Islamski spomenici u Srbiji

Bajrakli džamija
(Gospodar Jevremova 11)



Bajrakli džamija je sagrađena oko 1575. godine, kao jedna od 273 džamija i mesdžida koliko ih je u tursko doba bilo u Beogradu (Putopisi Elvije Čelebije). Prvobitno se zvala Čohadži-džamija, po zadužbinaru, trgovcu čohom, Hadži-Aliji. Jednoprostorna je građevina sa kupolom i minaretom. Za vreme austrijske vladavine (1717.-1739.) pretvorena je u katoličku crkvu kad je i srušen najveći broj džamija. Po povratku Turaka, ponovo je džamija. Husein-beg, ćehaja (pomoćnik) glavnog turskog zapovjednika Ali-paše, obnovio je bogomolju 1741. godine, pa se neko vrijeme zvala Husein-begova ili Husein-ćehajina džamija. Krajem 18. veka prozvana je Bajrakli džamija, po barjaku koji se na njoj isticao kao znak za jednovremeni početak molitve u svim džamijama. Poslije obnove u 19. veku, koju su preduzeli srpski knezovi, postaje glavna gradska džamija. I danas je jedina islamska bogomolja u gradu Beogradu.

Šejh-Mustafino turbe (Beograd)






Šejh-Mustafino turbe je turbe (mauzolej) u Višnjićevoj ulici u Beogradu. Podignuto je krajem 18. veka i bilo je u sastavu tekije (islamske bogomolje u kojoj se derviši okupljaju, borave i vrše verske obrede). Oblik turbeta potiče iz predislamskog vremena i podseća na tadašnji šator. Šejh Mustafa je derviš koji je sahranjen u turbetu.

http://sr.wikipedia.org/sr-el/Шејх-Мустафино_турбе_(Београд)

Upoznajte Beograd

Kalemegdanski amam

Tursko kupatilo na Kalemegdanu nalazi se u blizini Istočne kapije Donjeg grada, ispod crkve Ružice. Sagrađeno je u 18. veku.

Na tom mestu se do 1690. godine nalazio barutni magacin, ali on je uništen u eksploziji koja je srušila i okolne zgrade i deo starog zida tvrđave, a u bregu je nastao usek. U tom useku turske vlasti su podigle kupatilo, ili kako bi oni to rekli, amam.

Amami su imali veoma značajnu ulogu u Osmanlijskom carstvu, kao mesto društvenog života i ritualnog pranja. Nastali su kao delovi džamija u kojima se izvodilo ritualno pranje pred molitvu, da bi ubrzo prerasli u samostalne objekte na čiji su izgled i funkcionalnost uticale rimske terme i vizantijska kupatila. Smatra se da su konačni oblik dobile posle osmanlijskog osvajanja Aleksandrije i prvih dodira sa grčko-rimskom kulturom.

Osim religijskog i društvenog značaja, neka turska kupatila su prava remek-dela islamske arhitekture. Iako beogradski amam ne spada u njih, ostao je kao jedno od retkih svedočanstava turskog graditeljstva u Beogradu, pored Bajrakli-džamije na Dorćolu i Damad-ali pašinog turbeta na Kalemegdanu. Krajem devetnaestog veka u zgradi turskog kupatila na Kalemegdanu otvorena je vojnička kuhinja.

U ovoj zgradi danas se nalazi Planetarijum Astronomskog društva "Ruđer Bošković". Osim kao astronomski centar, kalemegdanski amam često služi i kao prostor u kom se organizuju izložbe i druge kulturne manifestacije.

http://arhiva.glas-javnosti.co.yu/arhiva/2005/07/27/srpski/BG05072609.shtml

Damad Ali-pašino turbe u Beogradu


Damad Ali-paša (tur. Silahdar Damat Ali Paşa ili Sehid Damad Silahdar Ali Pasha; 1667. - 5. avgust 1716.), bio je turski veliki vezir.

Damad Ali-pašino turbe u Beogradu

Damad Ali-paša bio je veliki vezir (i siladar?) Osmanskog carstva u periodu 27. april 1713. - 5. avgust 1716. u vreme sultana Ahmeda III. Predvodio je tursku vojsku protiv austrijske u bici kod Petrovaradina 1716. godine i tu je pretrpeo poraz. Mesto na kome je razapeo šator iz kojeg je komandovao bitkom nazvano je Vezirac. U toj bici je ranjen i ubrzo je umro.

Sahranjen je u Beogradskoj tvrđavi na Kalemegdanu. Tu je nad njegovim grobom sazidano turbe. Ovo Damad Ali-pašino turbe sazidano je 1783. a današnji izgled dobilo je prilikom obnove 1928. U tom turbetu kasnije su sahranjeni i zapovednici Beogradske tvrđave Selim paša 1847. i Hasan paša 1850.

Derviši u Beogradu

13.02.2007.

Beogradske tekije, tarikati, šejhovi

Kada je januara 2005. godine grupa sufija iz hrama Mevlevi Galata u Istanbulu izvela svoj impresivni sema obred u beogradskom Domu omladine, malo koji radoznalac koji je prisustvovao tom događaju bio je doista svestan da turski derviši nisu premijerno došli u Beograd, već su se u njega vratili. Jer, kako saznajemo iz čuvenog Putopisa Evlije Čelebije, u vreme kada je on boravio u Beogradu 1660. godine, u tom gradu je bilo čak sedamnaest tekija.[1] U periodu od 1521-1867. godine, dakle, gotovo puna tri i po veka, derviši su živeli u Beogradu, redovno izvodili zikr[2], izučavali dela velikih sufijskih mislilaca, sami pisali mistička dela i poeziju, i imali jednu od centralnih gradskih ulica koja se na austrijskom planu Beograda iz 1789. godine nazivala Derwisch Gassen.

Gde su se sve nalazile beogradske tekije, kako su izgledale, kojim redovima su pripadale? S obzirom na manjkavost podataka koji se tiču baš tog aspekta religijskog života u „Stolnom Beogradu“ u spomenutom periodu, nije lako danas pružiti nedvosmislene odgovore na ova pitanja. Zahvaljujući turskim i austrijskim planovima grada, popisima muslimana, defterima, beratima i vakufnamama iz različitih perioda, kao i docnijim istraživanjima istoričara i istoričara umetnosti, za bar osam tekija se, s prilično pouzdanja, može odrediti tačna ili približna lokacija. Još dve tekije koje se tu spominju do kraja 17. stoleća ostale su, na žalost, neubicirane.

U Beogradu su se još 1863. godine mogle videti bar četiri od tih deset tekija, a jedna od najznačajnijih, Hadži-šejh Muhamedova, čije je turbe sačuvano i danas se nalazi u nekadašnjem dvorištu te kuće, fotografisana je 1866. godine nakon što je u njoj, u jednom kraćem periodu, zasedao Pravitelstvujušći sovjet.[3] Pored spomenute kuće, koja se nalazila u vrhu nekadašnje „Derviške ulice“, odmah ispod današnjeg Studentskog parka, na spisku lociranih, ubiciranih beogradskih tekija, nalaze se još: tekija na Savi, tekija u tvrđavi Narin (na zapadnom kraju Gornjeg grada), kao i tekije nazvane po Šejh Ali-efendiji, Šejh hafiz Mehmedu, Šejh Hasan-efendiji, Šejh Hašim-efendiji, i Mehmed-paši Jahjapašiću.[4] Neubicirane su tekije za koje se, prema pisanim izvorima, veruje da su se nalazile u mahali Tir-i-bala džamije i Bulbulderu,[5] današnjoj Zvezdari.

S obzirom na to da je sačuvana njena fotografija, najviše se danas zna o Hadži-šejh Muhamedovoj tekiji na početku strme Višnjićeve ulice ispod Studentskog parka. Što je najvažnije, i danas se zna kako je ona izgledala i gde se tačno nalazila. Na planu austrijskog oficira Bruša iz 1789. godine, ova tekija je ucrtana odmah preko puta Kizlar-agine džamije iz ranog 17. veka. Feliks Kanic, štaviše, beleži 1897.g. da su se u turbetu ove tekije nalazili grobovi trojice „verskih junaka“: Horasani baba-Mehmeda, Bagdali Mustafa-bega[6] i Anteđe hadži-šejh Omer-efendije. Pretpostavlja se da je tekijska kuća na fotografiji iz 1866. podignuta u 18. stoleću, dok je izvorna Horasanijina tekija bila iz Čelebijinog vremena, dakle, sredine 17. veka. Pravougaone osnove, ona je imala dimenzije 17,5m x 8m i kraćom, strmom stranom, njen spoljašnji zid se spuštao niz Dervišku ulicu. Dužom stranom ona je bila okrenuta ka današnjem Studentskom parku. Kapija, i sama zgrada tekije, nalazile su se na toj strani. U tekiju se ulazilo iz dvorišta u kome se, pored spomenutog mauzoleja, nalazilo nekoliko nišana, kao i štala, nužnik i zatrpan bunar. Pored tekije se u istom dvorištu nalazila i manja prizemna kuća, a glavna kuća se sastojala od tri prostorije u prizemlju (veća soba, manja soba i hodnik) i još četiri na spratu, među kojima je, po svemu sudeći, bila i semahana, prostorija u kojoj su derviši izvodili svoj centralni obred – zikr (dhikr). Na žalost, ova istorijska kuća je porušena 1892.g., a u zemlji je ostao još samo njen podrum.[7]

Ko je bio šejh Mehmed (Muhamed) Horasani i kojem tarikatu je pripadao? U svom putopisu Čelebija spominje tekiju Mehmed-paše Jahjalija (Jahjapašića)[8], jedno od najstarijih beogradskih sufijskih zdanja, podignutih, svakako, pre pašine smrti 1548. Ta tekija se nalazila u dnu Derwisch Gassen, na Dorćolu, u bloku između današnje Dušanove, Knićaninove, Skenderbegove i Dubrovačke ulice.[9] S obzirom na to da nose isto ime, te da su se nalazile nedaleko jedna od druge, sasvim je moguće da su ova, i Hadži-šejh Muhamedova tekija, bile sagrađene iz istog vakufa Mehmed-paše Jahjapašića, odnosno Mehmeda (Muhameda) Horasanije. A kako je Mehmed-paša bio poznat kao akindžijski beg, pretpostavlja se da su obe tekije izvorno pripadale bektašijskom redu, jer je među akindžijama bio razvijen kult Hadži Bektaš Velija, osnivača tog bratstva.[10] Bektašije su bile tipično turski derviški red, rasprostranjen među pripadnicima osmanske vojske. Njihovi šejhovi su obično vršili dužnost imama među posadama tvrđava.

Moguće je, isto tako, da su te dve tekije, u docnijim periodima, pripadale i nekim drugim tarikatima. U natpisu šejh-Mustafinog turbeta, koji je 1783.g. podigao defterdar Husni Jusuf,[11] piše, na primer, da je taj šejh bio sadija, pa je osnovana pretpostavka da je i Hadži-šejh Muhamedova tekija, koncem 18. veka, pripadala tom redu. Sadije su, kao i bektašije i rifaije, bile tipično vijnički tarikat. Za bektašije se još vezuje i tekija u tvrđavi Gornjeg grada, kao i Subašina tekija na periferiji Beograda koje takođe spominje Evlija Čelebija u svom zapisu.[12] Izgleda da je baš o toj drugoj tekiji reč u vakufnami beogradskog defterdara Ahmed-efendije, koji spominje nekakvu bektašijsku kuću koja se nalazila na Bulbulderu. Za hranu u toj derviškoj tekiji defterdar je namenio 12 akči dnevno, dok se, u istom dokumentu, za sadijsku i halvetijsku tekiju određuje po 30 akči.[13] Ovaj dokument, koji u svom radu navodi Radmila Tričković, dragocen je za istraživače, naročito zbog toga što se tu izričito spominju tri poznata sufijska reda u Beogradu u 18. veku. Defterdar Ahmed je, prema tom dokumentu, „za stan šejhova halvetijskog reda namenio dve kuće, od kojih je jedna imala 5 odaja u prizemlju i 6 na spratu, a druga dve velike prizemne odaje i mutvak, jednu odaju na spratu, zatim zgradu za seno, bunar, baštu od 4 dunuma i avliju od 25 aršina. Šejhovima sadijskog reda defterdar je zaveštao jednu kuću blizu konaka beogradskog mukabeledžije na Zereku. Ova kuća imala je po 5 odaja u prizemlju i na spratu, mutvak, podrum, jednu zasebnu odaju, baštu od pola dunuma i malu avliju. Za izdržavanje šejhova ovog derviškog reda Ahmed-efendi je ostavio i jedan vinograd od 45 dunuma, koji se nalazio blizu starog ambara u Varoši, na Dunavu“.[14] Pretpostavlja se da je i defterdar Ahmed bio pripadnik nekog od spomenutih tarikata.

Iz nekih drugih dokumenata koji pripadaju osmanskom periodu u povesti Beograda, saznajemo imena brojnih drugih derviša. Najpre Evlija Čelebi spominje nekog šejha Kurudžizade kao starešinu (dede) beogradskih halvetija, dodajući da je on bio dobar i pobožan šejh i halifa Mahmud-efendije, pročelnika glavne tekije u Uskudaru.[15] derviši Hamza i Husein iz Anadola, te Baba Ruhi Adžem, Emir Bagdadi i ćatib Baba Bali iz Kuliča. Samo četvrt veka docnije (1560.) spominju se još i Šaban-dede, Baba Bustan, Baba Mahmud, Dedezade, Omer (sin Dedekaima), Pervane, derviš u Ferhad-pašinoj mahali, i još neke sufije.[16]

Poseban ugled u versko-pravnim i naučnim krugovima imao je, na prelazu iz 16. u 17. vek, šejh Nurullah Ibrahim bin Iskender, poznatiji po svom književnom imenu Muniri Belgradi. Šejh Muniri je bio rodom iz Bosne, školovao se u carigradu, a u Beogradu je proveo najveći deo svog života kao muftija i profesor čuvene medrese Mehmed-paše Jahjapašića. Pisac i pesnik, enciklopedik, propovednik, Muniri Belgradi je bio autor brojnih versko-moralnih i pravnih spisa, uključujući i geografski traktat Seb’yyat koji je izgubljen, kao i rodoslov derviških redova na Balkanu (Silsilat al-mugarrabin).[17] uputio starešini derviškog reda melamija Huseinu Lamekaniju. Šejh Iskender je umro 1617. godine, a njegovo turbe se dugo nalazilo na uglu Dubrovačke i Skenderbegove ulice[18].

Hazim Šabanović pretpostavlja da je u 16. i 17. stoleću u Beogradu bio zastupljen veliki broj derviških bratstava, uključujući bajramije, melamije, bektašije, halvetije, gulšenije, kadirije, hindije, mevlevije, nakšibendije, rifaije, sadije, sunbulije, šabanije, šazilije i ušakije. Moguće je da su tu još bile prisutne i bedevije, dželvetije, džerahije i sinanije, „o kojima nema pomena u izvorima, ali ih je bilo po drugim balkanskim centrima“.[19]

Ono što, međutim, sigurno znamo jeste da su se, pored halvetija, sadija i bektašija, u Beogradu nastanile i kadirije i nakšibendije. Kadirije su imale svoje tekije na Dorćolu i Kalemegdanu. U Gornjem gradu se njihova tekija nalazila pored šehidskog turbeta Damad Ali-paše, osvajača Moreje, koji je poginuo u bici kod Petrovaradina avgusta 1716. godine. Tu tekiju je, između 1743. i 1746.g., podigao beogradski vezir Jahja-paša Hatibzade.[20] (po kome je i sama tekija dobila ime), a njega je na tom mestu docnije nasledio sin Hasan.[21] Radmila Tričković to zaključuje na osnovu berata iz 1793. o postavljenju šejha Seid Hasana, sina rahmetli šejha Mehmeda Hašima.[22] S obzirom na to da je Hašim-efendija bio kadirijski šejh, logično je pretpostaviti da je i ova tekija, bar u jednom periodu, pripadala kadirijama. Istom redu je verovatno pripadala i Šejh Hasan-efendijina tekija koja se, prema turskom planu iz 1863.g., nalazila na uglu današnje Gospodar Jovanove i Rige od Fere (br. 12).[23] Ta tekija se spominje u Kanličkom protokolu iz 1862., a u jednom drugom dokumentu iz 19. veka ona se urbanistički ucrtava u istu liniju sa Bajrakli-džamijom.[24] Ovoj tekiji je, pak, pripadala Kalin-džamija, sa spiska džamija iz 1836. godine.

Ćehajić i Tričković, štaviše, dovode još šejha Hasana u vezu sa tekijom koja se u 19. v. nalazila pored nestale džamije na staroj Aga-kapiji. Moguće je, naime, da je i ona, vek ranije, pripadala kadirijama. U jednoj umrlici iz 1698. spominje se, najzad, i tekija kod Šehitlik džamije na Dorćolu. Docnije se tu nalazila čuvena Ali-pašina džamija, a pored nje, u 19. veku i tekija šejh Ali-efendije, u bloku između ulica Visokog Stevana, Cara Uroša, Despota Đurđa i Braće Baruh.[25]

Kada je reč o nakšibendijama, zna se, na osnovu jednog sudskog protokola iz 1680., da je izvesni šejh Husein ibn Muhamed, koji je i sam bio nakšibendija, sagradio tekiju u Beogradu i poverio je halifi Alija Samarkandija – šejhu Mehmed ibn šejh Isi. U tu svrhu, šejh Husein je poklonio svoje imanje i dućan. Ćehajić, koji daje ovaj podatak, pretpostavlja da je ta tekija bila aktivna u 17. i 18. veku, te da su se u njoj smenjivali šejhovi nakšibendijskog reda.[26] Nakšibendije, i danas veoma rasprostranjene u Bosni, izvodile su pored uobičajenog, glasnog (džehri), i skriveni, bezglasni zikr srca (kalbī).

Ne zna se, najzad, kojem tarikatu je pripadala još jedna dorćolska tekija, podignuta u bloku između ulica Francuske, Simine, Dositejeve i Gospodar Jevremove, na mestu gde se danas nalazi ambasada Holandije. Ova tekija nosi ime Šejh-hafiz Mehmeda i ucrtana je na turskom planu iz 1863.

Na osnovu napred spomenutih podataka o poznatim beogradskim tekijama, sasvim je osnovano pretpostaviti da je Evlija Čelebi, inače često nepouzdan kada je reč o statistici, bio dosta precizan u svom izveštaju o 17 tekija koje su se oko 1660. godine nalazile u tom gradu. Tu bi se, verovatno, mogle ubrojiti sve poznate tekije s kalemegdanske tvrđave, iz varoši, ali i neke sa periferije Beograda. Sasvim je izvesno da su se već tada u gradu nalazile tarikatske zajednice kadirija, halvetija, nakšibendija, sadija i bektašija. Bilo je tu, svakako, i drugih redova, ali bi se o njihovom prisustvu može samo posredno zaključivati. Izgleda da je u Beogradu islamski misticizam (tasawwuf)našao pogodno tle naročito u 17. stoleću, kako u praktičnom delovanju raznih tarikata, tako i u njihovoj naučnoj, književnoj, pravnoj i filozofskoj ostavštini.

[1] Evlija Čelebija, Putopis – odlomci o jugoslovenskim zemljama I, prev. H. Šabanović, Svjetlost, Sarajevo, 1957, str. 99.
[2] Zikr (dhikr) je centralni derviški (sufijski) obred podsećanja na Boga putem invokacije i ponavljanja njegovog imena i njegovih atributa u jedinstvu daha, zvuka i pokreta. Ova praksa se temelji na jednom ajetu iz Kurana (33,41) u kome se savetuje: „O vjernici, često Allaha spominjite i hvalite“. Postoji više vrsta, tipova zikra koji se praktikuju u sufizmu, a derviši se, povodom njegovog kolektivnog izvođenja, u tekijama obično sastaju jednom nedeljno.
[3] Videti odštampanu fotografiju ove kuće u Divna Đurić-Zamolo, Beograd kao orijentalna varoš pod Turcima 1521-1867, Muzej grada Beograda, Beograd, 1977, ilustracije.
[4] Ibid., str. 72-73.
[5] Ibid., str. 74. Tu je verovatno bila reč o Subašinoj bektašijskoj tekiji sa Čelebijinog spiska beogradskih izletišta (Čelebija, str. 103).
[6] Po kome se ovo turbe i danas naziva Šejh-Mustafino turbe. To, uostalom, piše i na ploči iznad ulaza u turbe, gde se još nalazi i podatak da je ono sagrađeno 1783-84. godine, te da je šejh Mustafa bio starešina sadijskog derviškog reda(Ibid., str. 71).
[7] Ibid., str. 71.
[8] Čelebija, str. 99. U originalnom tekstu putopisa stoji Mehmed-paša Abali, ali prevodilac Šabanović smatra da je reč o grešci, i da tu treba da piše Jahjali, odnosno Jahjapašić.
[9] Ovo je bila jedna od istorisjkih lokacija u beogradskom šeheru toga vremena. Tu se nalazila i čuvena džamija Gazi Mehmed-paše Jahjapašića, docnije poznata i kao Imaret džamija, sagrađena 1548-1549.g. (Čelebija, str. 97) u mavarskom stilu. Pored same džamije i tekije, u istom bloku se nalazila i Jahja-pašina medresa iz 1599, a verovatno i biblioteka.
[10] Cf. Džemal Ćehajić, Derviški redovi u jugoslovenskim zemljama, Sarajevo, 1986, str. 170 i Hazim Šabanović, „Islamska prosveta i kultura“, u Istorija Beograda 1, Prosveta, Beograd, 1974, str. 416. Akindžije su inače bili jurišni konjanici koji su vršili upade u neprijateljsku teritoriju. Možemo pretpostaviti da su se neki od tih bektašija našli u Beogradu odmah po njegovom zauzimanju 1521. godine.
[11] Radmila Tričković, „Promene u varoši posle 1740.“ u Istorija Beograda 1, str.670.
[12] Cf. belešku 4.
[13] Ibid., str. 670.
[14] Ibid., str. 670.
[15] Evlija Čelebija, Putopis, str. 100. U Beogradu je pre 1717. godine doista postojala jedna halvetijska tekija iz vakufa Koski Mehmed-paše, ali se ne zna njena tačna lokacija.
[16] Šabanović, str. 415-416.
[17] Ibid., str. 418. Reč je tu zapravo o Rodoslovlju božijih ugodnika i biografijama pobožnih. Najbolji izvor za biografiju i bibliografiju Munirija Belgradija je delo istoričara Hazima Šabanovića Književnost Muslimana BiH na orijentalnim jezicima, Sarajevo, 1973. Prema Šabanoviću, Muniri je napisao 121 biografiju derviških šejhova koji su živeli u Anadoliji i Rumeliji do kraja vladavine sultana Ahmeda III (1617.g.). Rukopis tog dela se čuva u Carigradu., dok je manje poznato delo iz etike i prava Staza pravoga puta sačuvano u Gazi Husrev-begovoj biblioteci u Sarajevu.
[18] Čelebija, str. 106. Tu se nalazila i poznata Munirijeva bašta koju Evlija opisuje na sledeći način: „U Muniri-efendijinoj bašči ima sočnih ’kumru’-kajsija koje su teške po četrdeset drama, zatim sočnih šeftelija koje su teške po stotinu drama, a ima i grožđa, šljiva, krušaka, trešanja, dinja i lubenica. Na glasu je još rumeni sok od višanja, museles i hardalija“ (str. 103).
[19] Ibid., str. 416. [20] Đurić-Zamolo, str. 73 [21] Ćehajić, str. 136. [22] Tričković, str. 671. [23] Đurić-Zamolo, str. 73.
[24] Ibid., str. 72.
[25] Ibid., str. 73. [26] Ćehajić, str. 67.

http://pescanik.net/content/view/569/144/

Orijent u Beogradu

Osam predloga za šetnju

Grad iz drugačije perspektive



Ako ste mislili da je ovo tekst o splavovima, pogrešili ste. Predlažemo vam da vidite grad iz drugačije perspektive: osam mesta na kojima najbolje možete osetiti orijentalnu atmosferu u našoj prestonici.

Ukoliko volite da listate turističke vodiče, sigurno ste primetili da u mnogima postoji ono što se, na primer, naziva „predlog maršrute“ ili „šetnja po...“. Ovakve šetnje najčešće su organizovane po istorijskom principu, mada postoje i „šetnje“ tipa „tajanstveni Pariz“ ili „romantični Rim“. Svejedno, ako ste oduvek muku mučili da sebi, a i svojim inostranim prijateljima, objasnite da Beograd ima i druge zanimljivosti van poteza Slavija — Knez Mihailova (mada niste bili baš sigurni šta bi to bilo), ovo je tekst za vas.
Beograd je grad koji se ne otkriva na prvi pogled (mnogi bi rekli: ni na drugi, ni treći... treba vremena, je li). Tragovi bogate i neverovatno raznovrsne prošlosti retki su i najčešće skriveni. Treba za njima tragati i otkrivati ih postepeno; jedno otkriće vodiće vas ka drugom. Skromni objekti kriju fantastične priče, legende se prepliću sa istorijskim datumima, misterije se pojavljaju na sve strane. I tek tada vidite koliko je uzbudljiv grad u kom živite.

Uvek mi je bilo interesantno da sem izvesnih izraza u školskoj lektiri, čije ste značenje morali da tražite na kraju knjige, i genetske predodređenosti za senzualne ritmove, nisam baš nalazio mnogo tragova dugog perioda koju je naša nacija provela pod osmanskom upravom. A opet, takvi tragovi postoje. I ne samo tragovi.
Predlažemo vam da saznate šta se krije iza objekata pored kojih svakodnevno prolazite i da zajedno s nama otkrijete orijentalni Beograd.

1. Bajrakli džamija — Gospodar Jevremova ulica
Kažu da je krajem 17. veka u Beogradu postojalo čak pedesetak džamija. U 20. vek smo ušli sa dve, a sada je ovo jedina islamska bogomolja u prestonici. Podignuta je najverovatnije posle 1690. godine, kada je Sulejman II osvojio Beograd. Zanimljivo je da po dolasku Austrijanaca ona postaje katolička crkva koju su vodili jezuiti. Bajrakli je nazvana po tome što je na njoj istican barjak koji je označavao vreme za molitvu. Ovakvo ime džamija nosi od kraja 18. veka.

2. Turbe — ugao Višnjićeve i Braće Jugovića, Gornji grad na Kalemegdanu
Turbe je, u stvari, nadgrobni spomenik ili, preciznije, mauzolej. Oblik turbeta potiče iz predislamskog perioda i podseća na šator koji se tada koristio. Izgleda da je u Beogradu nekada postojalo poprilično ovakvih građevina, ali sada su nam ostale samo dve. Turbe u Višnjićevoj ulici naziva se Šeih-Mustafino turbe i izgrađeno je krajem 18. veka. Bilo je u sastavu tekije u kojoj su obitavali derviši.
Drugo turbe je starije, potiče sa početka 18. veka i u njemu je sahranjen „osvajač Moreje“ Šehid Damad Ali-paša, veliki vezir koji je poginuo u bici sa Austrijancima za Petrovaradin. Turbe je bilo u sastavu groblja Sulejmanove džamije.

3. Muzej Vuka i Dositeja — Gospodar Jevremova 21
Jedina orijentalna zgrada u Beogradu za koju se sa sigurnošću zna da je izgrađena u 18. veku. Verovatno je bila kuća nekog bogatog Turčina, jer je građena u tom stilu. Jasno je podeljena na „selamluk“ — deo okrenut ulici, namenjen muškarcima, i „haremluk“ — unutrašnji deo namenjen ženama i porodičnom životu. Treba još zamisliti i veliki voćnjak koji se nalazio iza kuće. Ova zgrada je tokom pet godina bila prva škola u Srbiji koju je osnovao Dositej Obradović, a njen prvi učenik bio je otac naše pismenosti, Vuk Karadžić.

4. Konak kneginje Ljubice
Mada u potpunosti izgrađeno nacionalnim snagama, ovo zdanje još nosi odlike i atmosferu orijenta. Podignuto je 1831. godine kao rezidencija kneza Miloša, koji je nije voleo jer je bila isuviše blizu turskog garnizona. U zdanje se uselila njegova žena Ljubica sa svoja dva sina, te otud i naziv. Ljubica je u zgradi ostala i kada je Miloš napustio Srbiju; nasilno je iseljena tek 1842. godine i prebačena u Novi Sad. Zgrada je kasnije bila licej, sud, zavod za zaštitu spomenika i, najzad, zanimljiv muzej koji skuplja svedočanstva o građanskom životu u prošlosti. Obavezna poseta.

5. Amami — Konak kneginje Ljubice, Donji grad na Kalemegdanu, Admirala Geprata 12
Kad ste već u Konaku, obavezno posetite amam, najlepši koji se može videti u Srbiji. Amam je kupatilo čija tradicija seže do starog Rima i Vizantije, a Turci su dodali prostoriju za znojenje, što je azijska tradicija. U islamu čišćenje tela ima i obrednu funkciju, tako da su ove građevine bile česte u Otomanskoj imperiji. Najstariji je amam u Donjem gradu, podignut u 18. veku na mestu nekog starijeg. Danas pripada planetarijumu.

6. Česma Mehmed-paše Sokolovića — Kalemegdan
Ako hoćete da vidite najlepši pogled na Donji grad i reke, obavezno idite do Defterdarove kapije (odskora postoji dobra mapa Kalemegdana sa ucrtanim svim važnijim spomenicima). Tu ćete naći i česmu Mehmed-paše Sokolovića, ne mnogo impresivno zdanje, koje pak ima impresivnu istoriju. Podigao ju je u 16. veku Mehmed-paša Sokolović, poreklom Srbin, koji je toliko napredovao u osmanskom carstvu, da je karijeru završio kao veliki vezir. Andrić se inspirisao njegovim životom, a naš slavni istoričar Radovan Samardžić napisao je o njemu jednu od svojih najlepših knjiga.

7. Kafe „Kandahar“ — Strahinjića Bana 48
E sad, ako ste se umorili od šetnje, predlažemo da se odmorite na simpatičnom mestu, sve ostajući u istom raspoloženju. U blago orijentalnoj atmosferi možete da naručite pravu tursku kafu ili uživate u sitnim kolačima kontemplirajući istorijske zavrzlame ovih prostora. Za brzometno vraćanje u sadašnjost poslužite se nekim od maštovitih koktela.

8. „Byblos“, libanski restoran — Knjeginje Zorke 30
Sad — nije baš tursko, ali je najbliže orijentu što od restorana imamo. Dakle, lepo ste se našetali, kafica vam je otvorila apetit, vreme je da se nešto i prezalogaji. Libanska kuhinja je vrlo bogata i raznovrsna, po ukusima bliska našoj, tako da su prijatna iznenađenja osigurana. Izaberite meze i nećete pogrešiti. Uveče se ovde ponekad organizuju i nastupi trbušnih plesačica, što je idealno da kompletirate vašu orijentalnu šetnju Beogradom pre no što izađete u noć.

Tekst: Boban Jevtić
Foto: Tamara Bošković

http://www.yellowcab.co.yu/stampano/53/06.jsp

B92: Koliko dzamija je bilo u Beogradu

17. Bg priče - Bajrakli džamija

Najpoznatiji islamski spomenik u Srbiji je ĆELE KULA.
Ne boj se mi srbi to još nismo zaboravili (a i nećemo nikad). Ta građevina pokazuje pravo lice Islama.
Ćele kula je spomenik stradanja srpskih ustanika poginulih u borbi za oslobođenje od Turaka. 31.maja 1809.godine.

Predstavlja jedinstven spomenik takve vrste u svetu koji verno oslikava turske zločine i surovu osvetu nad narodom.

Podignuta je na putu za Carigrad od 952 lobanje poginulih Sinđeličevih junaka kao opomena i pretnja budućim poklolenjima.

OVO JE PRAVO LICE ISLAMA!

Nabijanje na kolac na Stambol kapiji, rad Nikole Milojevića

ISLAM je bio inspirativan za ovog slikara.

Spomenici islamske kulture u Srbiji iz ugla beogradske politike

Petak, 26. Februar 2010.| 00:00


Što je za srpsku duhovnost Srpska pravoslavna crkva, za nauku i umjetnost Srpska akademija nauka i umjetnosti, to je među srpskim pisanim medijima drevni i dnevni list „Politika“. Ovaj dnevnik bio je i ostao uputstvo političke misli za srednji intelektualni stalež i šire novinsko čitalaštvo. Zato sadržaj edicije „Upoznaj Srbiju“ br. 38 pod naslovom „Spomenici islamske kulture u Srbiji“, objavljen kao poseban dodatak u „Politici“ od ponedjeljka 22.02.2010. god. u broju 34588, ne može se posmatrati kao obična edicija nastala iz površnog i neprofesionalnog pristupa uredništva.

Riječ je, zapravo, o dobro osmišljenom projektu koji samo na prvi pogled ima za cilj biti od pomoći turističkoj i široj javnosti Srbije, kako ne bi ostala uskraćena za činjenicu da u ovoj zemlji, pored Ustavom odabranog srpskog naroda, žive i oni koji to nisu, poput Bošnjaka, Albanaca i Roma sa islamskom vjerom, kulturom i tradicijom.

Pošto dosadašnje mape nisu uspjele sakriti istinu o ostacima nadmoćne islamske kulture i civilizacije koja je oblikovala Balkan od kraja 14. do početka 20. vijeka, a pošto je definitivno postalo jasno da dvjestogodišnji projekti čišćenja ovog prostora od muslimana (čitaj Turaka) nisu dali konačne rezultate, naprotiv, doživjeli su svoj apsolutni krah bezumnim genocidom u Srebrenici nad Bošnjacima 1995. i neuspjelim egzodusom Albanaca na Kosovu 1999., vrh je izabrao baš ovaj trenutak da prosvijetli znanje čitalaštva, posebno dizajniranom informacijom i ilustracijom „duhovnog i spomeničkog bogatstva muslimana u Srbiji“.


Na naslovnoj stranici prikazana je Husein-pašina džamija u Pljevljima u Južnom Sandžaku, tj. u Crnoj Gori. Kako je moguće da džamija u Pljevljima spada u kulturnu baštinu Srbije?


U uvodnom dijelu pod naslovom „Zapis“ kratko se, kao, predstavlja učenje islama sa tačnom formom, ali neskrivenim neislamski duhovnim nabojem, ponajviše biblijskim. „Anđeo“, „Duh sveti“, „Mojsije“, „Jevanđeoske“, „Isusom“, termini su koji ne pripadaju islamskoj duhovnosti i za sada niko od pravih, pa ni krivih predstavnika islamske uleme, ako se izuzme Jusufspahić nasljednik, nije takvom terminologijom predstavljao islam. A svako iole upućen zna da je terminologija osnov identiteta svakog vrijednosnog, bilo duhovnog, naučnog, filozofskog ili umjetničkog sistema.

Pod naslovom „Pregled“, predstavljajući istorijat dolaska islama na Balkan, jasno se implicira da su Srbi i drugi narodi „ognjem i mačem“ utjerani u islam, što i oni iole upućeni u povijest islama na ovom prostoru znaju da je najobičnija neistina, jer da je bilo prisilne islamizacije za petsto godina osmanske vladavine vjerovatno među Srbima danas ne bi bilo pravoslavaca.

Spominje se islamizacija Srba i domaćih naroda. Koji su to domaći narodi? Šta znače navodnici kod izraza domaći narodi? Još jednom teza o negaciji Bošnjaka kao naroda, ali izgleda i još nekih balkanskih naroda. Ovaj pasus predstavlja uvredu na račun bošnjačkog naroda i islamske vjere. Izraz „postoje kažu tendencije“ i ostatak ove rečenice predstavlja jeftino dnevno-politikantsko ismijavanje prava muslimana u Srbiji da svoju zajednicu urede prema svojim potrebama. Nabrojano je, pored Bošnjaka i Albanaca, više od deset naroda koji čine pripadnike islamske vjere u Srbiji.

Koji postotak, naprimjer, čine Indonežani ili Pakistanci u ukupnom broju muslimana u Srbiji? Ima li u Srbiji muslimana koji su Somalijci, Marokanci ili Hrvati i ako ima zašto nisu spomenuti? Cilj ovog nabrajanja je očito minimiziranje jake uloge bošnjačkog naroda i sandžačke regije u oblikovanju institucija Islamske zajednice u Srbiji.

Popis najznačajnijh hramova (čemu izraz hramovi) potpuno je proizvoljan. Neko je izgleda, sjedeći u kafani, nabrajao džamije koje su mu slučajno padale na pamet. Po čemu su, naprimjer, džamije u Sjenici važnije od onih u Preševu ili Bujanovcu. Stiče se veoma ružan utisak da džamije u predjelima gdje žive Albanci nisu važne.

Tema za sebe je pitanje ima li džamija na Kosovu i spadaju li one u kulturnu baštinu Srbije?

U sljedećem pasusu se nastavlja: „Mujezini se slobodno čuju i u Beogradu (na petnaest mesta u deset opština)...“. Kada se mujezini čuju to znači da se ezan uči glasno ili sa minare ili posredstvom ozvučenja. Da li je iko čuo ezan u Beogradu izvan džamije ili mesdžida? Nije i ne može ga čuti jer tamo nema vjerske slobode. Ezan se isključivo uči prigušenim glasom mujezina ili samo unutar vjerskog objekta.
A još jedna je u nizu neistina da u Prijepolju ima medresa, a u Beogradu medresa i islamska akademija. U Prijepolju postoji mejtep koji se po srbofilskoj projekciji predstavlja kao medresa, a u Beogradu u okviru Bajrakli džamije postoji samo porodica Jusufspahić, uvijek odana svakom režimu sa svojom porodičnom manufakturom koja raspolaže hrpom pečata kojima se po potrebi ovjeravaju diplome i sertifikati, a bogme i hamajlije po želji kupaca, ma kojoj vjeri, naciji ili orijentaciji pripadali.

Pod naslovom „Kratka povest Islamske zajednice u Srbiji“ javnosti se podmeće kako Islamska zajednica postoji svega 140 godina, vezujući njen nastanak za ukaz kneza Mihajla Obrenovića kojim se islam „priznaje kao veroispovest“, što bi sličilo tvrdnji da Srpska pravoslavna crkva postoji od dobijanja svojevrsne autonomije Pećke patrijašije odlukom Sultana čiju gradnju je sam Sultan finansirao.

Formulacija „muftija srbijanski“, čije je sjedište, navodno, bilo u Nišu prije Balkanskih ratova, ne postoji nigdje zapisana već predstavlja još jednu „porodičnu“ izmišljotinu sa ciljem srbizacije vjerskog identiteta muslimana i Islamske zajednice u Srbiji. U istom poglavlju se ističe da su „posle Prvog svetskog rata“ u Kraljevini SHS „muslimani ušli u tri odvojene verske zajednice“, navodno sa sjedištem u Beogradu, Baru i Sarajevu, što je apsolutno netačno. Opšte je poznato da je Islamska zajednica u to vrijeme imala dva ulema-i-medžlisa, i to u Sarajevu i Skoplju. Tvrdnja da je 1930 god. sjedište reisu-l-uleme prebačeno iz Sarajeva u Beograd, te da je reisu-l-ulema Maglajlić inaugurisan u Bajrakli džamiji istina je, ali po principu da je poluistina obično najveća laž, namjerno je izostavljena činjenica da je nakon samo šest godina Reisu-l-ulema vraćen u Sarajevo, a tadašnji pokušaj da se od Beograda napravi duhovno i administrativno sjedište Islamske zajednice smatra se neuspjelom agresijom na vjeru i tradiciju muslimana, poput onog iz oktobra 2007. godine.


U komunističkom periodu se neprimjereno veliča Beogradsko muftijstvo. To muftijstvo nije učinilo ništa za muslimane izvan Beograda, a pitanje je i koja su mu dostignuća u samom Beogradu. Činjenica da muslimani Beograda nemaju čak ni groblje frapantana je. Ima li u Srbiji još koji milostivi knez da im nakon 140 godina to dodijeli?


Tvrdnja da je 1994. god. održan Sabor Islamske zajednice Srbije u Nišu je najobičniji falsifikat, što potvrđuje činjenica da ne postoji nikakav javni ili medijski zapis o takvom događaju iz tog vremena. Isto poglavlje sadrži još jednu dezinformaciju koja glasi da je reisu-l-ulema u Sarajevu formirao Odbor za objedinjavanje Islamske zajednice Srbije na čelu sa mr. Mevludom Dudićem. Zaključak da se ova sveska neće baviti problemom dvojnosti u Islamskoj zajednici zvuči, najblaže rečeno, cinično, pošto je kroz kompletan tekst i većinu ilustracija protkana promocija paravjerske tvorevine iz privatnog posjeda porodice Jusufspahić.


Pod naslovom „Hramovi“ u tekstu se govori o džamijama. Tekst sadrži dosta korisnih podataka i lijepih fotografija naših džamija, ali i obilje nepreciznosti i nejasnoća. Tako ostaje nejasno šta je alem na džamiji i zbunjujuće da je Arap džamija nevelikih dimenzija. Da li je džamija u Priboju spomenik kulture? Ako nije, zašto je izdvojena? Ponovo se potvrđuje utisak stihijskog rada. Možemo postaviti i pitanje zašto neke stare i lijepe džamije još nemaju status spomenika kulture, npr. Ibrahim-pašina džamija u Prijepolju.


Čudi, vrijeđa i zapanjuje da djelo koja nosi naslov „Spomenici islamske kulture“ obrađuje samo džamije i turbeta. Šta je sa hanovima, hamamima, tekijama, musalama, mektebima, sahat-kulama...? Da li je to još jedan perfidan pokušaj da se islamska baština minimizira i svede samo na usko religijski koncept.
Skandalozno je i nemoralno opravdavanje paljenja Bajrakli džamije. Ona je, čitamo, spaljena kao reakcija na paljenje crkvi na Kosovu. Komentar je suvišan.


Pod naslovom „Praznici i običaji“ tekst je korektan i donosi tačne informacije o muslimanskim blagdanima.
Međutim, pod naslovom „Mezarja i turbeta“ pitamo se šta je izvor za podatak da je Šejh Mustafino turbe podignuto 1874. godine? Da li su i njega možda gradili Obrenovići. Ovo turbe nekada je bilo dio kompleksa tekije, a građeno je mnogo ranije.

U podnaslovima „Dva primera“ i „Dva citata“ govoriti o samo dvojici značajnih muslimana iz Srbije skandalozno je srozavanje. Možemo vidjeti u prethodne dvije sveske kako se govori o značajnim pojedincima iz redova manjina. Posebno čudi da nije spomenut nijedan živi musliman koji u ovoj zemlji nešto vrijedi. A nije da ih nema.

Ilustracije u ediciji su tek priča za sebe. One predstavljaju svojevrstan album Bajrakli džamije koju već više decenija u svom posjedu drži pomenuta porodica. Ova džamija je jedina u Beogradu i njeni posjednici špekulacijama uspijevaju da joj zadrže simboliku multikonfesionalnosti srpske prijestolnice. Da informacija o džamijama u Beogradu ne bi bila manjkava valjalo je spomenuti da ih je bilo 350, a da su sve osim jedne nestale u naletu razvoja savremene Srbije. Fotografije ove edicije jasno imaju ambiciju da iole vrate u život nosioce paravjerske tvorevine koji su se prije nekoliko dana skupili u okupiranoj Bor džamiji u Novom Pazaru kako bi, tobože, izabrali svog poglavara, i kad prije postadoše spomenici kulture?

Posebno je uvjerljiva fotografija na kojoj pozira Muhamed Jusufspahić, nasljednik, prilikom nekog teferiča u Beogradu, a koji sebe naziva muftijom srbijanskim, našta muslimansko uho nikako da se navikne pošto nam je do sada bilo poznato: srbijanska pršuta, srbijanski opanak, srbijanska šajkača, ali srbijanski muftija – e to je nečuveno.

Teško je povjerovati da je slučajnost objavljivanje ove edicije u istom danu kada Radio televizija Srbije na prvom kanalu emituje drugi dio italijanskog dokumentarnog filma u kome se, navodno, dokazuje sprega terorizma i trgovine narkoticima sa islamom, sa jasnim ciljem satanizacije islama, širenja islamofobije, huškajući na muslimane sa ambicijom da se hajka na pripadnike ove vjere i kršenje njihovih prava, kao i diskriminacija nad njima legalizuje.

U impresumu ove sveske stoji „Za izdavača: Dragan Bujošević, glavni urednik Politike“ a „Mišo Vujović, glavni urednik Srbije – Nacionalne revije“. Ova dvojica se ne mogu otpužiti za neznanje, ali se teško mogu odbraniti od optužbi za tendencioznost. A na kraju piše: „Ova publikacija je poklon čitaocima.“ Gospodo, iz elementarne uljudnosti je da se poklanjaju vrijedne stvari.

Potpredsjednik Mešihata

Muftija beogradsko-novosadski
Rešad ef. Plojović

http://www.islamskazajednica.org/in...ine&task=read&page=2&category=12&article=3488