Racija - zaboravljeni genocid

KRATAK OSVRT NA ISTORIJU LJUDI NAD KOJIMA JE SPROVEDENA „RACIJA“

Pogled u prošlost ujedno znači i pogled u budućnost. Neretko čujem od prijatelja u Americi poslovicu koja kaže da narod koji zaboravi svoju istoriju u opasnosti je da je ponovi. To se u slučaju naših naroda pokazalo potpuno tačnim. Ovaj pogled u prošlost ima za cilj da shvatimo njenu suštinu, olakšamo sebi sadašnjost i nikada u budućnosti ne pomislimo da neki događaji i dela postanu ponovljena stvarnost.
Vojvodina je nakon oslobođenja od Turaka ostala velika pustara sa dovoljno mesta za naseljavanje ljudi svakog porekla. Austrougarska carevina je zbog tog i drugih razloga podsticala naseljavanje ovih krajeva u koje su novi stanovnici počeli da pristižu u 17 veku. Srbi su u većim grupama stigli 1690. godine, za njima Jevreji 1693. Nemci su započeli da kolonizuju ove prostore u periodu od 1712. do 1716. Preci vojvođanskih Mađara počeli su da nastanjuju ovaj deo panonske nizije 1718. Godine 1840. na vojvođansko tlo su stupili Slovaci, a 1739. Jermeni.
Vojvodina je postala sigurna luka za najprogonjeniju, najugroženiju etničku grupu u Evorpi. Iako Austro-Ugarska monarhija nije primenjivala metode fizičkog istrebljenja, njen ekonomski sistem je sadržao posebno predviđene mere izvlačenja novca od Jevreja i primenu ekonomskih restrikcija. Malo je reći da su osnovna prava Jevreja kršena u Monarhiji ako se uzme u obzir da je u jednom trenutku donet dekret da samo jedan muški član svake jevrejske porodice ima pravo da se oženi.

Jevreji u Vojvodini

Smatra se da su Jevreji na teritorijama Ugarske živeli pre dolaska Huna i Avara, a prema pouzdanim podacima u toj oblasti su prisutni već 890. godine. Neki izvori spominju prisustvo Jevreja u Bačkoj 1526, nakon Mohačke bitke, kada su Turci zavladali tim područjem. Turci, budući mnogo snošljiviji prema Jevrejima u odnosu na Austrijance i Mađare, dopustili su im da se naseljavaju u Otomansko carstvo i omogućili im bavljenje trgovinom. U tom periodu se izvestan broj Jevreja doselio iz Beograda u Petrovaradin (tada vojni logor) i nastanio u podnožju Petrovaradinske tvrđave. Neki podaci navode da su Bačku tada nastanjivali Jevreji, Turci, Srbi, Cincari i Grci. Oslobođenje od Turaka dovešće do veće migracije Jevreja koji u tom delu carevine pronalaze mirniji život i veću slobodu.
Duh Novog Sada istakao se već u to doba kada je selo u dnu petrovaradinske tvrđave otvorilo ulice za Jevreje dopustivši im da se trajno nastane. Gradovi i rudarska mesta u Monarhiji nisu odobravali naseljavanje Jevreja, čak im je bio uskraćen i kraći boravak u tim sredinama. Prosto je nezamislivo da je u Somboru, Subotici i Pešti bilo zabranjeno Jevrejima da čak i prenoće!
Za vreme cara Karla III donet je – slobodno se može reći – čist genocidan zakon koji je propisivao da samo jedan muškarac iz svake jevrejske porodice može da se oženi. Taj zakon bez presedana u ljudskoj istoriji naveo je mnoge mlade ljude da potraže spas u Vojvodini, u to vreme južnoj oblasti Monarhije. Usled slabije naseljenosti Vojvodina nije bila podvrgnuta strogoj kontroli u odnosu na druge delove Austro-Ugarske. U Petrovaradinski Šanac su prispeli novi Jevreji od kojih su se mnogi kasnije raselili u okolna (šajkaška) sela.
U Srbiji su postojale tri grupe etničkih Jevreja. Teritoriju Vojvodine su pretežno nastanjivali Aškenazi. Aškenazi («Aškenaz» na hebrejskom „Nemačka“) su nastanjivali srednju i istočnu Evropu, a njihov maternji jezik «jidiš» je mešavina hebrejskog, staronemačkog i slovenskog. Potomci izgnanika iz Španije i Portugalije (Sefardi), čiji je maternji jezik „ladino“ mešavina hebrejskog i starošpanskog, uglavnom su se stacionirali u Beogradu. Razvili su živu kulturnu aktivnost, čak su izdavali publikacije na svom jeziku. Romanioti - Jevreji koji su živeli u Vizantiji u antičko vreme - vremenom su se raselili po svetu. Neki su dospeli u panonsku niziju i utopili se u pomenute dve etničke grupacije. Tragovi romaniotske etničke skupine su vidljivi u prezimenima Papo i Romano.
U popisu Jevreja iz 1717. navodi se da u Petrovaradinskom Šancu (zvanom „Racko Selo“ do 1713. po mađarskom terminu „Raci“ za Srbe) žive tri jevrejske porodice: Mark, Mojsej i Jakov, da postoji sinagoga i jevrejsko groblje. Stroge odredbe o bavljenju privredom iz 1690. sprečile su Jevreje da se nasele u rudarska mesta. Marija Terezija 1711. uvodi veće poreze za Jevreje od onih koje plaćaju Srbi. Pored ograničenja u sklapanju braka iz 1726. (Familiatatengesetz), Marija Terezija 2. aprila 1743. uvodi takozvanu «tolerancijsku taksu” za Jevreje. Tri godine kasnije taj diskriminatorski razrez je povišen. Porez je ukinut 1785, ali tada car Josif II uvodi nov diskriminatorski propis - «Kameralnu taksu» - koju će biti ukinuta tek 1846. ukazom cara Ferdinanda.
Godine 1767. Jevrejima je zabranjeno da se bave zanatom izrade sapuna, 1770. im je uskraćeno da trguju gvožđem. Pet godina kasnije zabrane su proširene na zlatarstvo i pečatorezačke usluge. Car Josif II, 13. maja 1781. određuje Jevrejima da moraju da govore jezikom države. Hebrejski se zvanično mogao upotrebljavati samo prilikom verskih obreda. Jevrejima je dozvoljeno da se upišu u srednje škole, obrađuju zemlju, da se bave zanatima i umetničkim radom. Zabrana naseljavanja u rudarska mesta ostala je na snazi. Dana 26. aprila 1784. doneta je naredba o obaveznoj upotrebi nemačkog jezika. Dve godine kasnije uređeno je obavezno osnovno školovanje za sve podanike, a godinu dana nakon toga je Carskom naredbom propisano da Jevreji obavezno moraju da upotrebljavaju nemačka imena i prezimena. U tom smislu im je dat rok do januara naredne godine da odaberu željena imena. Stoga, kada se susrećemo sa svedočanstvima o ubijenim ljudima sa nemačkim imenima, objašnjenje se krije u činjenici da je Monarhija preduzela takve mere prema jevrejskim podanicima, mere koje nisu primenjene prema bilo kojoj drugoj etničkoj zajednici.
Nakon Nagodbe iz 1867. Jevreji ponovo moraju da menjaju prezimena - ovog puta u mađarska! Da je ponižavanje Jevreja bilo neka vrsta državne politike vidi se iz podatka da je Mađarska dvorska kancelarija dve godine kasnila u sprovođenju carskih zakona kojima je Jevrejima dopušteno obrazovanje u srednjim školama, bavljenje zamljoradnjom, zanatima i umetnošću.
Godine 1790. povučene su dozvole Jevrejima da otvaraju radnje. Međutim, Ugarski sabor je 4. marta 1840. zakonski dopustio Jevrejima da se bave zanimanjima po izboru, da imaju zemljišne posede, fabrike i slobodu školovanja, ali je odredba o zabrani naseljavanja u rudarska mesta ostala na snazi.

U vreme mađarske revolucije dogodili su se antisemitistički izgredi, pljačka jevrejskih radnji, čak i pretnje peštanskim Jevrejima izgonom. Tokom revolucije stradao je Novi Sad po nalogu pukovnika Kiša, koji je 12. juna 1849. naredio da se grad bombarduje iz dve stotine topova na petrovaradinskoj tvrđavi. U bombardovanju je uništena sinagoga, zgrada jevrejske opštine, jevrejska bolnica i 70 posto „srpske Atine“. Mnogo je građana izginulo, a preživeli su pobegli. Čak ni ta stradanja nisu poštedela Jevreje dodatne nepravde koju im je nametnuo car Franja Josip posle neuspele mađarske revolucije. Car je 1850. osudio Jevreje da plate 1.500 forinti zbog simpatija prema mađarskim pobunjenicima. Iako su drugi narodi takođe podržavali mađarske zahteve za slobodom od germanskog zagrljaja, nijednom nije nametnuta takva taksa! Tek 25. novembra 1867. stupio je na snagu - makar formalno - zakon o građanskoj ravnopravnosti («Emancipacija»), kojim su Jevreji izjednačeni u pravima sa ostalim podanicima Monarhije. Iako promena prezimena u nemačka, odnosno mađarska više nije bila obavezna, jevrejskim diplomcima, državnim službenicima i osobama na položajima je nezvanično preporučeno da mađarizuju prezimena, a mnogi su dobrovoljno promenili nametnuto nemačko prezime. Prema nekim podacima je do 1904. godine 1.009 Jevreja promenilo dotadašnje prezime u mađarsko. To nije čudno ako se uzme u obzir da su Jevreji u to vreme generalno upućeni na mađarski jezik i kulturu u kojoj su zauzeli vidno mesto u svim oblastima nakon 1876, kada su u pravima i slobodama izjednačeni sa građanima Monarhije. Jaša Tomić je primetio da su Jevreji tog vremena glavni nosioci mađarske kulture, što opet nije čudno ako se ima u vidu činjenica da Jevreji nisu imali prava da se upišu u srpsku gimnaziju i školuju na srpskom jeziku. Godine 1895. jevrejska veroispovest (neretko nazivana «izraelitskom») zakonski je izjednačena sa veroispovestima zastupljenim u Austro-Ugarskoj.
U godinama izgradnje vlasti u novostvorenoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, Jevreji su poverljvom naredbom Ministarstva unutrašnjih dela - odeljenje za Banat, Bačku i Baranju određeni kao građani drugog reda. U nekoliko navrata je jevrejska zajednica napadnuta u listovima na hrvatskom, mađarskom i sprskom jeziku. Posle atentata na Kralja Aleksandra, svi Jevreji bez dobijenog državljanstva su dobili nalog o izgonu. Izgon je pogodio mnoge koji su u Vojvodini našli utočište i šansu za srećniji život.
Nažalost, malo je poznata činjenica da je kralj Petar I Karađorđević jedan od tri svetska velikana po kojima je nazvan gaj u Jerusalimu. Takva čast ukazana je Teodoru Herclu, osnivaču cionističkog pokreta za stvaranje jevrejske države i Arturu Balfuru, engleskom ministru spoljnih poslova koji je obećao Jevrejima državu u Palestini. Gaj Kralja Petra I Karađorđevića svečano je otvoren marta 1931. u čast prvog evropskog kralja koji je Jevrejima podario ista prava koja uživaju njegovi sunarodnici. Na taj način su Jerusalim i jevrejski narod izrazili poštovanje prema jednom od najboljih vladara u srpskoj istoriji. Zbog toga su i novosadski Jevreji na Štrandu umirali kličući: „Živeo kralj Petar!”
Pod naletom Firerovog režima jugoslovenska vlada je sve više popuštala pre svega dopuštajući da se udruženja nemačke manjine pretvore u ispostave nacizma i štampanje propagandnog materijala koji zagovara uništenje Jevreja. Godine 1939. jevrejskim regrutima i rabinima je onemogućeno prisustvovanje vojničkim zakletvama. Vlada je otežavala ulazak jevrejskih izbeglica iz okupirane Evrope. Nekoliko hiljada begunaca koji su uspeli da uđu u zemlju internirano je u manja mesta. Petog oktobra 1940. vlada izdaje uredbu 1322 pod nazivom «Uredba o merama koje se odnose na Jevreje u pogledu obavljanja radnja sa produktima ljudske ishrane”. Prvom zločinačkom uredbom je Jevrejima zabranjeno da prodaju životne namirnice i postavljeni su komesari u postrojenjima za proizvodnju hrane čiji su vlasnici Jevreji. Istog datuma je doneta uredba broj 1323 pod nazivom «Uredba o upisu lica jevrejskog porekla za učenike univerziteta, visokih škola u rangu univerziteta, viših, srednjih, učiteljskih i drugih škola”. Broj Jevreja koji će se školovati morao je da odgovara srazmernom broju jevrejskih stanovnika u odnosu na celokupno stanovništvo zemlje. Uredbe su dopunjene praktičnom diskriminacijom koja se do 5. oktobra odvijala nezvanično. Zapošljavanje Jevreja u bankama, državnim i prosvetnim ustanovama je ograničeno. Sprečeno je napredovanje Jevreja u vojsci ograničenjem na čin pukovnika.
Dolazak okupacione Hortijeve Mađarske doneće nove nevolje svim građanima Bačke, naročito srpskoj i jevrejskoj etničkoj zajednici i pripadnicima antifašističkih struja. Podao Hortijev genocidni sistem nametnuo je takozvani «Drugi jevrejski zakon» iz 1939. Sistematsko i plansko istrebljivanje ionako obespravljenog jevrejskog naroda u Novom Sadu i Šajkaškoj doživeće vrhunac u „januarskoj raciji“ 1942, a krajnji epilog u ubrzanom sprovođenju «konačnog rešenja» 1944.
Takozvana racija u Novom Sadu spada u red najstrašnijih činova genocida u istoriji čoevečanstva! Da li će ikada biti mogućno utvrditi stvaran broj stradalnika u toj ljudskoj drami i jednoj od najvećih tragedija u istoriji našeg naroda? Golgota mnogih novosadskih i šajkaških Jevreja ostavljala je autora u čestoj dilemi o tačnom broju i osnovnom identitetu žrtava. Solidarnost jevrejske zajednice doprinela je da se i pored strašnih okolnosti u kojima su ubijene žrtve „racije“ očuva osnovni identitet mnogih pripadnika te zajednice i drugih pojedinaca koji su iskorenjeni u januarskom genocidu. Dilemu o broju postradalih jasno možemo da sagledamo u raznim napisima o fašističkom zločinu. Vreme je da bezlične brojke dobiju imena i prezimena i da se na taj način oda počast ljudima koji su stvarali regiju u kojoj se spajaju Dunav i Tisa, sever i jug, sreća i nada generacija koje su se naseljavale, napredovale u suživotu, poštovale, mešale, volele i, nažalost, mrzele. Mržnja – to je glavni krivac koji je ubio žrtve „racije“, a kasnije Dunav Švabe i vojvođanske Mađare. Mržnja, koja više nikada ne sme da uhvati korena i prevlada u srcima stanovnika panonske nizije!
Prema podacima Saveza jevrejskih opština Jugoslavije iz 1941. u naseljima u kojima je sprovedeno «češljanje terena» broj Jevreja bio je sledeći: 55 u Čurugu na čelu sa predsednikom jevrejske opštine Šandorom Lampelom; 63 u Temerinu na čelu sa predsednikom S. Šosbergerom; 80 u Titelu na čelu sa predsednikom doktorom Eugenom Fišerom; 100 u Žablju na čelu sa predsednikom Jakobom Fišerom; 253 u Bečeju na čelu sa predsednikom Rudolfom Špicerom; 4.104 u Novom Sadu na čelu sa predsednikom doktorom Ferdinandom Lustigom.

Srbi u Vojvodini

Srbi su u nekoliko talasa naseljavali područje panonske nizije. Srbi dolaze u ove krajeve krajem 14. veka kada Turci ugrožavaju Srbiju osvajačkim pohodima. Njihov priliv se nastavlja u vreme prvog osvajanja Despotovine Srbije (1439-1444). Po osvajanju Srbije iseljavanje na sever se intenzivira na podsticaj ugarskog kralja Matije Korvina da se Srbi nasele u pustim pograničnim krajevima. Korvin je pozvao plemićke porodice i ratnike da se nastane u Vojvodini, a prilikom prodora na tursku teritoriju povlačio je sa sobom civilno stanovništvo i naseljavao opustele pogranične predele. Posle njegovih pohoda na Srbiju pod turskom vlašću 1480. i 1481. preseljeno je više od 100.000 Srba u tadašnju južnu Ugarsku.
Turci su u vreme svoje vlasti naseljavali ispražnjene krajeve uz Savu i Dunav doseljavanjem Srba sa juga. Plemenska imena pokazuju da je Bačka u tursko vreme naseljavana stanovnicima iz Polimlja. Iz same Bačke su Turci preseljavali čitava sela dublje u teritorije današnje Mađarske. Neuspela turska opsada Beča 1683. dovodi do preokreta u istoriji Evrope. Do kraja 17. veka Turci su potisnuti do Save i Dunava zajedničkom borbom Austrije, Poljske i Venecije, članica «svete lige» za borbu protiv Osmanlijskog carstva. Dok su austrijske i poljske trupe potiskivale Turke sa teritorija Ugarske, bečki dvor je obećavao verske, ekonomske i druge povlastice narodima koji se dignu na ustanak. Nakon pada Beograda Srbi su se uveliko odazvali bečkom pozivu i oslobodili Mačvu, Užice, Novi Pazar i istočnu Srbiju. Ustanak je otvoreno podržao patrijarh Arsenije III Čarnojević, koji je aktivno sarađivao sa austrijskim i mletačkim vlastima, a u Prizrenu se 20.000 ustanika priključilo austrijskoj vojsci koja je prodrla čak do Skoplja.
Deo austrijske vojske je morao da se povuče usled francuskog napada na Austriju. Turci su sredili stanje u državi i pripremili ofanzivu. Poslali su tatarske odrede na Makedoniju koja je Karpoševim ustankom sarađivala sa Austrijom. Ustanak je svirepo ugušen, a vođa javno nabijen na kolac u Skoplju. Nakon tog pohoda upravili su snage prema Kosovu. Porazili su austrijsku vojsku i srpske ustanike kod Kačanika i krenuli silovitim jurišem paleći i uništavajući sve pred sobom. Stotine naselja oko Kosova i na jugu Srbije je sravnjeno sa zemljom, a sprski narod prisiljen da beži. Nakon kraćeg zadržavanja u Beogradu brojni Srbi, predvođeni Čarnojevićem i narodnim prvacima, prelaze u Ugarsku i nastanjuju široko područje do Budima i Komorana.
Austrija je nakon Požarevačkog mira 1718. dobila Banat, Malu Vlašku, Srem i severnu Srbiju do Zapadne Morave. I pored zalaganja carevine da razvije privredu i lokalnu samoupravu, teški poreski nameti i verski pritisak je izazvao negodovanje srpskog stanovništa. Očekujući srpski ustanak Austrija je održavala savez sa patrijarhom u interesu širenja na Balkan i potiskivanja Turske. U novom pohodu na Tursku postignut je veliki uspeh u periodu od 1737. do 1739. Austrija zauzima Niš, Užice i Novi Pazar. U tim mestima su se spojile austrijske snage i srpski ustanici. Međutim, Turska je ponovo suspregla snage i 1739. nanovo porazila austrijsku vojsku kod Grocke, što izaziva novu seobu Srba u Ugarsku.
Položaj Srba u Monarhiji bio je povoljan zbog pokroviteljstva bečkog dvora. Austrijski car je pre narodnog ustanka protiv Turaka obećao privilegije, pa su pre napuštanja Srbije srpski glavari i patrijarh dobili prava i povlastice za crkvu i posebnom poveljom stavljeni pod carsku zaštitu. Godine 1691. patrijarh postaje svetovni starešina Srba, još jedna privilegija dodeljena od bečkog dvora. Carska vlast je poštovala verske slobode i srpsku samoupravu u crkvenim i prosvetnim pitanjima, što je bio vid kulturne autonomije. Novi Sad i drugi gradovi su obezbedili status «slobodnih kraljevskih gradova» otkupivši taj položaj sredinom 18. veka. Obnova ratom opustošene teritorije oživljene privrednim napretkom i kolonizacijom drugih naroda, primena novih tehničkih metoda u zemljoradnji, plansko podizanje naselja, gajenje novih kultura, jak trgovinski promet u kome Srbi imaju vodeću ulogu, dovode do postepenog stvaranja slojevitog društva i građanske klase. Sabrani u vojne krajine poput «Petrovaradinskog Šanca» i drugih većih naselja, Srbi postaju značajan faktor u razvoju Bačke.

Bečki dvor je naročito u vreme cara Josifa II (1780-1790) insistirao na upotrebi nemačkog jezika kao sredstva komunikacije i povezivanja u Monarhiji, što kod Srba izaziva žestoka protivljenja. Oni, međutim, nisu uspeli da se izbore za teritorijalnu autonomiju ka kojoj neprestano pretenduju. Svoj nacionalni identitet su negovali kroz jezik, običaje i narodno stvaralaštvo u naseljima oko vojne granice i slobodnim kraljevskim gradovima. Jurisdikcije mitropolije, duhovnog žarišta srpskog naroda, ustalile su se 1713. u Sremskim Karlovcima, koji nakon ukidanja Pećke patrijaršije 1766. postaju duhovno vođstvo Srba u Monarhiji i šire.
Usled ekonomskih nedaća Evropu zahvata revolucija u proleće 1848. Revolucionarni pokret je potekao iz Francuske i ozbiljno uzdrmao Habzburšku monarhiju. Josif II nije uspeo da centralizuje carstvo te je ono postalo skup zemalja različitih naroda, uređenja i ekonomskih statusa. U Beču su 12. marta 1848. izbile demontracije i sukobi sa vojskom. Car obećava sazivanje ustavotvorne skupštine, ali krajem aprila proglašava Ustav Austrije u kome je on apsolutistički vladar. Taj potez dovodi do novih demonstracija i rušenja carske vlasti. Carska porodica odlazi u egzil, a pobunjenici zavode vlast od maja do oktobra 1848.
Revolucionarni talas je zahvatio Peštu i potpirio stalnu borbu Mađara za njihov identitet i posebnost, što su i Srbi oduševljeno pozdravili. Srbi u Vojnoj granici (današnja Šajkaška) smenjuju lokalnu vlast, uspostavljaju narodne odbore, obnavljaju zahteve za jednaka građanska prava, biraju «vojvdodu nad srpskom vojskom» i traže teritorijalnu autonomiju. Ti zahtevi će ih dovesti u raskol sa rukovodstvom Mađarske revolucije. Dotle bliski odnosi bivaju pomućeni i konačno se gase posle Majske skupštine u Sremskim Karlovcima održane od 1. do 3. maja 1848. Majska skupština je postavila pukovnika Stevana Šupljikca za Vojvodu, mitropolita Josifa Rajačića za patrijarha i zahtev za stvaranje Srpske Vojvodine u čiji bi sastav ušla Bačka, Banat, Srem, Baranja i «trojedina kraljevina» (Hrvatska, Slavonija i Dalmacija). Mađarska vlada nije priznala nijednu odluku Majske skupštine, pa je ubrzo došlo do oružanih sukoba.
Bečki dvor je decembra 1848. priznao srpskog patrijarha i vojvodu, a kako je u međuvremenu nastao raskol između Mađara i Hrvata to su se Srbi i Hrvati u svojim nacionalnim težnjama našli na zajedničkoj strani. Beč je uložio svaki napor da uguši mađarsku revoluciju. U tom smislu se okoristio vojvođanskim Srbima koji su 1849. poveli nekoliko borbi protiv Mađara. U tom ratu su učestvovali i dobrovoljci iz Srbije. Sukobi su odneli veliki broj života. Mađari su posebno bili nezadovoljni što je Leopold I prilikom naseljavanja Srba dopustio naseljenicima značajne političke i vojne privilegije, slobodu veroispovesti i povlašćen položaj kmetova koji nisu morali da plaćaju kuluk i desetinu mađarskoj vlasteli. Štaviše, Vojna granica na jugu države - današnja Šajkaška - izuzeta je iz nadležnosti ugarskih vlasti, što je posebno razdraživalo mađarski deo monarhije. Šajkaška, naseljena pretežno Srbima, nalazila se pod neposrednom upravom Dvorskog ratnog saveta u Beču.
Srpske težnje za teritorijalnom autonomijom istrajno su gorele sve do raspada Austro-Ugarske. Tu borbu je posebno raspirio Svetozar Miletić, narodni buntovnik, koji je uzavreo slovenske narode podstičući ih na nezavisnost i stvaranje jedne države. Patriota i pisac rođen je 1826. u bačkom selu Mošorinu, koje će doživeti genocid januara 1942. Uvidevši nizak obrazovni nivo srpskog naroda, zaparloženo sveštenstvo koje uživa u svetovnom životu i položaj Srba izloženih pritiscima germanizacije, Miletić počinje da radi na preporodu naroda kao jedinoj mogućnosti opstanka. Ujedinjenje Italije ostavlja na njega poseban utisak kao obrazac za stvaranje države Južnih Slovena. Carsko rešenje o ukidanju Vojvodine 27. decembra 1860. dovodi do najvećeg srpskog razočaranja u Beč i cara. Program nacionaliste i liberala Miletića tada postaje jasno definisan: ujediniti Srbe i Južne Slovene i ostvariti slobodu. Podržavajući otpor Mađara prema Habzburškom apsolutizmu Miletić iskreno zagovara prijateljstvo sa Mađarima verujući da su na istom putu za postizanje nacionalnih ciljeva. Prijateljstvo i bratimljenje sa Mađarima plamti od 1861. do 1867. Nagodba kojom su Mađari 1867. dobili prevlast nad Ugarskom, a Nemci nad Austrijom označila je kraj bliskih odnosa i Miletićev rat sa Mađarima do kraja života.

Otkud ti ideja da je racija zaboravljena?

Godine 1868. Mađarska donosi zakon o narodnostima kojim potčinjava sve nacionalnosti mađarskoj prevlasti. To izaziva otvoren sukob Srba sa mađarskom državnom idejom. Narodna borba - koja je dovela do Veliko-Bečkerečke Konferencije 1869 - imala je za cilj opstanak srpske nacije i autonomiju kao «jedino utočište i poslednji bedem našeg narodnog života, i ako njega napustimo, onda smo sami sebe napustili». Revolucionarno raspoloženje koje rasejava Miletić izazvalo je zabrinutost mađarskih vlasti. Vlasti hapse Miletića 1875. godine uz posredovanje ruskog ambasadora Novikova u Beču. Posle trogodišnjeg pritvora osuđen je 18. januara na pet godina robije. Zatvoren dočekuje vest da je Berlinski kongres članom 25-tim dodelio Bosnu i Hercegovinu na upravu Austro-Ugarskoj, što je protumačio kao pobedu Monarhije. Izmučen i očajan doživljava psihičko rastrojstvo i smrt, a hapšenja i teror splašnjavaju revolucionarne težnje. Srpski narod zapada u razočaranje i apatiju. Nauk Svetozara Miletića da nije važno «da li ćemo se zvati Srbi ili Hrvati, da li ćemo biti pravoslavni ili katolici, da li ćemo upotrebljavati ćirilicu ili latinicu» težište je tadašnje borbe južnoslovenskih naroda koji će slobodarske ciljeve ostvariti stvaranjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Mađarski pritisak je posebno terorisao srpski omladinski pokret u kome su vlasti videle veleizdajnike i velikosrbe koji hoće da svetostefanske teritorije pripoje srpskoj državi. Nakon zatvaranja Svetozara Miletića sprovedena je mađarizacija u svim oblastima Bačke. Jedan od glavnih prioriteta vlasti je mađarizacija Šajkaške u kojoj je čak u «14 šajkaških opština oduzeto Srbima oko 25 školskih zgrada». Ukinute su srpske veroispovedne škole. U narodne škole uveden je mađarski kao obavezan predmet, pomađarivana su imena ljudi i mesta, slično svemu što će se događati za vreme okupacije. Izbornim falsifikatima Mađari su sprečavali da pravi srpski narodni predstavnici uđu u parlament. Nekada ogorčeni protivnici habzburškog apsolutizma postali su 1867. sprovodioci istih mera i metoda.

U osvit mirovnih pregovora nakon Prvog svetskog rata u Novom Sadu je osnovan Srpski Narodni Odbor. U novembru 1917. Odbor izdaje proglas o sazivanju Velike narodne Skupštine Srba, Bunjevaca, i ostalih Slovena u Bačkoj, Banatu i Baranji. Izabrani poslanici okupili su se u Novom Sadu 25. novembra 1918. U 11 časova skupštinu je pozdravio prota Jovan Hranilović i pozvao predsednika Kandidacionog odbora da podnese izveašaj. Mita Klicin je u ime tog odbora predložio predsednike i sekretare Narodne Skupštine. Među kandidatima je predložen advokat Ignjat Pavlas. Skupština je jednoglasno usvojila predlog, a potom je Hranilović pozvao izvestioca Odbora za overenje skupštinara da podnese izveštaj. Dušan Tušanović je objavio da je pet poslanika odsutno zbog bolesti, a da je prisutno 757 odbornika, i to 578 Srba, 84 Bunjevaca, 62 Slovaka, 21 Rus, 3 Šokca, 2 Hrvata, 6 Nemaca i 1 Mađar, kao i da je među poslanicima sedam žena. Nakon što je Skupština jednoglasno usvojila izveštaj, Hranilović se zahvalio na poverenju i zamolio da se predsedavanje poveri doktoru Pavlasu, što je jednoglasno usvojeno.

Velika Narodna Skupština je uz pokliče «Živela Srbija! Živeo Kralj Petar! Živeo Naslednik prestola Aleksandar! Živela srpska vojska! Živela država Srba, Hrvata i Slovenaca! Živeli Francuzi! Živela Antanta! Živela Amerika!» usvojila istorijske zaključke kojima: upućuje molbu srpskoj vladi da je zastupa na Kongresu i u mirovnim pregovorima; priključuje Vojvodinu Kraljevini Srbiji i tim zahtevom potpomaže težnje južnih Slovena za stvaranjem jedinstvene države. Skupština je izabrala Veliki narodni savet i izvršni organ - Narodnu upravu. Nakon što je izabrano pet zapisničara, poslanici su stojeći otpevali «Bože pravde», «Hej Sloveni» i «Lijepa naša domovino». Hranilović se zahvalio svima na uzornom redu i mudrom radu. Skupština se rastala pevajući pesmu «Orao klikće sa visine» čiji refren glasi: «Mi smo s tobom Petre Karađorđeviću Prvi».

Vojvođanski Mađari

Dolazak Mađara obogatio je plodnu vojvođansku ravnicu predanim radom, cvećem i jednom od najbogatijih kultura među evropskim narodima. Mađari su doneli nov verski element koji je u tom narodu prisutan tokom cele njegove bogate istorije. Protestantski kalvinizam uhvatio je jake korene u mađarskom narodu, pa je dolazak protestantskih Mađara, a kasnije i Slovaka, uneo novu šarolikost u religijsku sferu Bačke.
Neki istorijski podaci navode da su se Sloveni nastanjeni između Dunava i Save u srednjem veku asimilovali u Mađare. Konstantin Porfirogenit u 10. veku piše da Mađari žive u krajevima preko Dunava i na prostoru između Dunava i Save. U 13. veku Tatari upadaju u taj životni prostor mađarskog etnosa i uništavaju oko 65% naselja u bačkoj i oko 50 posto u bodroškoj županiji.
Prodor Turaka u 16. veku nanovo je opustošio mađarski etnos. Kao da se u tom periodu sve urotilo protiv mađarskog stanovništva: zarazne bolesti, prolasci svakakvih vojski, haranje naoružanih trupa cara Jovana Nenada, seljačke bune Dože Đerđa, deportacije, ubistva... Usled tih faktora mađarsko stanovništvo je gotovo poptuno izumrlo u Banatu i Bačkoj, nakon čega je usledio priliv Srba koji su bežali pred turskim osvajačima. Neposredno pre dolaska naseljenika na čelu sa Čarnojevićem, Bunjevi se nastanjuju u Subotici 1687. Austrijski popis stanovništva iz 1715. i 1720. evidentirao je da Srbi i Hrvati čine 97.6 posto tadašnjeg stanovništva Bačke, Mađari 1.9% (530 stanovnika) i Nemci 0.5%.
Iako prema popisu stanovništva iz 1773. Srbi i dalje čine većinski živalj, broj drugih nacionalnosti je značajno uvećan i od tada oslikava poznatu etničku šarolikost panonske ravnice. Mađari su oduvek gajili svest da su brana slovenskom nadiranju sa istoka i da kao etnos predstavljaju bedem koji ne sme da se utopi u slovesko more. Ta državna ideja je okosnica mađarskog načina upravljanja Vojvodinom i Hrvatskom. Nagodbom sa Austrijom Ugarska je 1867. obezbedila dualnu federaciju i preovladavanje mađarskog elementa u svim vidovima društvenog života Ugarske. Posle Nagodbe je ministar unutrašnjih poslova Ugarske izjavio da «ne zna u Ugarskoj nikakav drugi narod osim Mađara, a kome nije pravo, neka se seli». Ubrzo je usledio zakon o narodnostima koji je još više raspirio međuetnički jaz između Mađara i Srba podbunjenih od strane Svetozara Miletića.
Svi Mađari, levičari i desničari, bili su složni u težnji ka dominaciji. Kao što će se videti i tokom Drugog svetskog rata, kada je Mađarska razapeta između ideala i stvarnosti, Mađari se vode dvema osnovnim državotvornim idejama: kruna Svetog Stefana kao simbol političkog jedinstva pod mađarskom vrhovnom upravom i Ugarska kao važan faktor u odbrani Evrope od slovenskog, posebno ruskog nadiranja. Mađarska je i po Košutovoj ideologiji trebalo da zameni ulogu Rusije i Austrije na Istoku i u Podunavskoj Konfederaciji. Po mišljenju liberala trebalo je da postane bedem reda, civilizacije i brana protiv Rusije. Stalan strah od Rusije, posredno i od Srba kao pravoslavnog naroda, nije napuštao mađarsku psihu. Takva ideologija je povremeno ubrizgavala u mađarski živalj ponos i prezir prema Slovenima uopšte, a u neke elemente tog naroda divljaštvo koje će se izraziti u besprimernim zlodelima 1942. godine, grozotama kakve nikada u istoriji nijedan Mađar nije počinio.
Strah od rastućeg ruskog uticaja ispoljio se 1875. i 1878, kada su odnosi Rusije i Austro-Ugarske zategnuti zbog istočne krize. Iako u principu slobodarska, mađarska javnost je protivno tradiciji ostala uzdržana po pitanju ustanka balkanskih naroda protiv Turske. Očuvanje Turske je za Mađare značilo slabljenje ruskog uticaja. U strahu od Rusije su mađarski političari išli toliko daleko da zahtevaju rat protiv te zemlje, što vladajući austrijski krugovi nisu prihvatili.
U periodu od 1720. do 1787. jaka imigracija stanovništva menja etničku strukturu Bačke i Banata, pre svega priliv Nemaca i nešto manje Mađara. Polovinom 19. veka prestaje planska kolonizacija, pa Mađari nastavljaju da se spontano naseljavaju u Feketić, Staru Moravicu i Pačir, odnosno prostor Telečke. Znatan broj pripadnika tog naroda smešta se u severni i srednji Banat i Srem. Naseljavanje Banata Mađarima je dobrim delom planski izvedena kolonizacija dirigovana od strane bečkog dvora.
Mađari su stalno težili ka prevlasti u Bačkoj. Sredinom 18. veka, tačnije 1741. bečki dvor ukida Potisko-pomorišku vojnu granicu na zahtev ugarskog plemstva. Ta odluka je ražestila tamošnje Srbe koji se iseljavaju u druge krajeve, a jedan deo odlazi u Rusiju. Na podstrek Marije Terezije Mađari se tih godina naseljavaju u Suboticu, Telečku, Sombor, Bezdan, Bačku Topolu, Bajšu i Kulu. Godine 1750. su prisutni u Topoku, 1752. nastanjuju Doroslovo, 1772. Bogojevo, 1760. Kanjižu... U novom talasu naseljavanja 1770. dolaze u Srbobran i Turiju.
Od početka 19. veka intenziviran je dolazak Mađara u Bačku. U većim i manjim grupama pristižu u Novi Sad 1806, a 1884. u Šajkašku i Mali Stapar kod Sombora. Nakon ukidanja Potisko-pomoriške vojne granice mađarski kolonisti stižu u Potisje, Čurug, Žabalj, Sveti Ištvan (selo Šajkaš), Titel i Mošorin. Godine 1883. oko 1.000 Sekelj Mađara dolazi u Kulu, Kanjižu, Bečej i Titel.

Početkom XX veka etnička struktura je ustaljena: Mađari preovlađuju u severnoj i severoistočnoj Bačkoj, sa enklavom Bunjevaca oko Subotice. Srbi su usled stalnih pomeranja i iseljavanja ostali većinom naseljeni u području Šajkaške, enklavama u Somboru i delovima jugozapadne Bačke. Mađarski nacionalni korpus doživeo je značajan porast u brojnosti krajem 19. veka i u prvoj deceniji 20. veka zbog imigracije, visokog nataliteta i činjenice da se deo subotičkih Nemaca i Hrvata spontano pretopio u Mađare.
Habzburgovci su težili da stope pokrajine i ukinu raznolikosti običaja, jezika, privilegija... Te napore su naročito pojačali u vreme katoličke protivreformacije koja je značajno suzbila reformatorski pokret u Austriji i Sloveniji. Međutim, nikada im nije pošlo za rukom da skrše Ugarsku i Hrvatsku, kao što su učinili sa Českom početkom Tridesetogodišnjeg rata. Mađarski narod se do kraja čvrsto odupirao habzburškom apsolutizmu braneći svoju versku slobodu. Sredinom 17. veka hrvatsko i ugarsko plemstvo se zbližava u nastojanju da se izbore protiv apsolutističke vlasti bečkog dvora. Glavna ličnost inicijative, hrvatski ban Nikola Zrinski, poginuo je nesrećnim slučajem. Veze sa Ugarskom su potom oslabile, podrške drugih zemalja nije bilo i čuvena zavera Franje Frankopana i Petra Zrinjskog je neslavno propala, što je dodatno učvrstilo austrijsku omču oko Hrvatske. S druge strane, Ugarska je nakon oslobođenja od Turaka tražila veća prava prema Hrvatskoj i potčinjavanje Hrvatske ugarskim zakonima. Zbog toga se hrvatsko plemstvo, kao i Srbi, okrenulo bečkom dvoru i priznalo 1712. Habzburgovcima pravo da po ženskoj liniji nasleđuju hrvatsko kraljevstvo (Hrvatska pragmatička sankcija).
Ugarska feudalna vlast je u privilegijama bečkog dvora za Srbe videla narušavanje zakona Ugarske kraljevine. Privilegije nije poštovala, pa su Srbi izloženi ekonomskim i verskim pritiscima. Ugarski velikaši su pretvarali Srbe u kmetove i zahtevali da plaćaju desetinu prihoda katoličkoj crkvi. Srbi se neprestano obraćaju molbama bečkom dvoru koji se prema njima blagonaklono ophodi zato što su mu potrebne srpske vojne trupe.
Bečki dvor je pokušao u 18. veku da nametne unificiranost u svakom, pa i verskom pogledu. Godine 1701. austrijski dvor je zabranio ispovedanje protestantske religije u novoosvojenim oblastima. Vlasti su pomoću jezuita privolele deo pravoslavnih Rusina i Rumuna da prihvate jedinstvo sa katoličkom crkvom (unijatska konfesija). Ključnu ulogu u tom procesu odigrao je kardinal Leopold Kolonič, koji je smatrao da «na bunu i odbranu svoje slobode uvek spremnu mađarsku krv radi vernosti kralju, Kraljevstvo, ili bar jedan njegov veliki deo, postepeno treba germanizovati». Plan germanizacije je podrazumevao naseljavanje Nemaca u oblasti sa mađarskim stanovništvom. Svoj plan Kolonič je pretočio u nacrt za materijalnu i duhovnu obnovu monarhije, pre svega protiv protestantskog pokreta u mađarskom narodu sa krajnjim ciljem da sprovede germanizaciju, pokatoličavanje i protivreformaciju, te da ukine oslobođenost mađarskog plemstva od poreza i zameni policiju stajaćom vojskom u kojoj bi polovinu vojnika činili Nemci.
Habzburzi uz pomoć Koloniča progone protestante, oduzimaju im crkve i škole, sužavaju slobode ispovedanja religije i preplavljuju državu katoličkim crkvenim redovima. Katolički pritisak je izazvao veliku Rakocijevu pobunu mađarskog plemstva. Sukob je završen 1. maja 1711. potpisivanjem Satmarskog mira kojim se austrijski dvor obavezao da poštuje mađarski ustav i garantuje protestantima slobodu veroispovesti. Krajem 18. veka, u doba Marije Terezije, primećeno je prisustvo reformatske crkve (Kalvinista) i Luterana u Bačkoj.