, među kojima je bilo dosta bosanskih pravoslavaca koji su kasnije prevođeni u rimokatoličku veru.57 Tada je, kako tvrdi Jakša Ravlić, došlo i nekoliko bosanskih franjevaca koji su se naselili u opustelim manastirima Zaostrogu i Makarskoj.58 Manastir u Makarskoj prvo su zapalili Turci,59 ali su ga palili i rimokatolici – Mlečani koji su ovu bogomolju spalili 1537. godine pod izgovorom, da se u njoj “Turci ne bi utvrdili”.60 Mlečane su ponovo potisnuli Turci koji su spalili ono što je preostalo u Makarskom primorju.61

Ne zna se tačan datum gradnje sadašnjeg samostana u Makarskoj.62 Jakša Ravlić iznosi podatak da je crkva makarskog samostana bila izgrađena 1620. godine.63 Ima i mišljenja da je to bilo u vreme biskupa Stjepana Blaškovića koji je umro 1776. godine i koji je sahranjen u ovom samostanu,64 a uzima se da je ove godine izgrađena crkva.65 Nije jasnija sudbina preostala dva samostana u Makarskom primorju – Zaostroga i Živogošća. Sadašnja crkva samostana u Zaostrogu kod Makarske sazidana je 1747. godine.66 Crkva zaostroškog samostana sazidana je 1747. godine, a kako svedoči ćirilički natpis samostan je osvetio biskup Bosne Požege i Beograda, Franjo Baličević.67

Prvo monaško pribežište u Zaostrogu kako kaže Ljubo Vlačić, podignuto je 872. godine, a podigli su ga monasi istočnog obreda.68 Ploča sa ćiriličkim natpisom, koja je bila u zidu prvobitne manastirske crkve, postojala je sve do 1747. godine, kada su franjevci u neposrednoj blizini ove crkve od zidova stare gradili novu, pri tome su namerno izbrisali prvobitni ćirilični natpis.69 Na izvoru Drvenika, pored manastira Zaostrog bila je kula, na čijim zidovima je bio urezan ćirilični natpis, koji su fratri takođe izbrisali.70 O tom surovom obračunu sa ćiriličnim natpisima koji su svedočili o drevnom pravoslavLju na Makarskom primorju govori i Alberto Fortis koji je 1774. godine objavio putopis sa puta po Dalmaciji. On s rezignacijom ukazuje na to da su franjevci u Zaostrogu “u gradnji svoje nedavno načinjene crkve upotrijebili golemu količinu drevnoga kamenja sa koga su pomno ogulili slova. Skupljali su ga po obližnjim mjestima, a napose po ruševinama uz Neretvu; tko zna koliki gubitak lijepih zapisa dugujemo njihovoj revnosti".71

Ako je verovati franjevačkom izvoru iz 1720. godine, najstariji pomen o sadašnjoj samostanskoj crkvi u Živogošću je iz 1612. godine, a podignut je na razvalinama starije bogomolje. Turci su ga više puta, pljačkali, ali ga nisu palili.72

Ostaci srednjovekovnih verskih spomenika – crkava i grobalja u Makarskom primorju, što su uostalom potvrdila i istraživanja Nevenke Božanić-Bezić, po položaju koji zauzimaju u odnosu na strane sveta, ukazuju na to da su ih podizali pravoslavni vernici. Većina crkava podignutih u srednjom veku, što su ih posle prisvojili rimokatolici, koje su ostale na prvobitnim temeljima, okrenute su u pravcu istok-zapad, sa oltarom na istoku, a pročeljem na zapadu, kako se uostalom i grade pravoslavne crkve. Sličan je slučaj i sa nepomeranim stećcima i kamenim pločama na srednjovekovnim grobljima. Takav primer pruža i crkva Svetog Mihovila u selu Igranima kod Makarske za koju se smatra da je zidana krajem jedanaestoga i početkom dvanaestoga stoleća.73 Isti je slučaj i sa crkvom Svetog Ivana u selu Podacima za koju se veruje da je podignuta u jedanaestom ili na početku dvanaestog veka.74 Sa oltarom okrenutim prema istoku i pročeljem na zapadu je i crkva Svetog Nikole u Brelima koja se prvi put pominje u jednom dokumentu iz šesnaestoga veka.75 Isti položaj prema istoku i zapadu zauzima i crkva Svetog Petra u Makarskoj za koju se pretpostavlja da potiče iz petnaestoga veka, zatim crkva Svetog Stefana u Drašnicama koju je 1466. godine podigao Herceg Stefan.76 Očigledno je da su pravoslavni sagradili u Tučepima u osamnaestom stoleću sagradili crkvu posvećenu Bogorodici, što potvrđuje položaj istok-zapad u kome je postavljena.77

Kao u Bosni, Istočnoj Hercegovini, Lici, Zapadnoj Srbiji, i u Makarskom primorju na grobovima uglednih pokojnika podizani su kameni belezi – stećci. Grobovi nad kojima su se postavljani takvi nadgrobnici, ako su u njima počivali pravoslavni hrišćani, zauzimali su pravac istok-zapad tako da je glava pokojnika bila okretana prema zapadu. U groblju koje se prostire oko rimokatoličke crkve u Donjim Brelima kod Makarske sačuvalo se nekoliko stećaka koji od vremena kako su postavljeni nisu bili pomerani, a koji zauzimaju pravac istok-zapad.78 Nepomerani stećci okrenuti u pravcu istok-zapad nalaze se i kod rimokatoličke crkve u selu Bastu79 i u Igranima.80

Na nekima od tih grobova, i pored upornih nastojanja rimokatoličkih svećenika da zatru svaki trag ćirilici, ipak se do sredine dvadesetog veka sačuvao poneki ćirilični natpis. Na jednoj nadgrobnoj ploči u selu Drašnicama kod crkve Svetog Jurja uklesano je ćiriličnim slovima ime Stjepana Vitasovića,81 a na jednom stećku u Tučepima uklesano je srpskim ćiriličnim pismenima ime Pavla Nimčića. Polovinom devetnaestoga veka, kako je tvrdio Petar Kadčić Peko u tučepskom groblju bilo je znatno više takvih natpisa. Sredinom devetnaestog veka pored samostana Zaostrog, kako tvrdi Kačić, postojala je nadgrobna ploča na kojoj je ćirilicom bilo uklesano ime Radovana Radlovića i Luke Vojnovića.

Uz zapadnohercegovačke samostane Makarska, Zaostrog i Živogošće u Makarskom primorju, iz koga su u vreme turske vladavine franjevci razvili misionarski rad prevodeći u rimokatoličku veru primorce, pravoslavne Srbe, svrstao se i samostan Svetog Petra na Šćitu u Rami. Ovaj samostan, koji se javlja kao značajno žarište rimokatoličanstva u prvim vekovima turske vladavine, podignut je na na krajnjem severoistočnom delu Zapadne Hercegovine, ukleštivši se duboko u Bosnu u dolini reke Rame, desne pritoke Neretve. Redovnici ovoga samostana, priznajući vlast makarskih biskupa, svoj misionarski rad su usklađivali sa radom ostalih samostana u Makarskom primorju.

Ustalilo se mišljenje da su u Rami oduvek živeli rimokatolici i muslimani, a da tamo pravoslavnih Srba nikada nije bilo. Ali neki podaci koje iznosi Milenko S. Filipović upućuju na to da je ovde u srednjem veku živelo stanovništvo koje je ispovedalo pravoslavnu veru. Filipović je ove krajeve obilazio i istraživao u vremenu od 1931. do 1935. godine, kada je našao dokaze da su u Rami u srednjem veku, ali i u kasnijim vekovima turske vladavine živeli pravoslavni Srbi iza kojih su ostala kućišta, crkvišta i groblja koje su tada ramski rimokatolici i muslimani nazivali grčkim grobljima, grčkim crkvama, a ljude čiji su to tragovi bili – Grcima. Istražujući Ramu, krećući se od sela do sela, on je na 24 mesta našao grčke tragove koje je i opisao.

Reči Grk, grčko naselje, grčko groblje i grčka crkva Filipović je ovako objasnio prihvativši tumačenje ovog pojma koji nudi Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika Jugoslovenske akademije iz Zagreba: “Pripadnici zapadne ili katoličke crkve nazivani su u našim zemljama ranije, a ponegde i danas se zovu, latinima, zbog upotrebe latinskog jezika u bogosluženju. Slično tome, razni naši pisci već od 15. veka (1470), upotrebljavali su ime Grk u značenju, čovjek koji pripada istočnoj, pravoslavnoj crkvi’. Mogućno je da su se, ne samo u pisanoj književnosti nego i u narodu, za razliku od latina, pripadnici istočne ili pravoslavne crkve zvali Grcima, jer je to hrišćanstvo i došlo sa te strane, i bogosluženje bilo na grčki način, a ponegde i ponekad i na grčkom jeziku. Pored toga pravoslavno stanovništvo jugoslovenskih zemalja dugo je bilo potčinjeno grčkoj patrijaršiji”. Predanja o pravoslavnima (Grcima) koji su nekada sve do osamnaestoga veka živeli u Rami koje je Filipović zabeležio tridesetih godina dvadesetog veka u rimokatoličkoj i muslimanskoj sredini bila su još dosta živa.

Srednjovekovni istorijski izvori ne pominju ni jednu rimokatoličku bogomolju ni samostan na celom području Rame, premda neki pisci franjevačkih hronika tvrde suprotno . Ne pominje se ni jedan manastir srednjovekovne Crkve bosanske. Smatra se da je samostan Svetog Petra u Rami podignut posle 1500. godine. Moguće je da su se, služeći se uigranim postupcima, fratri dokopali nekog starog crkvišta ili manastirišta na Šćitu u Rami, oko koga je bilo srednjovekovno groblje. Od moćnih ramskih begova Kopčića i Dugalića isposlovali su dozvolu da u prvoj polovini šesnaestog veka zasnuju samostan, i otpočnu misionarenje i širenje rimokatoličke vere ne samo u Rami nego i na Duvanjskom polju i široj okolini.

Prvi pomen ramskog samostana u istorijskim izvorima je iz 1523. godine, kada su Turci popalili neke samostane u Bosni pa među njima i ovaj u Rami. Ova rimokatolička bogomolja se zatim pominje u u franjevačkim letopisima uglavnom onda kada bi ga palili ili pljačkali Turci ili razbojnici. Naposletku su i sami fratri zapalili svoj samostan. Dogodilo se to u jesen 1687. godine u vreme mletačko turskog rata, kada su ramski franjevci stupili u kontakt sa Mlečanima, kujući zaveru za podizanje raje na ustanak, pa su turske vlati povele istragu protiv ramskog gvardijana. Posle jednog upada uskoka koji se desio u jesen 1687. godine, nekoliko meseci posle pogibije Stojana Jankovića na Duvanjskom polju, ramski franjevci sa oko 150 rimokatoličkih porodica, kojima su se pridružile i neke pravoslavne porodice, iselile su se na mletačku teritoriju u okolinu tvrđavice Sinja. Ovu seobu franjevci su kasnije vezali za ime kotarskog serdara Stojana Jankovića, Srbina pravoslavne vere, kako je on tobože došao u Ramu i izveo narod u Sinjsku krajinu, a ovo predanje je razradio i domislio Jeronim Vladić.

Dva veka posle seobe franjevaca iz Rame i odlaska rimokatoličkih, ali i pravoslavnih porodica sa Duvanjskog, Livanjskog možda i Kupreškog polja, ali i iz Skoplja (Bugojanske doline) ovi prostori su opusteli. Na njima je ostalo malo hrišćanskih porodica. Pominje se podatak kako je u ovim krajevima ostao samo jedan franjevac. Sve do početka devetnaestog veka u samoj Rami, ali i šire franjevci nisu imali stalnog mesta boravka, pa su im Turci dozvolili da u selu Proslapu za verske potrebe podignu jednu skromnu kuću. Tek 1855. godine fratri su od begova Dugalića otkupili prostor na Šćitu u gde su bile ruševine njihovog nekadašnjeg samostana, a novo zemljište od istih begova otkupljeno je 1857. godine. Posle austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine počela je gradnja nove samostanske crkve koja je završena 1881. godine.

Franjevci vešto koriste Tursku vlast

U zemljama kojima su zagospodarili Turci franjevci su se brzo snašli. U poslednjim decenijama srednjovekovne države bosanske, dok se živelo pod stalnom turskom pretnjom, kralj i oblasni gospodari Bosne, ostavši bez ijednog saveznika, okretali su se na zapad, očekujući pomoć koju im je papa obećavao, a ta pomoć unapred je uslovljavana novim ustupcima. Još u to vreme franjevci su se izveštili kako da isposluju dozvole za gradnju rimokatoličkih bogomolja i samostana, koje su podizali novcem koji im je nemilice davan iz papinske blagajne. Velika umeća razvili su tada franjevci u oberalićivanju, ubeđivanju, ucenjivanju i podmićivanju pravoslavnih duša, prevodeći ih u rimokatoličanstvo. Ta svoja umeća uspešno su počeli da primenjuju i pod turskom upravom, lako nalazeći puteve koji su ih vodili do cilja.

I u ovom slučaju iza bosanskih franjevaca uvek je stajala Rimska kurija, koja bi angažovala izaslanike rimokatoličkih zemalja koji u Carigradu koji su tamo zastupali svoje vladare. Oni bi uzgred tražili poneku olakšicu i za bosanske franjevce. Među takvima su posebno bili agilni austrijski izaslanici. Značajne usluge rimokatoličkoj crkvi u Bosni napravili su poslanici Dubrovačke republike na Porti koje su za franjevce tražili dodatne slobode i ustupke, a porta ih je potvrđivala fermanima. Vrlo rano još 1463. godine franjevci su obezbedili ferman turskog sultana Mehmeda koji im je dao potpune slobode da deluju u Bosni . Tako su franjevci, mašući vešto fermanima turskih sultana, opsedali predstavnike turskih vlasti u Bosni, tražeći nove ustupke.

Prilike u kojima su se našli pravoslavni hrišćani u vreme turske vladavine bile su izuzetno povoljne za misionarski rad franjevaca. U pustošenjima i ratnim stradanjima na udaru turske vojske prvo su se našle pravoslavne crkve i manastiri, a onda i njihovo sveštenstvo. Posle pustošenja jedan deo naroda se raseljavao, a drugi vraćao na stara ognjišta, ali često bez svoga sveštenstva. Sve dok 1557. godine nije obnovljena Pećka patrijaršija, mnogi predeli na prostorima srednjovekovne države bosanske, pa i Zapadne Hercegovine bili bi više godina bez pravoslavnog sveštenstva. U takvim uslovima nije bilo teško franjevcima da ubede pojedine srpske porodice na preveravanje, pogotovo što je u to vreme i Rimokatolička crkva poštovala stari julijanski kalendar, što su i franjevci kao i pravoslavni popovi bili iz istog naroda, govorili istim jezikom, što su franjevci u to vreme najčešće pisali srpskom ćirilicom. U takvim uslovima otvarali su im se pravoslavni domovi, gde su nalazili pravoslavne i uvodili ih u rimokatoličku veru. Ponekada su im išli na ruku i sami predstavnici turske vlasti od kojih su mnogi, kao franjevci bili konvertiti, poislamljeni Srbi, otpadnici od pravoslavne vere, pa ih je zbližavalo to otpadništvo.

Još iz vremena srednjovekovne države bosanske imali su franjevci razrađenu metodologiju pristupa lokalnim moćnicima, o čemu govori i Nikodim Milaš, navodeći kao primer svedočenje fratra Zlatovića koji kaže kako su “frankovci znali tako se ponašati da su kod glavatih Turaka nalazili prijateljstva i zaštite, što im je čudo koristovalo u vršenju pastirskih dužnosti. Nalazi se po arhivama samostana dosta prijateljskih dopisa bosančicom i turskih listina ovih vremena koji im služahu za putne listove i prosto hodanje po susjednih mjestah po kojih čestokrat mogahu mirno obavljati poslove”. Takvim postupcima su se franjevci služili kada je trebalo od turskih vlasti obezbediti dozvolu da na ruševinama neke pravoslavne bogomolje zasnuju crkvu ili samostan. U jednoj od takvih prilika, kako kaže, Jeronim Vladić, franjevci “ne ostadoše skrštenih ruku, časa ne počasiše, nego odmah jedni padoše na vruće molitve, jedni poletiše po dvorovah vezira, emira i uglednih bega koje je trebalo zlatom potkupiti”.

Lov na pravoslavne duše

Očigledno je da su se franjevci zahvaljujući podršci Rimske kurije u šesnaestom veku bolje snašli od pravoslavnih, od predstavnika turskih vlasti u Makarskoj dobili su dozvole da preuzmu ruševine starih manastira Makara, Zaostroga i Živogošća i brojnih crkava. Neki franjevački istoričari pominju da je u to vreme aktivno delovala i Makarska biskupija. Ali sve do sredine sedamnaestog veka, dok su Makarskim primorjem gospodarili Turci makarskim rimokatolicima mogli su da upravljaju samo naslovni biskupi čija su sedišta bila van ovoga područja .

Docnije se kao makarski, duvanjski i smederevski biskup pominje jedan seoski fratar, Nikola Ugrinović, koji je takođe nosio naslovne titule tri biskupije: smederveske, duvanjske i makarske, a živeo u selu u Poljicima, daleko od svojih biskupija, gde je i umro 1577. godine. Čini se da je odrešene ruke za svoj rad na prostoru Makarske, sve do Mostara i u jugozapadnoj Bosni imao biskup Bartul Kačić Žarković, koji je na biskupsku stolicu seo 1615. godine. Njegovo sedište bilo je u samostanu Zaostrogu. Umro je 1645. godine, a nasledio ga 1646. godine Petar Kačić, a te godine Makarska sa okolinom ušla je u sastav Mletačke republike, kada su za rimokatoličku crkvu nastupila povoljnija vremena. Kačić je umro 1685. godine, a na njegovo mesto došao je Nikola Bjanković koji je uložio veliki trud u katoličenje pravoslavnih, a tvrdi se da je u tome imao velikog uspeha. Umro je u dubokoj starosti, a nasledio ga je Stjepan Blašković. Posle njega na biskupskoj stolici sedeo je Fabijan Blašković. Umro je 1819. godine, a posle njegove smrti Makarska biskupija pripojena je Splitskoj biskupiji.

Sporeći se kod viših crkvenih vlasti sa makarskim biskupima, na scenu je stupila Mostarska biskupija, čiji je osnivač 1625. godine bio fra Dominik Andrijašević.

Na primeru Mostarske biskupije najbolje se može pratiti način kako je Rimska kurija u prošlosti na Balkanskom poluostrvu osnivala nove biskupije i kako se i od čega počinjalo. Mostarska biskupija, o čemu svedoči jedan izveštaj Kongregacije za propagandu vere iz 1623. godine, na prostoru na kome je delovala u vreme osnivanja nije imala ni crkava ni vernika ni svećenstva. Jedina hrišćanska bogomolja na prostoru biskupije bila je kapelica Svetog Stevana u Čitluku, koju su 1540. godine razrušili Turci. Uz zalaganje makarskog biskupa franjevci su je obnovili 1614. godine. Nije isljučeno da je ta crkvica prethodno bila pravoslavna. Pored crkvice bile su samo tri rimokatoličke kuće. U samom Mostaru u vreme osnivanja biskupije bilo je samo deset rimokatoličkih trgovačkih porodica. Ta nova biskupija početkom sedamnaestoga veka umešala se u jagmu i za Duvanjsko polje što je izazvalo strašno protivljenje Makarske i Trebinjske biskupije. Za nepuna tri veka svoga delovanja, zahvaljujući ognju, maču i najcrnjem prozelitizmu, na području ove biskupije osim rimokatolika više nema vernika drugih vera.

I pored povoljnih uslova za delovanje na teritorijama koje su bile u granicama turske države, tokom šesnaestog i početkom sedamnaestoga veka franjevci u početku nisu postigli neke značajnije uspehe u prevođenju pravoslavnih u rimokatoličku veru. U izveštaju makarskog biskupa Bartolomeja Bartula Kačića iz 1626. godine potvrđuje se da su u svim parohijama - župama njegove biskupije, u čiji sastav su uvršteni Duvno i Rama, u većini bili pravoslavni. Slično stanje, prema izveštaju istog biskupa, bilo je i deset godina kasnije. Duvanjska i ramska župa (parohija) bile su u sastavu samostana Svetoga Petra u Rami. Biskup izveštava da je prilikom ove posete u duvanjskom selu Lipi sa pravoslavne na rimokatoličku veru preveo 31 lice, a u Brišniku, selu u kome je rođen hajdučki harambaša Mijat Tomić, deset lica.

U prevođenju pravoslavnih u rimokatoličku veru posebno se istakao makarski biskup Nikola Bjanković koji je prethodno dvanaest godina misionario po Hercegovini i za to vreme u rimokatoličku veru je “preveo mnoge šizmatike (pravoslavne, prim. J. B.) i krstio mnoge turske porodice”. Njegov učinak hvali i hroničar ramskog samostana Jeronim Vladić koji govori kako je Bjanković na razmeđu sedamnaestoga i osamnaestoga veka preveo mnoge pravoslavne u rimokatoličku veru.

Najveće uspehe u katoličenju srpskog življa postigli su franjevci na dalmatinskoj teritoriji koja se nalazila u sastavu Mletačke Republike, a veliku pomoć pružila im je mletačka vlast. Posle poraza Turaka pod Bečom 1683. godine bosanski franjevci, podsticani od Svete stolice, brzo su zaboravili na privilegije koje su im Turci dali, počeli su šurovati sa Mlečanima i Austrijancima prikupljajući važne obaveštajne podatke, a pripremali su teren za upade uskoka na tursku teritoriju, što je kod Turaka izazivalo podozrenje, a onda i odmazde, u kojima nisu šteđeni ni franjevci ni njihove bogomolje. Zbog toga su franjevci počeli organizovano da preseljavaju na mletačku teritoriju veliki broj rimokatoličkih, ali i pravoslavnih porodica.

Prva takva seoba dogodila se 1650. godine kada su se na mletačku teritoriju doselile 54 bosanske porodice. Nova seoba zbila se 1684. godine pod vođstvom franjevca Šimuna Brajinovića, a zatim su usledila već pominjana seoba koja se desila 1687. godine, nekoliko meseci posle smrti Stojana Jankovića. Franjevcima samostana u Zaostrogu pripisuje se zasluga što su na teritoriju koju je u sedamnaestom i osamnaestom veku kontrolisala Mletačka republika iz zaleđa koje je bilo u sastavu Turske carevine preveli oko 4000 hrišćanskih porodica. Sam fra Andrija Bebić preveo je oko 500, a Franjo Radatović oko 320 porodica Mletačka vlast u Dalmaciji, čiji su nosioci bili vatreni rimokatolici, težeći da sve stanovništvo prevede u rimokatoličku veru često je primenjivala silu kako bi pravoslavne naterala na preveravanje, oduzimajući im i neke njihove crkve i dajući ih franjevcima.

Krajem sedamnaestoga veka franjevcima se pri ruci našao mletački providur Dalmacije Petar Valijer koji je i sam bio fanatični rimokatolik, on je, izlazeći u susret dalmatinskim biskupima, primenjivao državne mere, prisilno pokrštavajući pravoslavne Srbe. Pomoć mletačke države posebno je iskoristio splitski biskup Stefan Kosmi koji je tvrdio da je u to vreme na rimokatoličku veru preveo nekoliko hiljada pravoslavnih Srba, a sami fratri su se u svojim spisima tada hvalili da je bilo oko 25.000 preverenika. Posebno je uspešno rimokatoličenje bilo oko Vrlike, Sinja i Dicima. Splitski biskup Stefan Kosmi hvali se u jednom izveštaju Svetoj stolici, pisanom 1685. godine kako svake sedmice iz pravoslavne u rimokatoličku veru prevede po nekoliko Ljudi. U jednom drugom izveštaju Komisiji za propagandu vere ovaj biskup se žali na teško siromaštvo u kome žive u katoličku veru tek prevedeni vernici .

Za to vreme predeli u makarskom zaleđu iz kojih se iselio narod predvođen bosanskim fratrima ostali su pusti. Ostalo je toliko malo naroda da je, kako svedoče sami franjevci, u “svem Duvnu, Lievnu i Kupresu do Rakitna bilo samo dva župnika, a moguće je (...) u oko Rame predjelah bio još jedan sveštenik”. I pre seobe ramskih franjevaca ovi predeli bili su retko naseljeni. Prilikom obilaska Duvanjskog polja 1671. godine makarski biskup fra Marijan Lišnjić, koji je, što je i razumljivo, samo vodio računa o rimokatoličkim dušama, na Duvanjskom polju je našao svega 300 vernika, ali oni nisu imali ni jednu bogomolju.
Jovo Bajic

Iskorenjivanje pravoslavlja na Pelješcu

Početkom dvadesetog veka među žiteljima Pelješca (Rata) još je bilo živo sećanje na vremena kada su žitelji ovoga vremena ispovedali staru ili pravoslavnu veru, a održalo se predanje o crkvama koje su prethodno bile pravoslavne ili grčke, kada su pripadale “rišćanima” ili “vlasima”. Smatra se da je dobar deo stanovništva ovog poluotoka bio poreklom iz Bosne, Hercegovine, okoline Novog Pazara. Pominje se da je kod mesta Kune na Pelješcu bio pravoslavni manastir u kome su živeli kaluđeri čiji zidovi su postojali početkom dvadesetog veka. Prilikom izgradnje puta krajem devetnaestog veka nađena je kamena ploča na kojoj je bio ćirilični natpis za koji se verovalo da je pripadao manastiru, ploča na žalost nije sačuvana. Rimokatolička crkva Svetog Petra i Pavla u Trpnju nekada je bila pravoslavna. Pravoslavne crkve na Pelješcu postojale su u Pijavčini, Žuljanima, Crnoj Gori i Janjini. Sačuvalo se sećanje da je pravoslavni narod ovog poluostrva prisilno pokatoličen, da je Dubrovačka republika to učinila koristeći oružanu silu, da su snažan otpor pružili žitelji sela Osbjave i Potomnje, ali da je vlast primenila silu i oružje kada je bilo i mrtvih glava .

Početkom dvadesetog veka stanovnici sela Gornja Vrućica na Pelješcu slavili su pravoslavni Božić. Sačuvao se običaj loženja badnjaka uoči Božića i mirboženje onako kako to čine pravoslavni Srbi. Početkom dvadesetog veka narod Pelješca je pevao “o Marku, Milošu, Momčilu, Relji, Vukašinu, Strahinjiću Banu, Crnojević Ivu, Dojčinu vojvodi, Vuku Brankoviću, Hercegu Šćepanu, Jankoviću, Smiljaniću, o Kosovu, Šar planini, Prilipu”. Mnoge porodice sa Pelješca nosile su i dalje svoja srpska prezimena kao što su Vuletići, Radulovići, Šainovići, Lazići, Lazarevići, Milanovići, Milovanovići, Radovići, Radoši, Stanišići, Jugovići, Miličići, Milići, Miletići, Vukići, Bogojevići, Radulići, Mirkovići, Tomaševići.

Arhive samostana u Makarskom primorju poseduju brojne dokumente u kojima se svedoči o prevođenju pravoslavnih u rimokatoličku veru. Takav jedan dokumenat, navodno iz 1451. godine pominje Petar Kadčić Peko u kome se tvrdi da je neki franjevac Franjo Momović preveo u rimokatoličanstvo 736 pravoslavnih porodica. Tvrdi se da je franjevac Bariša Arbić preveo na katoličku veru oko 30 Turaka, a franjevcu Lovri Ljubušaninu zabeleženo je u životopisu da je preveo na katoličku veru jednu udovicu i njenu kćerku .

Svedočanstvo o masovnom prevođenju u osamnaestom veku Neretvljana u rimokatoličku veru ostavio je fratar Luka Vladimirović, koji se hvalio da je potomak srpske kraljevske loze, u svom delu (Chronicon archiviale conventus Sanctae Mariae Zaostrogiensis, Venetiis, 1770) koje je potpisao pseudonimom Lucius Narentinus. On sa posebnim uvažavanjem navodi imena rimokatoličkih svećenika na prostoru neretvljanske oblasti koji su se istakli u prevođenju pravoslavnih u rimokatoličku veru . Sa posebnim ponosom ističe kako su rimokatoličku veru primile ugledne srpske porodice: Miletić, Vidović, Vuletić, Martinović, Knežević, Milošević, Savić, Popović, Orašnjak, Tadić, Rajčević, Bilešanin (Bjeliš) . I sam Vladimirović u svom delu pohvalio se kako je preveo na rimokatoličku veru porodice Brkić, Zubičević, Laurić, Sekulić, Pavković, Sandić, Milovac, Mostarac... Kao svoju životnu zaslugu on ističe i to što je preveo na rimokatoličku veru 12 pravoslavnih devojaka.

I Makarski Ljetopis koga je pisalo nekoliko fratara od 1773. do 1794. godine svedoči o mržnji rimokatoličkih svećenika i njihovih vernika prema pravoslavnim Srbima ili rkaćima kako su oni pogrdno nazivani o odnosu Rimokatoličke crkve i njenih vernika prema pravoslavnima koji su živeli u Makarskom primorju u drugoj polovini osamnaestoga veka. Franjevački letopisac sa simpatijama piše o poznatom hajduku iz imotske krajine Ivanu Bušiću-Roši harambaši, rimokatoliku koji je još slavio svoju krsnu slavu Svetog Jovana Krstitelja, ali po novom gregorijanskom kalendaru, kada je 1775. godine, na dan njegove krsne slave Svetoga Ivana Krstitelja u Imotskom polju ubio tri pravoslavna Srbina – rkaća jer su orali, a nisu poštovali rimokatolički praznik. Taj isti Roša presreo je duvanjske trgovce, a među njima i jednog Rkaća – pravoslavnog Srbina jer nije umeo da očita Očenaš Rimske crkve. Sa nasladom franjevački letopisci beleže kako su mletačke vlasti u Makarskoj 1778. godine zaplenile robu jednog mostarskog trgovca – rkaća.

Proces prisilnog prevođenja pravoslavnih u rimokatoličku veru nastavio se i u devetnaestom veku. Tokom 1817. godine rimokatolici su spalili arhivu srpske crkvene opštine u Metkoviću, u kojoj su postojali podaci o stradanjima pravoslavnih od Rimokatoličke crkve i mletačkih vlasti, ali i austrijskih vlasti samo zbog toga što su ispovedali svoju staru veru. Pozivajući se na dokumenta koja su ostavili pravoslavni sveštenici u Metkoviću, Vlačić navodi da su im 1837. godine vlasti po nalogu rimokatoličkih crkvenih dostojanstvenika bili zabranili da obavljaju verske obrede. Iste godine, na pravoslavni Božić, rimokatolici su navalili na pravoslavnu crkvu u Opuzenu sa koje su skinuli zvono.

Pravoslavnima je tokom i sredinom devetnaestog veka bilo zabranjivano da slave svoje praznike po starom julijanskom kalendaru. Serdar Ivan Kačić koji je po novom gregorijanskom kalendaru slavio svoju krsnu slavu Svetoga Ivana, nekadašnjeg pravoslavnog Svetog Jovana, zatvarao je u tamnicu one hrišćane koji su svoje zemljoradničke poslove obavljali držeći se starog kalendara. Pravoslavni su prisiljavani da pucnjima prangija svečano dočekuju rimokatoličke biskupe koji bi posećivali mesta u kojima su živeli. Sačuvali su se dokumenti koji potvrđuju kako su teško živeli pravoslavni sveštenici u Opuzenu na čije su kuće noću nasrtali rimokatolici, stalno ih uznemiravajući. Svoj dolazak u novu parohiju morali su prijavljivati rimokatoličkom biskupu. Na sve molbe pravoslavnih koji su tražili pomoć i zaštitu, vlasti nisu odgovarale.

Krsna slava veza sa Srpskim korenima

Rodovi iz Zapadne Hercegovine, čak i oni koji su davali ili daju franjevce, uz još neke običaje iz stare pravoslavne vere najupornije čuvaju krsnu slavu kao direktnu vezu sa svojim srpskim pravoslavnim korenima. Sa kolena na koleno, pošto su promenili veru, očevi i dedovi, čuvajući često i staru pravoslavnu ikonu svoga sveca zaštitnika, zaklinjali su sinove i unuke da nastave da slave krsnu slavu, da na dan slave pale sveću i lome slavski kolač.

Pošto je uvidela da nije u stanju da iskoreni te običaje Rimokatolička crkva pokušala je da ih bar donekle izmeni ili usmeri u tom pravcu da vremenom nestanu. Pojedini pravoslavni sveci koji se slave preimenovani su u rimokatoličke – Sveti Jovan u Svetog Ivana, Miholjdan u Svetog Mijovila, Sveti Stefan u Svetog Stjepana. Vremenom su neki od tih svetaca umesto po starom julijanskom počeli da se slave po novom gregorijanskom kalendaru. Sa ovim običajima suočila se svojevremeno krajem petnaestoga veka i Dubrovačka republika kada je pod svoje skute stavila poluostrvo Pelješac, pa je pokušala da donese i nekakve propise kojima bi se umanjio značaj srpske krsne slave koju su slavili tek pokatoličeni Srbi. Krsnu slavu slave i rimokatolički rodovi iz Konavla i Boke Kotorske.

Krsnu slavu Svetog Jovana Krstitelja slavila je, ali i danas slavi rod Kačića iz Makarskog primorja, o čemu je ostavio svedočenje franjevac Andrija Kačić-Miošić (1704 - 1760), poznati pesnik iz Makarskog primorja i redovnik zaostroškog samostana u znamenitoj knjizi Razgovor ugodni naroda slovinskoga, objavljenoj u Mlecima 1756. godine. Na jednom mestu opisujući i opevavajući svoje pretke Vitezove Kačiće on kaže: “Sve kuće ovog plemena drže Svetog Ivana za svog branitelja, ma različito: jer ovi u gornjem primorju slave ga na hrišćanski (pravoslavni, prim. J. B.), sjutra dan po latinskom (rimokatoličkom, prim. J.B.) Vodokršću, u koji dan dolazi hrišćanski (pravoslavni, prim. J. B. ) Ivanjdan; a oni u donjem primorju slave ga na latinsku, po našem Božiću. Imaju u Podaci svoju vlastitu crkvu Sv. Ivana, i u njoj četiri greba, od kojih su gospodari Miošići i Aleksići, koji na drugom mistu ne imadu svojih greba od starine izvan u rečenoj crkvi”.

Ove navode upečatljivo je objasnio najbolji Kačićev tumač i biograf Dan. A. Živaljević: “Kad uzmemo u obzir da su Kačići iz Bosne, da samo Srbi pravoslavne vere slave slavu i da i danas ima u Dalmaciji i Boci Kotarskoj čitavih bratstava, koja primivši rimokatoličku veru, zadržaše svoju staru slavu i slave pravoslavne svece, a nekima čak i pravoslavni sveštenik seče kolač, to nećemo pogrešiti ako iz gornjih Kačićevih reči izvedemo: da su Kačići starinom bili pravoslavne vere i da se u Kačićevoj kući slavio zimski Sveti Jovan, koga slavi znatan deo srpskog naroda”. Sa ovakvim mišljenjem Dan. A. Živaljevića nije se složio Stjepan Banović iznoseći stav da Kačići u prošlosti nisu bili pravoslavci nego nekakvi bosanski patareni, koji su takođe slavili slavu.

Početkom dvadesetog veka u Makarskom primorju nije bilo ni jednog pravoslavnog Srbina, ni jednog pravoslavnog vernika, a kako svedoči Stjepan Banović, svi primorci makarske krajine “slave krsno ime i danas, upravo onako kako se ono slavilo u Bosni ili Zapadnoj Srbiji. Slavi ga i sva zagorska i vrgorska krajina, a slave ga i oko mutne Neretve – dakle po svem teritoriju nekadanje Paganije – Krajine, gdjeno se toli ustrajno držaše patarenstvo za nekoliko stoljeća”.

Baveći se pitanjem krsne slave, Banović je početkom dvadesetog veka obavio istraživanja u više sela makarske krajine gde je popisao rimokatoličke rodove i njihove krsne slave. Obišao je Zaostrog, Drvenik, Podacu, Brist, Gradac, Baćinu, Živogošće, Igrane, Drašnicu, Podgoru, Vrgorac, Banju, Koteze, Kokorić, Sridrušu, Kljenak, Rvaču, Višnjicu, Dragljane, Zavojane i Kozicu. Među prezimenima koje je Banović popisao ima i onih koja ukazuju na čisto srpsko poreklo među kojima su: Jelčići, Kosovići, Vitasovići, Delići, Burići, Borići, Bogunovići, Boškovići, Kalabe, Đikovići, Krstići, Stojkovići, Pavlovići, Rosandići, Vulinovići, Jugovići, Radojkovići, Vranješi, Miličevići, Radonići, Miličići, Galići, Stankovići, Rakići, Jolići, Markovići, Vukovići, Jovići, Vujčići, Vulete, Čovići, Nikolići, Mišići.

Rodovi koji žive u Makarskom primorju uglavnom slave krsne slave koje se inače najčešće slave kod Srba. U selu Zaostrogu, pored rimokatoličkog praznika Tri kralja koji se slave na dane pravoslavnog Božića kada je česta slava Sveti Stefan, slavi se i Sveti Mijovil (Miholjdan), Sveti Luka (Lučinjdan), Martin biskup (Mratinjdan), Nikola biskup (Nikoljdan) i Sveti Ivan (Jovanjdan).

Krsna slava se održala u Makarskom primorju i početkom dvadeset prvoga veka, što potvrđuje i Glas koncila (47/1587), predstavljajući selo Vidonje, najudaljeniju župu od Splita, sedišta Splitsko-makarske nadbiskupije. Ovo selo koje rimokatolici u Hrvatskoj nazivaju hrvatskim Nazaretom za poslednje 43 godine dalo je dvadeset svećenika rimokatoličke crkve, od toga njih 17 su živi, a među njima i dvojicu nadbiskupa. U tom selu Vidonjama koje je toliko zadužilo Rimokatoličku crkvu, kako saopštava Glas koncila, i danas “svaka obitelj ima svoga sveca zaštitnika koga štuje na poseban način, te je to istinsko obiteljsko slavlje na koje dolaze prijatelji i rodbina."

pa covece bas me briga kako je pokatolicena nego kako je pohrvatila se.

Konstantin Veliki:

pa covece bas me briga kako je pokatolicena nego kako je pohrvatila se.

Kliknite za proširenje...

Па сам си дао одговор у твом питању.

Konstantin Veliki:

pa covece bas me briga kako je pokatolicena nego kako je pohrvatila se.

Kliknite za proširenje...

Pa to ti je ono kad nema gazde u kući.A gazda je trebalo da bude srpska država i politika,a znamo gde je ona bila u 19. i prvoj polovini 20.veka,na spomenutim prostorima nije,nažalost.

A kako je popravoslavljena?

Slaven777: A kako je popravoslavljena?

Kliknite za proširenje...

1) To nije tema.
2) Mislim da je veći problem u tome kako je POHRVAĆENA.

samo sam pocetak procitao i uvidio odma gresku,odlican start......dalje necu ni citat,jer teze o zapadnohercegovackom bastionu srpstva ne zasluzuju puno paznje.

rimokatolicenje zapadne hercegovine pocelo u 15 a zavrseno u 20 vijeku...tvoje rijeci,sto je totalno pogresno.medju najranijim zabiljezenim krscanskim elementima u zapadnoj hercegovini nalazi se ranokrscanska bazilika u mostaru-cim naselje,koja datira izmedju 5-6 stoljeca nakon krista.tako da ovo sa 15 stoljecem ne pije vodu i druga stvar vezano za to je da je katolicanstvo uopce u hercegovini,doslovno istrebljeno u 15 stoljecu,sto bi trebao vec da znas.

bila je tema srbi u hercegovini u srednjeg vijeku i tamo su raspravljene neke stvari,pa pogledaj.
nazalost morat cu copy-paste sa te iste teme da skratim pisanje.

Radi se obnovi dzamije u mostaru:

Prema povijesnim zapisima, spomenuta džamija sagrađena na temeljima franjevačkoga sakralnog zdanja - samostana i crkve sv. Ante što su franjevci sagradili oko 1390. godine. To znači samostansko zdanje je starije za oko 240 godina?! Konkretno obnova oronuloga franjevačkoga samostan u Zahumu spominje se u povijesnim dokumentima iz Dubrovačkog arhiva iz 1426. godine. Nadalje, uz crkvu i samostan sv. Ante postojalo je još šest crkava. Ostale crkve su: sv. Ivana - u današnjoj Sutorini, sv. Stjepana i sv. Luke s lijeve strane Neretve, a s desne strane su postojale crkve: sv. Ane u Podhumu, sv. Ruže Viterbijske u Ilićima i Gospe Snježne na Smrčenjacima. To znači da je na području današnjeg Mostara prije turske okupacije živjelo brojno katoličko pučanstvo, koje je sagradilo sedam crkava za svoje potrebe. I nitko se kroz minulih šest stotina godina nije pobrinuo da bi starija zdanja stavio na listu spomenika pod zaštitom države.

Franjevački samostan u Zahumu kao i onaj na Bišću, Turci su nakon okupacije ovih područja s ostalih šest katoličkih crkava porušili i, da bi franjevcima izbili iz glave obnovu njihove crkve i samostana, te njihovo daljnje djelovanje u Mostaru i na širem području, na temeljima bivšega samostanskoga zdanja sagradili džamiju. I ne samo da su Turci porušili katolička zdanja u Mostaru nego i na ostalom oklupiranom području Hercegovine. Rušitelji kršćanske civilizacije porušili su na području Hercegovine svih 13 samostana i preko 155 crkava sa svim dragocjenostima, arhive s dokumentima, knjižnice s rukopisima i ostalim povijesnim spomenicima. Na dalje, da se dobije bolji uvid u rušenje kršćanske civilizacije ne smije se zaboraviti da su Turci u Bosni Hercegovini porušili još 4 samostana sestara klarisa, preko 50 franjevačkih samostana i preko 450 crkvana sa svim sakralno-kulturnim blagom. To su bila reprezentativna zdanja sa svim oznakama ondašnjega graditeljstva. Kako je to izgledalo pomažu nam franjevačka I crkvena sakralna zdanja koje se susreću na području Dubrovnika i njegove okolice. Od rušenja je prošlo više stoljeća I, žalosno je, da još nitko za taj sakralni kulturocid nije odgovarao, niti se ispričao katoličkom i hrvatskom pučanstvu!

ovo su detaljne informacije iz crkvenih knjiga,dakle korektan opis stanja.jos mnogo se moze napisat,konkretnih primjera u vezi tvojih predrasuda po pitanju hercegovine,ali bi mi bilo drago da me malo neko i zamjeni,jer nemogu uvijek biti na braniku domovine,braneci hrvatske interese sam

pogledaj malo kako je se ponasalo pravoslavno stanovnistvo nad katolicima pod turskom okupacijom.naci ces dosta zanimljivih informacija

dakle sve u svemu informiraj se malo bolje o katolicima u hercegovini,njihovom dijalektu,obicajima i zbroji 2 i 2......dobronamjerna preporuka

ja mislim da je pokatoličena pomoću trikova...

Šalu na stranu, ali uvijek dođem do istog zaključka- Srbi su daleko najgluplji narod na svijetu. Zašto?

Pa ukratko, po vašim pričama, Srbi su prvo bili katolici. Onda su se konvertirali u pravoslavce. Dio početnih katolika je i dalje ostao katoličkog uvjerenja. Taj dio se kasnije islamizirao (Bosna). Drugi dio pravoslavaca se također islamizirao (slučajevi po Srbiji). Kasnije su se ti pokatoličeni-poislamizirani Srbi pretočili u Bosance, pa u Bošnjake. Drugi dio pokatoličenih Srba je dodatno pokatoličen i pohrvaćen, da bi danas postali Hrvati. Dio južnih Srba je makedoniziran, progovorili su drugim jezikom, i također se odnarodili od Srba. O crnogorcima ne želim trošiti riječi. Tamošnji katolici su isto pokatoličeni već postojeći katolici, koji su pod utjecajem katoličanstva pohrvaćeni, i odnarođeni od početnih Srba-pravoslavaca.

Mislim ono, ne postoji narod na svijetu koji je preživio toliko odnarođivanja, toliko genocida, i toliko zavjera kao što ste vi. Što je najbolje, i dalje postojite.

malo šale za ovakvu temu....

Dobar tekst skinut sa Wikipedia-e. Šteta što ga plagijator nije uredio.

Slaven777:

A kako je popravoslavljena?

Kliknite za proširenje...

У својој повељи Сплићанима, издатој управо у вријеме владавине Хумском земљом принца Растка Немањића, око 1190-1192. године, Стефан Немања, „сабиратељ свих Српских Земаља“, међу којима су биле и Травунија и Хум, или Захолмије (Захумље) - данашња Херцеговина, каже:

„Ја велики жупан Немања дозвољавам Сплићанима да слободно излазе у моју земљу, и сина ми Растка у Хумску земљу, и сина ми Вукана у Зету, и да слободно тргују, и да им се никаква неправда не догоди.“

Надам се да знаш на шта мислим.

Od VII vijeka započinju seobe Slavena preko rimskih provincija. U tome naletu propadaju mnogi gradovi, imanja, utvrde i hramovi. U razdoblju od VII do IX vijeka historičarima često nedostaju historijski izvori, zbog čega je veoma teško rekonstruisati svakodnevni život na ovom području. U X vijeku bizantijski car Konstantin Porfirogenet na području Hercegovine bilježi tri ranosrednjovjekovne kneževine: Paganiju, Zahumlje i Travuniju. Prvi poznati knez u Zahumlju bio je Mihovil Vičević (910. - 950.). Kasnije Zahumlje potpada pod vlast hrvatskih vladara Tomislava i Krešimira.

Uspon bosanske države počeo je za Stjepana II Kotromanića (1322-1353). On je zavladao i Humom, koji će dugo ostati u vlasti bosanskih vladara. Ipak, u XV vijeku u Humskoj zemlji raste moć istaknutih velikana, od kojih je za historiju na području Hercegovine najznačajniji Stjepan Vukčić Kosača, koji godine 1448. uzima titulu hercega, po kojoj je Hercegovina i dobila ime. Neki historijski izvori za njega tvrde da je bio lukav političar, prevrtljiv vjernik i veliki ljubitelj žena. Iz ranog srednjeg vijeka, vjerovatno iz XII vijeka, potiče čuvena Humačka ploča, spiralan natpis na bosanskoj ćirilici s ostacima glagoljskih slova, koja se danas nalazi u bogatoj arheološkoj zbirci Franjevačkoga samostana na Humcu. Brojni su nalazi karolinčkih mačeva, ostruga, nakita i novca, posebno bizantskoga. Za trgovinu je najveća luka bila Drijeva na Neretvi, u neposrednoj blizini Gabele. U duhovnom životu mistična je pojava Crkve bosanske. Utvrđeni gradovi su: Blagaj kod Mostara, Počitelj, Ljubuški, Vidoški, Trebinje, Mičevac, Klobuk i Ključ kod Gacka. XIV i XV vijek prepoznatljivo je i po stećcima, kamenim nadgrobnim spomenicima, od kojih je najčuvenija nekropola Radimlja kod Stoca. Za historičare i jezikoslovce vrijedni su ćirilični natpisi na stećcima, od kojih su najznačajniji onaj Vignja Miločevića iz Kočerina kod Širokoga Brijega iz 1404. godine. On je vrijedan svjedok pripadnosti ovoga kraja bosanskoj kraljevskoj kruni, a pisan je bosančicom i čistom ikavicom, karakterističnim jezičkim izrazom u velikom dijelu Bosne i Hercegovine toga vremena.

"Bosanski klerici (bogoslovi) tek su u Djakovu upoznali, da su sinovi hrvatskoga naroda".

„Glasnik biskupije bosansko-sriemske" god. 1881. br. 3.



Nadbiskup đakovački, Joseph Georg Strossmayer

frenčmen:

ja mislim da je pokatoličena pomoću trikova...

Šalu na stranu, ali uvijek dođem do istog zaključka- Srbi su daleko najgluplji narod na svijetu. Zašto?

Kliknite za proširenje...

Zar ne mislis da je malo bezobrazno nazivati narod iz drzave na cijem se forumu nalazis takvim imenom?

Pa ukratko, po vašim pričama, Srbi su prvo bili katolici. Onda su se konvertirali u pravoslavce. Dio početnih katolika je i dalje ostao katoličkog uvjerenja. Taj dio se kasnije islamizirao (Bosna). Drugi dio pravoslavaca se također islamizirao (slučajevi po Srbiji). Kasnije su se ti pokatoličeni-poislamizirani Srbi pretočili u Bosance, pa u Bošnjake. Drugi dio pokatoličenih Srba je dodatno pokatoličen i pohrvaćen, da bi danas postali Hrvati. Dio južnih Srba je makedoniziran, progovorili su drugim jezikom, i također se odnarodili od Srba. O crnogorcima ne želim trošiti riječi. Tamošnji katolici su isto pokatoličeni već postojeći katolici, koji su pod utjecajem katoličanstva pohrvaćeni, i odnarođeni od početnih Srba-pravoslavaca.

Kliknite za proširenje...

Ovo sto si napisao je vrlo blizu istini, s tim da treba reci da smo i mi sami u tom periodu u svoj nacion ugradjivali delove drugih naroda iz okruzenja, ukljucujuci i izvestan broj Hrvata. Srbi su centralni i naveci narod ovog dela Evrope i nije cudo zasto se to upravo nama desilo.

Mislim ono, ne postoji narod na svijetu koji je preživio toliko odnarođivanja, toliko genocida, i toliko zavjera kao što ste vi. Što je najbolje, i dalje postojite.

malo šale za ovakvu temu....

Kliknite za proširenje...

Ne vidim tu neku narocitu salu. Narod koji zivi na carskom drumu nije ni mogao da ima srecniju istoriju. A zlodela Katolicke crkve prema Srbima spadaju medju najgore kojima smo bili izlozeni. Licno samtram da je Turska nanela daleko manje stete i zla Srbima za 400 godina nego Vatikan za 600.

Kor:

Zar ne mislis da je malo bezobrazno nazivati narod iz drzave na cijem se forumu nalazis takvim imenom?


Ovo sto si napisao je vrlo blizu istini, s tim da treba reci da smo i mi sami u tom periodu u svoj nacion ugradjivali delove drugih naroda iz okruzenja, ukljucujuci i izvestan broj Hrvata. Srbi su centralni i naveci narod ovog dela Evrope i nije cudo zasto se to upravo nama desilo.



Ne vidim tu neku narocitu salu. Narod koji zivi na carskom drumu nije ni mogao da ima srecniju istoriju. A zlodela Katolicke crkve prema Srbima spadaju medju najgore kojima smo bili izlozeni. Licno samtram da je Turska nanela daleko manje stete i zla Srbima za 400 godina nego Vatikan za 600.

Kliknite za proširenje...

pa specijalac kakve ce zlocine turci nanijet srbima kad je srbija bila u savezu sa turcima i jurisala na ostatak evrope,saberi se

А зар то није било одавно у 10 веку када се распало на Католике и Православце?

Kor:

Zar ne mislis da je malo bezobrazno nazivati narod iz drzave na cijem se forumu nalazis takvim imenom?

Kliknite za proširenje...

Ni najmanje, jer je cijeli moj post ironija. No, uvažavam da možda nisam bio shvaćen, pa se ispričavam ako me netko krivo shvatio.

Sandanski:

А зар то није било одавно у 10 веку када се распало на Католике и Православце?

Kliknite za proširenje...

svaka čast na karti,trebamo je se držati

To je podela Rimskog Carstva na Zapadno i Istočno. Iako postoje udžbenici sa nacrtanom granicom Šizme, budite sigurni da tu granicu niko nije čuvao - tako da se to nije moglo smatrti granicom. Štaviše, u doba Šizme Bosana je bila puna patarena - zašto oni nisu na ovoj mapi?

Mapa religija u Evropi: http://de.academic.ru/pictures/dewiki/69/Europe_religion_map_de.png

Srpske kneževine u 9. veku:


Srbija u 13. veku:


Srbija u 15. veku:



Srbija nakon 2. blakanskog rata 1913:


Srbija nakon 1. sv. rata 1919.

Oko 1000. godine - odgovara vremenu crkvenog raskola:
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/da/Shepherd-byzanz_1000-enhanced_1-1900x1500.jpg

Godine 1265: