Period do Prvog svetskog rata
Kada je Beograd 1806-1807. oslobođen od Turaka uz druge pobijeni su i
kolaboratori turcima, medju kojima su bili i Jevreji. Najveći deo preživelih
ubijen je 1813. godine pred novo tursko osvajanje Beograda. Jevreji su kao
gradsko stanovništvo sve do Berlinskog kongresa 1878. imali razloga da žale
za Turskom koja je bila verski tolerantna prema njima, ali ih nije bilo briga
sto turci su vrsili teror nad srbima.
Kneževina Srbija, bila je neprijateljski raspoložena prema Jevrejima. U nizu
diskriminatorskih akcija vlasti još 1845. godine zabeleženo je da je uvedena
zabrana stanovanja Jevreja u unutrašnjosti zemlje. Zbog toga se oko 2.000
Jevreja doselilo u Beograd.
Pod knezom Mihailom, 1860. godine vlada je izdala naredbu o izgonu 60
jevrejskih porodica iz unutrašnjosti da bi je potom, na pritisak velikih
sila, povukla. Britanski izvori iz druge polovine 19. veka svedoče o oštrim
merama koje su u Srbiji peduzimane protiv Jevreja. Ali jevreji ne govore o
tome da su pljacklai srpski narod.
Mesec dana posle objavljivanja niza zapaljivih članaka protiv Jevreja u listu
„Svetovid”, u Šapcu su 1865. ubijena dva Jevereja, a istog dana, u šabačkoj
crkvi, nasilno je pokrštena jedanaestogodišnja Jevrejka. Događaji su izazvali
veliki otpor jevrejske zajednice čiji ugledni članovi pišu protestna pisma
protiv pomenutih događaja, ali čije objavljivanje sprečava vlada. Na apel
šabačkih Jevreja 1867. godine, o položaju Jevreja u Srbiji raspravljaju i
članovi britanskog parlamenta u Londonu. Oni su vladi u Beogradu skrenuli
pažnju na obaveze koje ima prema Pariškom ugovoru iz 1856. godine, a po kome
su velike sile podržale garantovanu autonomiju Srbije, uz obavezu da ona
poštuje „punu slobodu veroispovesti”. Međutim, članovi britanskog parlamenta
su ocenili da pravoslavni Srbi „izgleda pod tim podrazumevaju slobodu
veroisposvesti samo za većinski narod” zbog čega su tražili stalan
diplomatski pritisak na Beograd kako bi iznudili ispunjavanje obaveza koje je
Srbija preuzela. Uprkos tom pritisku i interpelacijama u Skupštini 1870.
godine, na snazi su ostali antijevrejski zakoni iz 1856. i 1861. godine. Zbog
toga se veliki broj Jevreja iselio iz Srbije. Iz Šapca, Smedereva i Požarevca
1873. godine Jevreji su proterani. Samo tri godine nakon toga, 1876,
proterano je još 11 jevrejskih porodica iz Smedereva.
Berlinski ugovor je kao uslov za nezavisnost Srbije predviđao brisanje
protivjevrejskih dekreta iz Ustava iz 1869. godine. Tek je Ustavom iz 1888.
godine Srbija udovoljila odredbama sporazuma. Kao posledica toga pravni
položaj Jevreja se popravio, ali su oni suštinski i dalje predstavljali
„strano telo” u društvu. Njihovo učešće u javnom životu ostalo je marginalno
sve do početka 20. veka, kada je šest jevrejskih predstavnika ušlo u vladu.
Po popisu iz 1890. godine u Srbiji je živelo oko 3.600 Jevreja, od toga oko
2.600 u Beogradu.
Period između dva svetska rata i Drugi svetski rat
Na području novostvorene Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca radilo je više
stotina jevrejskih opština, a 1919. godine formiran je Savez veroispovednih
opština. Iako se, na prvi pogled, radilo o verskoj organizaciji, po sadržaju
rada imala je karakteristike zajednice. Od tada do danas postoje jevrejske
opštine.
Prema popisu iz 1939. godine Jevreja je u Kraljevini Jugoslaviji bilo oko
71.000 i oni su bili registrovani kao pripadnici religije. Do izbijanja rata
1941. godine u Kraljevini Jugoslaviji je utočište našao veliki broj
jevrejskih izbeglica iz Nemačke, Austrije i drugih zemalja u kojima su
nacisti došli na vlast. Prema podacima Saveza jevrejskih opština Jugoslavije
od 1939. do 1941. godine u zemlju je došlo oko 55.000 emigranata. Deo njih
zadesila je sudbina domaćeg jevrejskog stanovništva.
Lazar Prokić piše da se među Srbima „javio jedan autohtoni antisemitski
pokret, koji su Jevreji pre 6. aprila 1941. godine nekad vešto, nekad silom
ugušivali, jer su finansijski i na druge načine bili toliko jaki da su mogli
uticati na vlast koliko su hteli. Taj antisemitizam nema veze sa nemačkim
okupatorom. Nije, dakle, okupator to doneo, nego su za taj srpski
antisemitizam Jevreji sami krivi. Srbi neće da se solidarišu sa Jevrejima i
to je isto tako prirodno kao što Jevreji nisu hteli da se solidarišu sa
Srbima ni 1804. ni 1862, ni 1875”.(2)
Antisemitizam kao zvanična politika Kraljevine Jugoslavije
Jugoslovenski ministar inostranih poslova Anton Korošec izjavio je u
septembru 1938. godine da u „Jugoslaviji jevrejsko pitanje ne postoji”, a da
jevrejske izbeglice iz nacističke Nemačke nisu dobrodošle u Jugoslaviju. Tri
meseca kasnije jedini Jevrejin u Senatu, vrhovni rabin Isak Alkalaj bio je
izbačen na zahtev premijera Milana Stojadinovića. Antisemitizam uzdignut na
nivo zvanične politike u Kraljevini Jugoslaviji doživeo je svoju kulminaciju
kroz antijevrejske akte vlade Cvetković-Maček, sa čijom se primenom otpočelo
5. oktobra 1940. godine. Uredbom o upisu lica jevrejskog porekla uveden je
numerus clausus od 0,5 odsto, što znači da broj učenika i studenata
jevrejskog porekla koji su se mogli upisati u srednje škole ili na
univerzitet, nije mogao biti veći od njihovog procentualnog učešća u ukupnom
broju stanovništva. Drugi antijevrejski zakon odnosio se na zabranu Jevrejima
da obavljaju izvesne delatnosti (trgovina životnim namirnicama na veliko), a
treći na njihovo isključivanje iz nekih rodova vojske, do ograničavanja
polaganja oficirskih ispita i profesionalnog napredovanja.
Antisemitizam u izdavačkoj delatnosti
Najsnažniji nosilac antisemitizma u periodu između dva rata bilo je
izdavaštvo. Protokoli sionskih mudraca prvi put su prevedeni i objavljeni
1929. godine u Splitu pod naslovom Prave osnove ili Protokoli sionskih
mudraca sa potpisom M. Tomič. Sledeće izdanje datira iz 1934. godine i
objavljeno je pod naslovom Protokoli skupa sionskih mudraca. Kao autor ovog
izdanja potpisan je izvesni Patriciosus u Beogradu. Državni tužilac marta
1935. godine zabranjuje rasturanje oba izdanja. Uprkos zabrani, drugo izdanje
ponovo je objavljeno 1936. godine.U periodu od 1933-40. godine objavljeno je
više od 10 brošura sa antisemitskim sadržajem. Neposredno uoči rata
objavljeno je četrnaest antisemitskih brošura i šest kao odgovor na
antisemitske napade. Najviše izdanja sa antisemitskim sadržajem objavljeno je
u Ljotićevom Zboru. Intenzivna antisemitska kampanja vođena je i u novinama
kao što su Obnova, Novo vreme, Srpski narod i Naša Borba(3) koje promovišu
fašističku ideologiju, mnogo pre nacističke invazije na Jugoslaviju. One
zagovaraju osvetu nad Jevrejima(4) proglašavaju Jevreje za drevne
neprijatelje Srba(5) i ukazuju da ne treba čekati na Nemačku da bi se
„konačno rešilo jevresko pitanje”. Zbor među mnogim izdanjima objavljuje
brošuru pod nazivom Srpski narod u kandžama Jevreja autora Milorada Mojića,
koji navodi da jevrejstvo mora biti brzo i energično likvidirano, jer je
inače uništenje hrišćanske civlizacije neizbežno.(6) U periodu od 1941-1945.
u Beogradu je objavljena 51 antisemitska brošura.
Zbor
Vodeći jugoslovenski zagovornik nacističke ideologije, Dimitrije Ljotić,
osnovao je Zbor, sverpsku pronacističko-fašističku stranku 1935. godine. Bila
je to mala ali neobično aktivna organizacija, koja je štampala veliki broj
novina, knjiga i pamfleta, među kojima je bila i najekstremnija antisemitska
literatura.U Vojvodini, etnički mešovitoj sredini, gde je živelo oko 500.000
folksdojčera Zbor je štampao novine na nemačkom jeziku Die Erwache (Buđenje),
a na srpskom jeziku Naš put. Obe publikacije pozivale su na rat sa Jevrejima.
Savez jevrejskih opština je 1936.godine tužio urednika lista zbog klevete,
ali je sud odbacio tužbu.
Kada je Beograd 1806-1807. oslobođen od Turaka uz druge pobijeni su i
kolaboratori turcima, medju kojima su bili i Jevreji. Najveći deo preživelih
ubijen je 1813. godine pred novo tursko osvajanje Beograda. Jevreji su kao
gradsko stanovništvo sve do Berlinskog kongresa 1878. imali razloga da žale
za Turskom koja je bila verski tolerantna prema njima, ali ih nije bilo briga
sto turci su vrsili teror nad srbima.
Kneževina Srbija, bila je neprijateljski raspoložena prema Jevrejima. U nizu
diskriminatorskih akcija vlasti još 1845. godine zabeleženo je da je uvedena
zabrana stanovanja Jevreja u unutrašnjosti zemlje. Zbog toga se oko 2.000
Jevreja doselilo u Beograd.
Pod knezom Mihailom, 1860. godine vlada je izdala naredbu o izgonu 60
jevrejskih porodica iz unutrašnjosti da bi je potom, na pritisak velikih
sila, povukla. Britanski izvori iz druge polovine 19. veka svedoče o oštrim
merama koje su u Srbiji peduzimane protiv Jevreja. Ali jevreji ne govore o
tome da su pljacklai srpski narod.
Mesec dana posle objavljivanja niza zapaljivih članaka protiv Jevreja u listu
„Svetovid”, u Šapcu su 1865. ubijena dva Jevereja, a istog dana, u šabačkoj
crkvi, nasilno je pokrštena jedanaestogodišnja Jevrejka. Događaji su izazvali
veliki otpor jevrejske zajednice čiji ugledni članovi pišu protestna pisma
protiv pomenutih događaja, ali čije objavljivanje sprečava vlada. Na apel
šabačkih Jevreja 1867. godine, o položaju Jevreja u Srbiji raspravljaju i
članovi britanskog parlamenta u Londonu. Oni su vladi u Beogradu skrenuli
pažnju na obaveze koje ima prema Pariškom ugovoru iz 1856. godine, a po kome
su velike sile podržale garantovanu autonomiju Srbije, uz obavezu da ona
poštuje „punu slobodu veroispovesti”. Međutim, članovi britanskog parlamenta
su ocenili da pravoslavni Srbi „izgleda pod tim podrazumevaju slobodu
veroisposvesti samo za većinski narod” zbog čega su tražili stalan
diplomatski pritisak na Beograd kako bi iznudili ispunjavanje obaveza koje je
Srbija preuzela. Uprkos tom pritisku i interpelacijama u Skupštini 1870.
godine, na snazi su ostali antijevrejski zakoni iz 1856. i 1861. godine. Zbog
toga se veliki broj Jevreja iselio iz Srbije. Iz Šapca, Smedereva i Požarevca
1873. godine Jevreji su proterani. Samo tri godine nakon toga, 1876,
proterano je još 11 jevrejskih porodica iz Smedereva.
Berlinski ugovor je kao uslov za nezavisnost Srbije predviđao brisanje
protivjevrejskih dekreta iz Ustava iz 1869. godine. Tek je Ustavom iz 1888.
godine Srbija udovoljila odredbama sporazuma. Kao posledica toga pravni
položaj Jevreja se popravio, ali su oni suštinski i dalje predstavljali
„strano telo” u društvu. Njihovo učešće u javnom životu ostalo je marginalno
sve do početka 20. veka, kada je šest jevrejskih predstavnika ušlo u vladu.
Po popisu iz 1890. godine u Srbiji je živelo oko 3.600 Jevreja, od toga oko
2.600 u Beogradu.
Period između dva svetska rata i Drugi svetski rat
Na području novostvorene Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca radilo je više
stotina jevrejskih opština, a 1919. godine formiran je Savez veroispovednih
opština. Iako se, na prvi pogled, radilo o verskoj organizaciji, po sadržaju
rada imala je karakteristike zajednice. Od tada do danas postoje jevrejske
opštine.
Prema popisu iz 1939. godine Jevreja je u Kraljevini Jugoslaviji bilo oko
71.000 i oni su bili registrovani kao pripadnici religije. Do izbijanja rata
1941. godine u Kraljevini Jugoslaviji je utočište našao veliki broj
jevrejskih izbeglica iz Nemačke, Austrije i drugih zemalja u kojima su
nacisti došli na vlast. Prema podacima Saveza jevrejskih opština Jugoslavije
od 1939. do 1941. godine u zemlju je došlo oko 55.000 emigranata. Deo njih
zadesila je sudbina domaćeg jevrejskog stanovništva.
Lazar Prokić piše da se među Srbima „javio jedan autohtoni antisemitski
pokret, koji su Jevreji pre 6. aprila 1941. godine nekad vešto, nekad silom
ugušivali, jer su finansijski i na druge načine bili toliko jaki da su mogli
uticati na vlast koliko su hteli. Taj antisemitizam nema veze sa nemačkim
okupatorom. Nije, dakle, okupator to doneo, nego su za taj srpski
antisemitizam Jevreji sami krivi. Srbi neće da se solidarišu sa Jevrejima i
to je isto tako prirodno kao što Jevreji nisu hteli da se solidarišu sa
Srbima ni 1804. ni 1862, ni 1875”.(2)
Antisemitizam kao zvanična politika Kraljevine Jugoslavije
Jugoslovenski ministar inostranih poslova Anton Korošec izjavio je u
septembru 1938. godine da u „Jugoslaviji jevrejsko pitanje ne postoji”, a da
jevrejske izbeglice iz nacističke Nemačke nisu dobrodošle u Jugoslaviju. Tri
meseca kasnije jedini Jevrejin u Senatu, vrhovni rabin Isak Alkalaj bio je
izbačen na zahtev premijera Milana Stojadinovića. Antisemitizam uzdignut na
nivo zvanične politike u Kraljevini Jugoslaviji doživeo je svoju kulminaciju
kroz antijevrejske akte vlade Cvetković-Maček, sa čijom se primenom otpočelo
5. oktobra 1940. godine. Uredbom o upisu lica jevrejskog porekla uveden je
numerus clausus od 0,5 odsto, što znači da broj učenika i studenata
jevrejskog porekla koji su se mogli upisati u srednje škole ili na
univerzitet, nije mogao biti veći od njihovog procentualnog učešća u ukupnom
broju stanovništva. Drugi antijevrejski zakon odnosio se na zabranu Jevrejima
da obavljaju izvesne delatnosti (trgovina životnim namirnicama na veliko), a
treći na njihovo isključivanje iz nekih rodova vojske, do ograničavanja
polaganja oficirskih ispita i profesionalnog napredovanja.
Antisemitizam u izdavačkoj delatnosti
Najsnažniji nosilac antisemitizma u periodu između dva rata bilo je
izdavaštvo. Protokoli sionskih mudraca prvi put su prevedeni i objavljeni
1929. godine u Splitu pod naslovom Prave osnove ili Protokoli sionskih
mudraca sa potpisom M. Tomič. Sledeće izdanje datira iz 1934. godine i
objavljeno je pod naslovom Protokoli skupa sionskih mudraca. Kao autor ovog
izdanja potpisan je izvesni Patriciosus u Beogradu. Državni tužilac marta
1935. godine zabranjuje rasturanje oba izdanja. Uprkos zabrani, drugo izdanje
ponovo je objavljeno 1936. godine.U periodu od 1933-40. godine objavljeno je
više od 10 brošura sa antisemitskim sadržajem. Neposredno uoči rata
objavljeno je četrnaest antisemitskih brošura i šest kao odgovor na
antisemitske napade. Najviše izdanja sa antisemitskim sadržajem objavljeno je
u Ljotićevom Zboru. Intenzivna antisemitska kampanja vođena je i u novinama
kao što su Obnova, Novo vreme, Srpski narod i Naša Borba(3) koje promovišu
fašističku ideologiju, mnogo pre nacističke invazije na Jugoslaviju. One
zagovaraju osvetu nad Jevrejima(4) proglašavaju Jevreje za drevne
neprijatelje Srba(5) i ukazuju da ne treba čekati na Nemačku da bi se
„konačno rešilo jevresko pitanje”. Zbor među mnogim izdanjima objavljuje
brošuru pod nazivom Srpski narod u kandžama Jevreja autora Milorada Mojića,
koji navodi da jevrejstvo mora biti brzo i energično likvidirano, jer je
inače uništenje hrišćanske civlizacije neizbežno.(6) U periodu od 1941-1945.
u Beogradu je objavljena 51 antisemitska brošura.
Zbor
Vodeći jugoslovenski zagovornik nacističke ideologije, Dimitrije Ljotić,
osnovao je Zbor, sverpsku pronacističko-fašističku stranku 1935. godine. Bila
je to mala ali neobično aktivna organizacija, koja je štampala veliki broj
novina, knjiga i pamfleta, među kojima je bila i najekstremnija antisemitska
literatura.U Vojvodini, etnički mešovitoj sredini, gde je živelo oko 500.000
folksdojčera Zbor je štampao novine na nemačkom jeziku Die Erwache (Buđenje),
a na srpskom jeziku Naš put. Obe publikacije pozivale su na rat sa Jevrejima.
Savez jevrejskih opština je 1936.godine tužio urednika lista zbog klevete,
ali je sud odbacio tužbu.
I reci mi molim te zasto mislis da su jevreji neprijatelji? Na koji nacin te ugrozavaju? I na koji nacin neko ko cini 0,5% populacije jedne zemlje moze bilo koga da ugrozi?I koliko ti to jevreja poznajes pa da donosis sud o njima?
Jevreji su neprijatelji srba, oko toga nema dileme. Veliki broj jevreja antisrpskih je u medijama i nvo u Srbiji (a tek njihova dominacija u Americi, najveci krvolocnici Srba u Americi su jevreji, Vesli Klark, Olbrajtova, Holbruk su samo jedan mali deo velikog broja jevreja koji su cinili zverska dela protiv Srba, duznost je svakog srbina da se bori protiv njih. Tokom turske okupacije nad Srbijom, nisu protestovali pokolj nad srbima. I kukaju da se krvolocni turski okupator vrati. Jevreji su isto toliko neprijatelji srbima kao sto su mudzahedini.
