Mrkalj
Buduća legenda
- Poruka
- 32.418
http://www.helsinki.org.rs/serbian/doc/povelja maj-jun 07.pdf
Olga Zirojević:
Davne 1936. godine turski lingvista Ahmed Džaferoglu (Caferoglu) u jednom svom kratkom radu skrenuo je pažnju naučnoj javnosti na “jedno delo koje ima fundamentalni značaj za istoriju srpskog i turskog jezika”. Poziv Džaferoglua naučnicima Srbije i Turske da kritički izdaju ovaj tekst realizovan je tek 1989. godine, i to od strane nemačkih lingvista.
Reč je o arapsko-persijsko-grčko-srpskom udžbeniku konverzacije, koji je nastao na sultanskoj Porti u XV veku. Tačnije, reč je o dva rukopisa koji se čuvaju u biblioteci Muzeja Aja-Sofi je u Istanbulu. Uprkos velikim sličnostima, oni nisu identični, posebno se u njima znatno razlikuje slovenski deo teksta, jer njihovi prevodioci pripadaju dvoma različitim narečjima; u jednom je štokavsko-ijekavski, a u drugom štokavskoekavski. Priređivač, Werner Lehfeldt, opredelio se za ovo drugo narečje budući da je ono arhaičnije.
Polazni tekst udžbenika je arapski i iza svakog arapskog retka sledi njegov prevod na persijski, grčki i srpski jezik, a celokupni tekst napisan je arapskim pismom (pojava poznata u naučnoj literaturi pod imenom aljamiado, odnosno alhamiado).
Udžbenik je koncipiran u obliku dijaloga dva lica, pa se smenjuju pitanja i odgovori. Celokupni tekst može se podeliti u više odeljaka u kojima se razmatraju različite teme: trgovina, obaveze dece prema roditeljima i vaspitačima, studije Kurana, poseta džamiji, pitanja o poreklu i zanimanju sagovornika, vreme, rad u vinogradu, na polju i dr.
Budući da udžbeniku nedostaje turski, maternji jezik sultana i osmanskih prinčeva za koje je, po mišljenju Džaferoglua, i napisan, čini se da adresate udžbenika pre treba tražiti u krugovima uglednih srpskih, odnosno grčkih konvertita ili preobraćenika.
Knjiga, o kojoj je ovde reč, ima prevashodno za cilj da rukopis učini dostupnim nauci i omogući njegovo dalje izučavanje; “pri tom se u centru pažnje nalazi srpski tekst budući da predstavlja dragoceni izvor za proučavanje istorije ovog jezika” – po rečima samog priredjivača rukopisa. I grčki tekst je od velikog značaja s obzirom na to da do sada nije poznat nijedan ovako obiman grčki rukopis pisan arapskim pismom. I upravo činjenica da su, kako grčki, tako i srpski tekst ovde fi ksirani arapskim pismom predstavlja, za istoriju jezika, posebnu vrednost ovog izvora. Treba istaći i to da je arapsko pismo za pisanje oba jezika modifi kovano tako da je omogućilo veoma precizno fonetsko fi ksiranje grčkog i srpskog jezika.
Na sadržaj rukopisa upućuje naslov na prvoj strani: “Arapsko-persijsko-grčko-srpski rečnik”. O njegovom sastavljaču ili pisaru nema nikakivih vesti. Arapski tekst je pisan jakom crnom bojom, ispod njega, manjim slovima, persijski, crvenom, grčki, zelenom i srpski, narandžastom bojom. S malim izuzecima celokupni tekst je vokalizovan (budući da je arapsko pismo konsonantsko), što, očigledno, ukazuje na to da imamo posla sa jednim udžbenikom.
Ovom vokalizacijom značajno se povećava naučna vrednost upravo grčkog i srpskog teksta.
Iako nema datuma, Džaferoglu pretpostavlja da je rukopis sačinjen “za sultana Mehmeda II i njegove prinčeve”.
Treba istaći da su u XV i XVI veku Sloveni, pretežno Srbi, zauzimali najviše položaje u Carstvu, a tu su bile i rodbinske veze (sultanija Mara u haremu Murata II). Sve je to doprinelo – što se odavno zna – da se srpski jezik koristio kako u upravi tako i u diplomatskoj korespondenciji. U Istanbulu su postojale slovenske kancelarije koje su vodile prepisku sa balkanskim provincijama, Dubrovačkom republikom, pa i samom Ugarskom. Ove kancelarije postojale su u carskoj prestonici sve do vremena sultana Sulejmana II (u Evropi je nazivan Veličanstvenim, a za Turke je I ili Kanuni odnosno Zakonodavac; 1520-1566). Zna se, takodje, da su čak i neki sultani (Mehmed II, Sulejman II) naučili naš jezik. I evropski savremenici govore o korišćenju četiri jezika u Carstvu: turskom, arapskom, na trećem mestu je Illirica i, najzad, konstantinopoljski grčki.
I ovaj poslednji jezik igrao je na Porti veliku ulogu, čak u izvesnom smislu, i veću. Sultani i visoki dostojanstvenici koristili su ga u diplomatskoj korespondenciji sa Evropom. Poznato je da je sultan Mehmed II (Osvajač) govorio grčki, a posedovao je i grčke rukopise.
Da je Rečnik odnosno udžbenik nastao najverovatnije u drugoj polovini XV veka potvrdjuje i dijalektološka analiza srpskog teksta sa svojim mnogobrojnim arhaizmima. A sve se zbiva u vreme kada su turska osvajanja izazvala migracije stanovništva u zapadnim zemljama Balkanskog poluostrva. Otuda od XV veka dolazi na području štokavskog narečja do mnogobrojnih promena i ovaj rukopis, upravo zahvaljujući tome što je pisan arapskim alfabetom, predstavlja izuzetno vredan izvor za proučavanje istorije kako našeg tako i grčkog jezika. Utoliko više što je u ovom udžbeniku sastavljač ili pisar uspeo da besprekorno adaptira arapsko pismo za srpski jezik (to se u kasnijem vremenu nikad više neće ponoviti), pa je moguće proučavati i glasovne promene u jeziku. Najzad, nema sumnje da je sastavljač u izvesnoj meri vladao crkveno-slovenskim jezikom.
Navedimo i neke naše stare reči iz ovog Rečnika:
bogobojnik, bogostrašnik, dalekost, daždan, dažditi, govorac, jestija, juha, klanjati se, kto, lagahno, lažac, lepost, ličnik, ljubenica, ljubnik, mnogosmejac, naučitelj, neznanik, nitko, odelati, ogojiti, ojutriti se, omestiti, osnežiti, ozoriti, polesan, postnik, prazdan, premamitelj, prevarnik, primitelj, prostitelj, rabota, sedalište, slugati, slušanik, strašnik, suh, udobriti se, ukriviti, ulomiti se, umoliti se, uravniti, urabotati, utamniti se, uvisočiti se, velikost, zaboravnjac, zlogovornik, znanik.
Dr Olga Zirojević, istoričar - turkolog, rođena je 1934. godine u Pančevu, diplomirala je na grupi za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu (1957), postdiplomske studije završila je u Sarajevu (Katedra za orijentalistiku i Katedra za istoriju 1958/1960).
Proučava turski period nacionalne istorije od XV do XVIII veka. Doktorirala je na temi Carigradski drum od Beograda do Sofije (1967). Učestvovala je na brojnim naučnim skupovima u zemlji i inostranstvu. Boravila je na studijskim istraživanjima u Bugarskoj, Turskoj, Nemačkoj, Austriji, Francuskoj i Mađarskoj.
Objavila je veliki broj radova i knjige: Tursko vojno uređenje u Srbiji 1459-1683 (1974), Carigradski drum od Beograda do Budima u XVI i XVII veku (1976), Crkve i manastiri na području Pećke patrijaršije do 1683. godine (1984), Posedi fruškogorskih manastira (1992), Srbija pod turskom vlašću 1459-1804 (1995), Konvertiti – kako su se zvali (2001), Islamizacija na južnoslovenskom prostoru - dvoverje (2003).
Olga Zirojević:
Jedan stari udžbenik
Davne 1936. godine turski lingvista Ahmed Džaferoglu (Caferoglu) u jednom svom kratkom radu skrenuo je pažnju naučnoj javnosti na “jedno delo koje ima fundamentalni značaj za istoriju srpskog i turskog jezika”. Poziv Džaferoglua naučnicima Srbije i Turske da kritički izdaju ovaj tekst realizovan je tek 1989. godine, i to od strane nemačkih lingvista.
Reč je o arapsko-persijsko-grčko-srpskom udžbeniku konverzacije, koji je nastao na sultanskoj Porti u XV veku. Tačnije, reč je o dva rukopisa koji se čuvaju u biblioteci Muzeja Aja-Sofi je u Istanbulu. Uprkos velikim sličnostima, oni nisu identični, posebno se u njima znatno razlikuje slovenski deo teksta, jer njihovi prevodioci pripadaju dvoma različitim narečjima; u jednom je štokavsko-ijekavski, a u drugom štokavskoekavski. Priređivač, Werner Lehfeldt, opredelio se za ovo drugo narečje budući da je ono arhaičnije.
Polazni tekst udžbenika je arapski i iza svakog arapskog retka sledi njegov prevod na persijski, grčki i srpski jezik, a celokupni tekst napisan je arapskim pismom (pojava poznata u naučnoj literaturi pod imenom aljamiado, odnosno alhamiado).
Udžbenik je koncipiran u obliku dijaloga dva lica, pa se smenjuju pitanja i odgovori. Celokupni tekst može se podeliti u više odeljaka u kojima se razmatraju različite teme: trgovina, obaveze dece prema roditeljima i vaspitačima, studije Kurana, poseta džamiji, pitanja o poreklu i zanimanju sagovornika, vreme, rad u vinogradu, na polju i dr.
Budući da udžbeniku nedostaje turski, maternji jezik sultana i osmanskih prinčeva za koje je, po mišljenju Džaferoglua, i napisan, čini se da adresate udžbenika pre treba tražiti u krugovima uglednih srpskih, odnosno grčkih konvertita ili preobraćenika.
Knjiga, o kojoj je ovde reč, ima prevashodno za cilj da rukopis učini dostupnim nauci i omogući njegovo dalje izučavanje; “pri tom se u centru pažnje nalazi srpski tekst budući da predstavlja dragoceni izvor za proučavanje istorije ovog jezika” – po rečima samog priredjivača rukopisa. I grčki tekst je od velikog značaja s obzirom na to da do sada nije poznat nijedan ovako obiman grčki rukopis pisan arapskim pismom. I upravo činjenica da su, kako grčki, tako i srpski tekst ovde fi ksirani arapskim pismom predstavlja, za istoriju jezika, posebnu vrednost ovog izvora. Treba istaći i to da je arapsko pismo za pisanje oba jezika modifi kovano tako da je omogućilo veoma precizno fonetsko fi ksiranje grčkog i srpskog jezika.
Na sadržaj rukopisa upućuje naslov na prvoj strani: “Arapsko-persijsko-grčko-srpski rečnik”. O njegovom sastavljaču ili pisaru nema nikakivih vesti. Arapski tekst je pisan jakom crnom bojom, ispod njega, manjim slovima, persijski, crvenom, grčki, zelenom i srpski, narandžastom bojom. S malim izuzecima celokupni tekst je vokalizovan (budući da je arapsko pismo konsonantsko), što, očigledno, ukazuje na to da imamo posla sa jednim udžbenikom.
Ovom vokalizacijom značajno se povećava naučna vrednost upravo grčkog i srpskog teksta.
Iako nema datuma, Džaferoglu pretpostavlja da je rukopis sačinjen “za sultana Mehmeda II i njegove prinčeve”.
Treba istaći da su u XV i XVI veku Sloveni, pretežno Srbi, zauzimali najviše položaje u Carstvu, a tu su bile i rodbinske veze (sultanija Mara u haremu Murata II). Sve je to doprinelo – što se odavno zna – da se srpski jezik koristio kako u upravi tako i u diplomatskoj korespondenciji. U Istanbulu su postojale slovenske kancelarije koje su vodile prepisku sa balkanskim provincijama, Dubrovačkom republikom, pa i samom Ugarskom. Ove kancelarije postojale su u carskoj prestonici sve do vremena sultana Sulejmana II (u Evropi je nazivan Veličanstvenim, a za Turke je I ili Kanuni odnosno Zakonodavac; 1520-1566). Zna se, takodje, da su čak i neki sultani (Mehmed II, Sulejman II) naučili naš jezik. I evropski savremenici govore o korišćenju četiri jezika u Carstvu: turskom, arapskom, na trećem mestu je Illirica i, najzad, konstantinopoljski grčki.
I ovaj poslednji jezik igrao je na Porti veliku ulogu, čak u izvesnom smislu, i veću. Sultani i visoki dostojanstvenici koristili su ga u diplomatskoj korespondenciji sa Evropom. Poznato je da je sultan Mehmed II (Osvajač) govorio grčki, a posedovao je i grčke rukopise.
Da je Rečnik odnosno udžbenik nastao najverovatnije u drugoj polovini XV veka potvrdjuje i dijalektološka analiza srpskog teksta sa svojim mnogobrojnim arhaizmima. A sve se zbiva u vreme kada su turska osvajanja izazvala migracije stanovništva u zapadnim zemljama Balkanskog poluostrva. Otuda od XV veka dolazi na području štokavskog narečja do mnogobrojnih promena i ovaj rukopis, upravo zahvaljujući tome što je pisan arapskim alfabetom, predstavlja izuzetno vredan izvor za proučavanje istorije kako našeg tako i grčkog jezika. Utoliko više što je u ovom udžbeniku sastavljač ili pisar uspeo da besprekorno adaptira arapsko pismo za srpski jezik (to se u kasnijem vremenu nikad više neće ponoviti), pa je moguće proučavati i glasovne promene u jeziku. Najzad, nema sumnje da je sastavljač u izvesnoj meri vladao crkveno-slovenskim jezikom.
Navedimo i neke naše stare reči iz ovog Rečnika:
bogobojnik, bogostrašnik, dalekost, daždan, dažditi, govorac, jestija, juha, klanjati se, kto, lagahno, lažac, lepost, ličnik, ljubenica, ljubnik, mnogosmejac, naučitelj, neznanik, nitko, odelati, ogojiti, ojutriti se, omestiti, osnežiti, ozoriti, polesan, postnik, prazdan, premamitelj, prevarnik, primitelj, prostitelj, rabota, sedalište, slugati, slušanik, strašnik, suh, udobriti se, ukriviti, ulomiti se, umoliti se, uravniti, urabotati, utamniti se, uvisočiti se, velikost, zaboravnjac, zlogovornik, znanik.
Dr Olga Zirojević, istoričar - turkolog, rođena je 1934. godine u Pančevu, diplomirala je na grupi za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu (1957), postdiplomske studije završila je u Sarajevu (Katedra za orijentalistiku i Katedra za istoriju 1958/1960).
Proučava turski period nacionalne istorije od XV do XVIII veka. Doktorirala je na temi Carigradski drum od Beograda do Sofije (1967). Učestvovala je na brojnim naučnim skupovima u zemlji i inostranstvu. Boravila je na studijskim istraživanjima u Bugarskoj, Turskoj, Nemačkoj, Austriji, Francuskoj i Mađarskoj.
Objavila je veliki broj radova i knjige: Tursko vojno uređenje u Srbiji 1459-1683 (1974), Carigradski drum od Beograda do Budima u XVI i XVII veku (1976), Crkve i manastiri na području Pećke patrijaršije do 1683. godine (1984), Posedi fruškogorskih manastira (1992), Srbija pod turskom vlašću 1459-1804 (1995), Konvertiti – kako su se zvali (2001), Islamizacija na južnoslovenskom prostoru - dvoverje (2003).
I on je jedva preveo na engleski. Evo prevoda :
