Goranci

Zapis o Gorancima radjen od Birthe Trærup 1956 ( muzicki etnolog sa instituta u Kopenhagenu )...



Ako negoga zanima nek na pp. za prevod... besplatno

Da,veoma zanimljjivo. Jedan od najlepsih krajeva na KiM jeste Gora i uopste sve tamo oko Sare. Goranci su veoma gostoljubivi, i prijatni ljudi.

Flexoman:

Da,veoma zanimljjivo. Jedan od najlepsih krajeva na KiM jeste Gora i uopste sve tamo oko Sare. Goranci su veoma gostoljubivi, i prijatni ljudi.

Kliknite za proširenje...

cuo sam, ne znam koliko je istina, a verujem coveku koji mi je rekao, inace je goranac, goranci imaju najlepsu albansku nosnju, onu staru bogatu nosnju koja je takoreci nestala na kosovu. znaci da biste videli pravu albansku musku nosnju morate otici na goru.

adem_ks:

cuo sam, ne znam koliko je istina, a verujem coveku koji mi je rekao, inace je goranac, goranci imaju najlepsu albansku nosnju, onu staru bogatu nosnju koja je takoreci nestala na kosovu. znaci da biste videli pravu albansku musku nosnju morate otici na goru.

Kliknite za proširenje...

pa ne znam koliko je to tacno da je to vasa nosnja , svet je toliko stari da se ne zna tacno ko od koga vuce.....znaci nije lepo usvajati ono sto je tudje sve u svemu nama je drago ako se dtugi od nas uce

Evo sta o tome misle Goranci Ademe.


http://www6.serbiancafe.com/lat/diskusije/mesg/21/012264308/goranci_i_bunjevci.html?3

Flexoman:

Evo sta o tome misle Goranci Ademe.


http://www6.serbiancafe.com/lat/diskusije/mesg/21/012264308/goranci_i_bunjevci.html?3

Kliknite za proširenje...

ovako, kazem da znam nekoliko ogranaca, ima ih u mitrovici na desetine, kao u svakom gradu. ali nikada nisam cuo da neki goranac kaze da im je...

mada je Gorancima neupordivo teze, jer sada ostase na Kosovu u milosti i nemilosti okrutnih primitivaca Arbanasa koji ih žele istrebiti ili pretociti u Albance.

Kliknite za proširenje...

ako ne verujes idi u prizren i uveri se, po gradu se cuje njihov jezik, i niko ne obraca paznju na to, sto je za mene bilo malo neobicno. mislim razlika kada se u mitrovici govorilo albansko-srpski pre rata i odjednom samo albanski, i tu i tamo bosnjacki, ali i ne tako cesto na ulici. inace ceo tekst mi lici na placenu reklamu nekih patrijota. preobiluje glupostima ili namerno zivrnutim "informacijama".
i da ne duzim, goranci su bas veliki vernici, cak i vise od albanaca, moje misljenje, i ne verujem da ih zabole za srbiju, kosovo i sl. znaci sto se neke svesti o svojoj drzavi tice, to im nije jaca strana. ali verujem da zele biti slobodni, da zele raditi, sa albancima ih veze veroispovest, dosta obicaja. na zalost granice ih odvajaju, tako da im se ne zna tacan broj, ali cujem da je i njima sada lakse, mogu u albaniju bez ikakvih problema, samo odkumenat UMNIK-a, znaci obnavljaju stare porodicne veze, koje su prekinuli za vreme E. Hodze i.....
da ne duzim, postujem ih kao ljude, link ti je cista glupost, i nadam se da ce nastaviti ziveti normalno, ma gde se nalazili, kosovo, albanija ili makedonija

zalosno je sto se na neduznom narodu prelama koplje....
hrvati kazu da su njihovi
slovenci takodje
sad ih i makedonija i bugarska pripajaju jedni drugima...dokle a za informacije koliki je broj goranaca izmedju 100 i 150 000
samo u selu retelica je prije 99 zivelo 12 000
pa zatim brod
globocica...
da ne nabrajam sad sva sela

http://www.glas-javnosti.co.yu/clanak/glas-javnosti-18-12-2007/siptarska-resenost-da-unisti-gorance

Ne razumem sto ti je cudno sto se cuje na ulicama goranski jezik, neki od njih su morali da bi nesmetano ziveli i radili pisati kao albanci, ali govor nisu mogli da promene, tako je sto se tice i torbesa u Prizrenu, Turaka ciji se jezik u Prizrenu moze cuti. U Orahovcu takodje u tom metohijskom kraju mozes cuti na ulicama takodje srpski jezik medju Siptarima koji je cak zastupljeniji nego albanski.

evo jednog zanimljivog foruma http://www.pressonline.co.rs/comments/view.jsp?id=33275&sectionId=37

Diskusije s drugih foruma nisu nikakve činjenice i molim vas da ih više ne prenosite. Možete međutim koristiti druge izvore koje su koristili i diskutanti tamo.

evo jos jednog zapisa

po svim slika video klipovima ...vidi se da je dragas bio goranski 100 %, do 99 je zivelo 20000
a danas nema ni 1000 ljudi da zive tu...

adem_ks:

ovako, kazem da znam nekoliko ogranaca, ima ih u mitrovici na desetine, kao u svakom gradu. ali nikada nisam cuo da neki goranac kaze da im je...


ako ne verujes idi u prizren i uveri se, po gradu se cuje njihov jezik, i niko ne obraca paznju na to, sto je za mene bilo malo neobicno. mislim razlika kada se u mitrovici govorilo albansko-srpski pre rata i odjednom samo albanski, i tu i tamo bosnjacki, ali i ne tako cesto na ulici. inace ceo tekst mi lici na placenu reklamu nekih patrijota. preobiluje glupostima ili namerno zivrnutim "informacijama".
i da ne duzim, goranci su bas veliki vernici, cak i vise od albanaca, moje misljenje, i ne verujem da ih zabole za srbiju, kosovo i sl. znaci sto se neke svesti o svojoj drzavi tice, to im nije jaca strana. ali verujem da zele biti slobodni, da zele raditi, sa albancima ih veze veroispovest, dosta obicaja. na zalost granice ih odvajaju, tako da im se ne zna tacan broj, ali cujem da je i njima sada lakse, mogu u albaniju bez ikakvih problema, samo odkumenat UMNIK-a, znaci obnavljaju stare porodicne veze, koje su prekinuli za vreme E. Hodze i.....
da ne duzim, postujem ih kao ljude, link ti je cista glupost, i nadam se da ce nastaviti ziveti normalno, ma gde se nalazili, kosovo, albanija ili makedonija

Kliknite za proširenje...

u prizrenu je uvek zivelo vise turaka bosnjaka goranaca i ostalih , a albanci su to nastanili manje vise na silu, proterali sve sto se moglo prterati

adem_ks:

cuo sam, ne znam koliko je istina, a verujem coveku koji mi je rekao, inace je goranac, goranci imaju najlepsu albansku nosnju, onu staru bogatu nosnju koja je takoreci nestala na kosovu. znaci da biste videli pravu albansku musku nosnju morate otici na goru.

Kliknite za proširenje...

Za tvoju informaciju,ja sam imala tu sreću da obidjem Kosovo i uzduž i popreko, pa i da obidjem GORU,zahvaljujući mojoj kumi koja je Goranka.ALI nikada nisam čula da se deklarisala kao Albanka ili neko njen kao Albanac. Samim tim ni to da su njeni preci nosili Albansku nošnju.Zaključak: nemoj mnogo verovati na reč- ko pita ne skita. Što se tiče gostoljubivosti i prijateljstva;nigde nećeš biti srdačnije dočekan nego u GORU! Kad se samo setim njihovih tulumbica,baklava,kadaifa,bureka;voda mi podje na usta.Tako da su ONI narod koji je sav svoj i ORIGINALAN!

Adem je dosta dobro opisao narodnu nosnju sa Gore sto se moze videti i iz video zapisa.Gora se nalazi na tromedji Kosova-Makedonije i Albanije..E sada dali su Goranci slavizirani Albanci ili islamizirani slaveni je irelevantno za danasnjicu.Goranci su oduvek bili skoloni emigracijama uzduz i popreko ex-YU...

QUEEN OF MNE:

Za tvoju informaciju,ja sam imala tu sreću da obidjem Kosovo i uzduž i popreko, pa i da obidjem GORU,zahvaljujući mojoj kumi koja je Goranka.ALI nikada nisam čula da se deklarisala kao Albanka ili neko njen kao Albanac. Samim tim ni to da su njeni preci nosili Albansku nošnju.Zaključak: nemoj mnogo verovati na reč- ko pita ne skita. Što se tiče gostoljubivosti i prijateljstva;nigde nećeš biti srdačnije dočekan nego u GORU! Kad se samo setim njihovih tulumbica,baklava,kadaifa,bureka;voda mi podje na usta.Tako da su ONI narod koji je sav svoj i ORIGINALAN!

Kliknite za proširenje...

I sirinicka Zupa se dosta razlikuje po mnogocemu...

@vmax govoris u vetar, nista sa sigurnoscu, "Zene Wele"
# Vintage ajde posalji prevod od te Dankinje na PP ako te nije muka
Sto se tice goranske nosnje ona se dossta promenila. Ona nosnja o kojoj prica Adem je veoma retka jer Gora, kao i narodna nosnja, nije izuzeta od trenutne mode. Nosnja koja je bila pre nekoliko decenija se 100 % razlikuje od danasnje koja je mozda lepse uradjena ali nema tu svrhu koja je imala ona pre nekoliko decenija ( tu nosnju su nosili skoro uvek, a dok danas samo na svadbenim veseljima i slicnim prigodama ).Muska nosnja se danas i ne priprema, koliko je meni poznato. Staru nosnju sa veoma malim modnim promenama zadrzali su jedino goranska sela u Albaniji, mada su i oni poprimili nesto sa strane .

mr.malik:

@vmax govoris u vetar, nista sa sigurnoscu, "Zene Wele"
# Vintage ajde posalji prevod od te Dankinje na PP ako te nije muka
Sto se tice goranske nosnje ona se dossta promenila. Ona nosnja o kojoj prica Adem je veoma retka jer Gora, kao i narodna nosnja, nije izuzeta od trenutne mode. Nosnja koja je bila pre nekoliko decenija se 100 % razlikuje od danasnje koja je mozda lepse uradjena ali nema tu svrhu koja je imala ona pre nekoliko decenija ( tu nosnju su nosili skoro uvek, a dok danas samo na svadbenim veseljima i slicnim prigodama ).Muska nosnja se danas i ne priprema, koliko je meni poznato. Staru nosnju sa veoma malim modnim promenama zadrzali su jedino goranska sela u Albaniji, mada su i oni poprimili nesto sa strane .

Kliknite za proširenje...

a ti govoris kao led na suncu...

Ja govorim ono sto je ....... svidjalo se to nekome ili ne.
Sve sa dokazima. A ono sto ti pricas dodje kao ono Rekla - kazala. ( ovaj je rekao to , taj je rekao ovo - a nigde dokaza ). jednostano Nista te ne razumem

Pa sve ovo sto sam procitao "tera" me da mislim da su i Inke poreklom siptari. Ipak ima istine u tome, danasnja nosnja koje nose Inke u Juznoj Americi ima velike slicnosti sa siptarskom narodnom nosnjom. Takodje imaju jednu svadbenu igru koja se kod njih zove "Jota" , a izgovara se kao "Hota", a izvodi se sa bubnjevima i dvojicom muskaraca sa isukanim "ratnim sekirama" koji se bore oko "mlade" (snashe), doduse ima i nekih primesa kao sto su prinosenje zrtvenog jagnjeta, ali to su verovatno uzeli od drugih varvarskih naroda (Germana, Nemaca) koji su kasnije naselili Juznu Ameriku, dok im je jezik najslicniji plemenu Bantu poreklom iz Afrike...

evo nesto i ja da napisem o nama Gorancima...

Горанци (Горани) су јужнословенски народ, насељени претежно на Косову и Метохији, односно у региону Гора (општина Драгаш). Исламске су вероисповести, а говоре "нашинским" дијалектом торлачког говора, који се обично означава као српски. Према попису становништва из 2002. године, у Србији (без Косова) је живело 4.581 Горанаца. Укупно их има око 18.000. Иако су Горанци у Србији од стране државе признати као посебан народ, неки их сматрају етничком групом Срба, Бугара или Македонаца, с обзиром на њихово етничко порекло.
У већини горанских села налазе се развалине српских цркава. Осим језика, Горанци су сачували и многе српске обичаје. Ислам су почели примати још у 16. веку, а почетком 18. века, после српских сеоба под патријарсима, у масама су постајали муслимани. Прелазака у Ислам је било и крајем 18. и почетком 19. века.

Последња хришћанска породица изумрла је у горанском селу Брод 1855. године. Горанци су све до пред крај 19. века зимовали са стоком у приморју Јадранског и Егејског мора, затим у Тракији и Анатолији.

Мада су примили Ислам, нису се албанизовали, тако да су веома страдали од суседних Албанаца, Љумљана. Љумљани су од 1878. године учестали са пљачкањем стоке Горанаца са летовалишта на Шари. Због ових насиља, Горанци су све до ослобођења ишли на рад, чак и у Аустрију, Румунију и Малу Азију. Ни до 1927. године нису престали упади албанских пљачкаша из Љуме преко границе....

evo jos nesto malo duze

Cjelokupna tzv. "torbeška grupa" (Gora, Župa, Reka, Golo Brdo, Drimkol) bila je u proteklom periodu izložena pritiscima i svojatanjima gotovo sa svih strana. Skoro svi autori, i oni srpski i oni bugarsko-makedonski, "islamizaciju" ovog naroda doživljavaju kao katastrofu. Isti ili slican stav prema ovom pitanju imaju i pojedini autori koji pripadaju ovom korpusu (Limanovski, Hasani i dr.) i koji se prosto utrkuju u traženju paganskih motiva u obicajima i toponimiji sve sa namjerom da pokažu na historijske korijene i veze sa narodima prema kojima oni gaje simpatije

Stoljece koje je ostalo iza nas u Gori je bilo ispunjeno historijskim dogadajima i prilikama koje su oznacavale uspon i pad, negiranje i omaložavanje, svojatanje i odbacivanje, prijetnje i zloupotrebe, manipulacije i muhadžirluke, ratove i mirove. Poslije propasti Osmanske Turske (1912), Goru su pohodile mnoge vojske i paravojske sa svih strana - i bugarske i srpske, i njemacke i austro-ugarske, i italijanske i albanske. U XX vijeku Gora je živjela u više država - Turskoj, Albaniji, Srbiji, Jugoslaviji, Makedoniji. Danas najveci dio Gore pripada Kosovu (18 sela), manji dio pripada Albaniji (9 sela), dok se dva sela nalaze u Makedoniji. Bila je u kraljevini i komunizmu - onom Titovom ali i Enverovom. Godinama se pljuvalo na Boga, ali su se gradile i veljelepne džamije. Nit vjere se tanjila, ali se nikada nije sasvim prekidala. Uvijek je ostajalo po neko zrno iz kojega su, kad u to niko nije vjerovao, nicali novi izdanci. Gora se više puta praznila, ali se obnavljala i iznova punila. Rijeke muhadžira su kretale put juga i istoka, ali i put sjevera i zapada. Bilo je straha i placa, ali je bilo i svadbi i veselja. Bilo je lutanja i grešaka u sudbonosnim trenucima, bilo je i nacionalne mimikrije i podanickog mentaliteta. Bilo je svega što može zadesiti jedan siromašan i gurbedžijski kraj. Bile su bolesti i gladi, bile su i zadruge i Enverovske kooperative. Bilo je eksperimentisanja sa ljudima i "kloniranja mozgova" i bilo je previše promašaja. Porijeklo stanovnika Gore Mnogi naši ljudi cesto postavljaju pitanje i traže odgovor o porijeklu stanovnika Gore. Ovo pitanje postavljaju obicni ljudi ali i intelektualci (ili oni koji se tako osjecaju). Nikada ne dajem kratak odgovor, jer takvog odgovora i nema. Uvijek pokušavam da postavim u historijske okvire, da ukažem na balkansku historijsku maglu. Jer na ovim je prostorima dolazilo do velikih pomjeranja stanovništva. Mnogi su narodi vremenom nestali. Ostali su samo tragovi u toponimiji ili samo u historijskom sjecanju. U svakom narodu na ovim prostorima ima više slojeva i razlicitih etnickih naslaga i nigdje stvari nisu sasvim jasne. Uvijek postoji opasnost, ukoliko date kratak odgovor, da se nadete u situaciji iz koje se ne možete lahko izvuci. Samo nekoliko pitanja o sudbini nekih balkanskih naroda: Gdje su Kumani, Pecenezi i Hazari? Šta je sa Aromunima, Turcima-Jurucima, Tatarima? Kakva je sudbina Bogumila i pokreta kojem su pripadali? Torbeši i Pomaci i njihova veza sa bogumilskim pokretom? Mogu li se iz historijskog pamcenja izbaciti vijekovi turske vladavine na ovim prostorima (1445-1912)? Period prije dolaska Turaka i dva vijeka bugarske dominacije na Balkanu, pomjeranje stanovništva tokom krstaških ratova i prodor Arapa u Evropu? Zagonetnost nišan-ploce na mlickoj džamiji? Pitanja je, zaista, mnogo i odgovor nikada ne može biti jednostavan. Predmet ovoga rada bice ono što se u Gori dešavalo tokom XX vijeka i samo rijetko cemo napraviti izlet u prethodne periode, ukoliko je to neophodno. Da bi se bavili nekom ozbiljnijom analizom, potrebno je još izvora i dokumenata iz turskih i drugih arhiva koji nam u ovom trenutku, nažalost, nisu dostupni. Nije nam namjera da pišemo politicki traktat niti da pripremimo teren za nekakvu asimilaciju, što je mnogim autorima do sada bio jedini cilj. Mnogi od njih su polazili od velikodržavnih pozicija i pripremali teren politicarima za buduce planove i odluke. Cjelokupna tzv. "torbeška grupa" (Gora, Župa, Reka, Golo Brdo, Drimkol) bila je u proteklom periodu izložena pritiscima i svojatanjima gotovo sa svih strana. Skoro svi autori, i oni srpski i oni bugarsko-makedonski, "islamizaciju" ovog naroda doživljavaju kao katastrofu. Isti ili slican stav prema ovom pitanju imaju i pojedini autori koji pripadaju ovom korpusu (Limanovski, Hasani i dr.) i koji se prosto utrkuju u traženju paganskih motiva u obicajima i toponimiji sve sa namjerom da pokažu na historijske korijene i veze sa narodima prema kojima oni gaje simpatije. Svi oni zaboravljaju da se historija nikada ne ponavlja i ne kreže unazad. Ako se nešto i ponovi, onda to nije original vec surogat bez buducnosti. Proces nastajanja i formiranja nacija u svijetu, a posebno na Balkanu, još traje i krece se unaprijed. Svi pokušaji zaustavljanja ili revizije ovog procesa osudeni su na neuspjeh. Pet vjekova u islamu i nekoliko vjekova prije toga u bogumilstvu su veliki period da bi neko mogao da se igra sa historijom i da je prilagodava svome ukusu. Pomenuti Nijazi Limanovski u knjizi Islamska religija i islamizirani Makedonci piše: "Zbog vjerskog fanatizma i zabluda pojedini socijalni slojevi medu Makedoncima muslimanima koji se uglavnom nalaze na nižem prosvjetno-kulturnom nivou, izloženi su stalnim pritiscima iz neprijateljskih pobuda. Cilj ovih presija je da se izjednaši vjerska i nacionalna pripadnost, tacnije, da ovakav kurs ostane vjecno pravilo. Naime, to je trajni interes neprijateljski orijentisanih sila, vjerskih dogmatika i zaslijepljenih muslimanskih fanatika koji po svaku cijenu žele da vrate tocak historije" (prijevod autora). Ova knjiga je objavljena još 1989. godine prije nego je zapoceo raspad bivše Jugoslavije. Ovaj rad je više suocavanje sa trenutnim stanjem nego traganje za nekom apsolutnom istinom koja u ovakvim situacijama i ne postoji. Mnogi brojniji i "stariji" narodi imaju problema sa svojom prošlošcu i nacionalnom identifikacijom, a kamoli mi koji smo negirani i osporavani od gotovo svih, pa cak i od ljudi iz sopstvenog korpusa. Pokušacemo, koristeci autore koji su nam dostupni, da damo malo više svjetla putujuci kroz balkansku maglu. Najdostupniji su nam bili srpski, bugarski i makedonski autori, dok manje albanski i turski koji su se i inace manje bavili ovom problematikom. I opet, u zavisnosti od nacionalne pripadnosti autora, Gora je prikazivana i bila predmet svojatanja. Njeni stanovnici su i Bugari i Srbi islamske vjeroispovjesti, i Makedonci muslimani, i Albanci, i Turci. Ponekad su Gorani i Torbeši, a cesto i neoprijedeljeni. Njihov je jezik srpski i bugarski i makedonski, sve u zavisnosti od ugla posmatranja.

O Gori su pisali autori iz gotovo svih balkanskih zemalja, pa i šire. Od srpskih autora pisali su: M. Lutovac, J. Cvijic, J. Hadživasiljevic, J. Trifunovic, M. Milojevic i mnogi drugi. U pojedine projekte su bile ukljucene i citave nacionalne institucije - instituti i Akademija nauka. Od bugarskih autora pisali su: V. K'ncov, J. Ivanov, St. Šiškov, S. Selišcev, E. Milanov i drugi. Od makedonskih autora pisali su: B. Ristovski, F. Kavajev, G. Palikruševa, A. Stojanovski, B. Vidoevski, N. Limanovski i dr. Od albanskih autora pisali su: S. Pulaha, N. Dokle, Sh. Hoxha, H. Meleqi i dr. O Gori je pisao i ruski konzul u Prizrenu I. S. Jastrebov, kao i Dankinja Birte Trerup. I danas mnogi predstavnici medunarodnih organizacija prisutnih na Kosovu pokazuju veliko interesovanje za ovaj kraj i ove ljude. Ne znam šta ih toliko privlaci, možda arhaicnost a možda i znatiželja izazvana od susjeda. Prva decenija XX vijeka U XX vijek žitelji Gore ulaze kao dio Otomanske Turske ne sluteci šta ih sve ocekuje u godinama koje dolaze. Vecina stanovnika je orjentirana na stocarstvo, prije svega, na nomadsko ovcarstvo, jer Šar planina pruža izvanredne mogucnosti za ljetnju ispašu. I dalje, tokom zimskih mjeseci, veliki broj krupnijih stocara (caja) svoja stada goni u Makedoniju, Grcku pa i Anadoliju, jer nisu u stanju da obezbjede hranu za svoju stoku. Broj ovaca u Gori na pocetku vijeka je na desetine hiljada, možda i cijelih sto hiljada. Brojka od milion ovaca, koju u svojoj Autobiografiji pominje Petar Kostic Prizrenac, svakako je preuvelicana i pored cinjenica da je cijela Gora u ovo vrijeme jednoj državi (tridesetak sela). Pored stocarstva dobar dio stanovništva bavi se i zanatima. Osim starih zanata za lokalne potrebe (kovacki, grncarski, puškarski) javljaju se i novi iskljucivo vezani za pripremanje hrane - poslasticarski, buregdžijski, kulinarski (ašcije). Pocinje novi vid gurbeta, razlicit od nomadskog stocarenja. Muški sposobni clanovi porodice odlaze po citavom Balkanu pa i šire, dok žene i djeca ostaju kod svojih kuca cime se održava kompaktnost zajednice. Stvaraju se kolonije zanatlija koncentrisane prema selima iz kojih dolaze pecalbari. Tako Borjani odlaze u Bosnu, Brodani u Skoplje, Solun i Istambul, Rapcani i Kruševljani u Sofiju i druge bugarske gradove, Šištevljani u Skenderiju (Aleksandriju) i, kako oni kažu, Misir (Egipat). Znacajno je to što se vecina gurbedžija vraca u svoj zavicaj (memljecet) tako da se porodica ne raspada i održava se ekonomska sigurnost stanovništva. Posljednje godine turske vladavine zapamcene su kao snošljive i kao "blagostanje" u poredenju sa godinama koje dolaze tokom balkanskih ratova i Prvog svjetskog rata. Dogadaji i prilike - Torbeš jedan je od naziva za Bogumile, pored vec poznatih - Babuni, Katari, Albižani, Kududeri (postoji toponim Kududer kod Šištevca). Bogumili su posebno proganjani tokom XII i XIII vijeka i u bugarskoj i u srpskoj državi. - Najveci masakr je izvršen u Restelici gdje je ubijeno 13 mještana (i danas o tome svjedoce mezarluci Javori), u Kruševu je ubijeno 9 clanova porodice Mula Arifa medu kojima i dvoje djece od po nekoliko godina. Kasnije se, 1959. godine, kompletna porodica Gazi (sin i unuci Mula Arifa) iselila u Tursku gdje i danas živi. U Brodu je na mjestu Zdražejec, takoder, izvršen masakr i ubijeno desetak mještana. Restelica, najvece bošnjacko selo u Gori Prvih godina novoga vijeka Goru najprije zahvataju velike epidemije - najvjerovatnije boginje. Bilo je to 1901. ili 1902. godine kada je u mnogim selima umiralo i po nekoliko ljudi na dan. Epidemija je bila tako masovna da su mrtvi ukopavani po bašcama ili na obodu sela a dženaze su nosile i žene, mada to nije u islamskoj tradiciji. Veca epidemija je zahvatila Goru krajem XVII vijeka kada su pojedina sela bila zapaljena i uništena (bila je to kuga, u narodu poznata kao crna šuma). Danas živi legenda da je na pojedinim mjestima nekada bilo selo, kao Glavnik, Gušavce i sl. Pouzdano se zna da su u tom periodu formirana i dva sela na drugoj strani Šare - Urvic, Jalovjane kao goranska subgrupa (danas u Makedoniji). Najveci dio stanovnika pomenutih sela zna da su porijeklom iz Borja, Restelice, Kukaljana i drugih sela sa ove strane planine. Nemamo pouzdanih podataka da je na pocetku vijeka u Gori radila neka škola, ali znamo da je gotovo u svim selima bilo mekteba (mejtepi) a u Restelici i ruždija. U to vrijeme Gora je imala tri hafiza - hafiz Ibrahim iz Leštana, hafiz Mehmed iz Radeše i hafiz Mehmed iz Broda. Bilo je ucenih alima koji su završili medresu u Prizrenu, Skoplju i Istanbulu. Sva sela su imala džamije, što potvrduju i neki autori koji su posjetili Goru u to vrijeme. Pod uticajem derviša iz Prizrena i u Gori su na pocetku vijeka djelovali derviški redovi koji su prestali sa radom tokom perioda komunizma. Mada ovaj fenomen nije dovoljno odreden, ipak pouzdano znamo da su u Brodu, Restelici, Radeši, Zlipotoku i nekim drugim selima postojali "tarikati" ("šehoji"), mada nam nije poznato kojem su redu pripadali. Sigurno je da je u ovom periodu bilo dosta pismenih i ucenih ljudi koji su ostavili pisanih dokumenata o tom, ali i o ranijim vremenima. Medutim, potrebno je pretražiti skromne biblioteke po našim džamijama kao i neke porodicne biblioteke koje svakako postoje. Pored prepisa knjiga, vjerovatno da ima i nekog subjektivnog zapisa koji može dati više svjetla na turski period koji je najznacajniji dio u našoj ukupnoj historiji. Sve do 1912. godine, pa i kasnije, stanovnici Gore se u nacionalnom pogledu poistovjecuju sa Turcima ("A si Turcin, a što si?"). Mada se ova identifikacija, prije svega, vezuje za vjersku pripadnost i oznacava pripadnost islamu, ona u sebi sadrži i elemenat pripadnosti turskoj državnoj zajednici. Jer, gotovo petsto godina turske vladavine je u narodu stvorilo osjecaj zaklona i sigurnosti. Osim pomenute, u narodu su u upotrebi i još neke odrednice kao "našinec", Torbeš i geografska odrednica Goranin. Ovdje cemo se više zadržati na odrednici Torbeš koja se vezuje i za druge regije na jednom širem planinskom prostoru Kosova, Albanije i Makedonije. Pošto ova odrednica cesto ima i pežorativni karakter, upucuje na zakljucak da su je stvorili susjedni narodi, jer niko nece za sebe koristiti naziv koji sadrži i najmanji elemenat pogrde. Takode se dosta manipuliše i porijeklom rijeci Torbeš. Mnogi je vezuju za period islamizacije, mada se najprihvatljivije vezivanje imena Torbeš za bogumilstvo.

Bugarski naucnik Jordan Ivanov je na pocetku vijeka zapisao: "Oblast Gora leži izmedu Šare i Koritnika uz pritoke rijeke Ljume. Cijelu kotlinu naseljava staro bugarsko stanovništvo Gorani, Goralije koji su u XVII i XVIII vijeku bili primorani da prime muhamedanstvo. Poznati su pod imenom Torbeši, dobijenom od susjednih Bugara. Gorani, pak, sami sebe zovu Turcima, dok u internom razgovoru priznaju da se zovu Torbeši i da su staro mjesno stanovništvo bugarskog roda koji su islamizirani, tj. primili muhamedanstvo. Gorani-Torbeši kuci govore bugarski jezik". (J. Ivanov, Makedonski pregled 4, Sofija, 1925.) Ovakvo tumacenje nije jedino i prisutno je kod vecine bugarskih autora iz ovog pa i kasnijih perioda. Najvjerovatnije naziv Torbeš potice iz ranijeg vremena, tj. iz perioda širenja bogumilskog pokreta na Balkanu. Ovu tezu zastupa i Nazif Dokle, inace i sam porijeklom iz albanskog dijela Gore. Mislim da je Torbeš jedan od naziva za Bogumile, pored vec poznatih - Babuni, Katari, Albižani, Kududeri (postoji toponim Kududer kod Šištevca). Bogumili su posebno proganjani tokom XII i XIII vijeka i u bugarskoj i u srpskoj državi. Obracun sa njima je bio surov, pa su bili primorani da se sklanjaju i bježe u planinske i skrovite predjele kakvi su oni u kojima danas žive Torbeši. Bogumili su najvece utocište našli u Bosni u vrijeme Kulina bana, gdje postaju državna religija. Njihov progon traje i tokom kasnijih vjekova, pa tako u 85. clanu Dušanovog Zakonika iz XIV vijeka stoji da ce se najsurovije obracunati sa Babunima. Dolaskom Turaka na Balkansko poluostrvo, vecina Bogumila je masovno primila islam koji je bio najbliži njihovom ucenju. Vjerovatno se ovo dogodilo dobrovoljno, jer da je bilo prisile to bi se desilo na prostorima koji su bili bliže putevima i gradskim utvrdenjima u kojima je boravila turska vojska. Prema turskim defterima i popisu iz 1571. godine u Gori su 382 porodice islamizirane dok ih je u Ljumi 443. A poznato je da je vecina sela u ovom periodu sa po desetak kuca. U Kruševu je bilo 14 muslimanskih porodica. Ovi podaci su suprotni od tvrdnji mnogih autora da je "islamizacija" u Gori trajala do sredine XIX vijeka. Potrebno je podrobnije istražiti turske deftere iz ovoga perioda. Mi cemo u ovom radu pokušati da ukažemo na prisustvo razlicitih supstrata i višeslojnost u etnogenezi stanovnika Gore. Pitanjem nacionalnog izjašnjavanja žitelja Gore nakon odlaska Turske sa ovih prostora, bavicemo se kada budemo obradivali te periode, svakako, koristeci poznate propisne rezultate. Bilo je prilagodavanja po tom pitanju sve u zavisnosti od situacije i prilika u kojima su se nalazili. Najvecu nacionalnu kompaktnost i homogenost su pokazali od šezdesetih i devedesetih godina XX vijeka kada su se u gotovo stoprocentnom broju izjašnjavali kao Muslimani. Tako je bilo i na zadnjem popisu održanom 1991. godine kada se kao Muslimani izjasnilo 95,8 odsto stanovnika Gore. (U tom periodu Gora je vec bila zasebna opština). Balkanski ratovi (1912/1913) - pocetak agonije Prvi balkanski rat je zapoceo 8. oktobra 1912. godine napadom Crne Gore prema Skadru. Srbija i Bugarska su objavile rat Turskoj 17., a Grcka 18. oktobra 1912. godine. Odlucujuca bitka je bila 23-24. oktobra 1912. godine kod Kumanova. Turska je doživjela poraz na svim bojištima i prinudena je na pregovore. Ugovor o miru je potpisan 30. maja 1913. godine u Londonu. Turska je ustupila svu teritoriju zapadno od linije Enos-Midija, a Albanija je formirana kao samostalna. U jesen 1912. godine Goru zaposjeda srpska vojska. Mnogi sa zebnjom i strahom doživljavaju promjene. Igrom sudbine Gora se našla na poprištu oružanih sukoba koji su se vodili na liniji uspostavljanja granice izmedu Srbije i Albanije. Srpska vojska je vršila represalije prema albanskim pobunjenicima tokom uspostavljanja granice, ali ne samo prema njima vec i prema civilnom stanovništvu. O tome je sa ogorcenjem pisao Dimitrije Tucovic u svojoj brošuri Srbija i Albanija - kritika zavojevacke politike srpske buržoazije. Bogumil Hrabak navodi rijeci jednog srpskog oficira iz 10. puka da su "još za vreme proterivanja diverzanata, arbanaška sela u Opolju bila izložena represalijama zbog ucešca toga življa u borbama protiv srpskih jedinica". U novembru 1912. godine srpska vojska je izvršila veliki pokolj nad albanskim stanovništvom Kosova, pa i šire, o cemu ima podataka u raznim dokumentima i novinskim zapisima u evropskoj štampi. Procjenjuje se da je u kosovskom vilajetu ubijeno izmedu 12 i 25 hiljada Albanaca. I Lav Trocki je, kao dopisnik lista Kijevskaja misi, bio na licu mjesta i razgovarao sa ucesnicima dogadaja. Zbog svojih izvještaja bio je uskoro protjeran sa Balkana. O surovim postupcima srpskog ekspedicionog korpusa pisao je i Kosta Novakovic, koji je i sam kao vojnik proveo cetiri mjeseca u Albaniji. Tokom ovih operacija za uspostavljanje granice prema Albaniji, srpska vojska je izvršila i nekoliko masakara nad nedužnim i preplašenim stanovništvom Gore. To je još više pojacalo nesigurnost i ubrzalo iseljavanje u Tursku, koje ce u narednim godinama poprimiti dimenzije egzodusa. Najveci masakr je izvršen u Restelici gdje je ubijeno 13 mještana (i danas o tome svjedoce mezarluci Javori), u Kruševu je ubijeno 9 clanova porodice Mula Arifa medu kojima i dvoje djece od po nekoliko godina. Kasnije se, 1959. godine, kompletna porodica Gazi (sin i unuci Mula Arifa) iselila u Tursku gdje i danas živi. U Brodu je na mjestu Zdražejec, takoder, izvršen masakr i ubijeno desetak mještana. Zlocini su se dogodili i u drugim selima Gore - Vraništu, Radeši, Globocici. U Globocici je ubijen seoski imam mula Karhriman. Svi ovi zlocini su izvršeni sa jednim ciljem - da se stanovništvo zaplaši i, u slucaju izjašnjavanja pred medunarodnim komisijama za granice, izjasni da želi da živi u Srbiji. U septembru 1913. godine izbila je albanska pobuna koja nije zaobišla ni Goru. Neki su historicari ovo nazvali Trecim balkanskim ratom. Tucovic je o tome pisao: "i kada je buna izbila, vlada je preko zastupnika ministra spoljašnjih dela izjavila da ce Arbanasi biti "primerno kažnjeni", buržoaska štampa je tražila istrebljenje bez milosti, a vojska je izvršavala. Arbanaska sela, iz kojih su ljudi bili blagovremeno izbegli, behu pretvorena u zgarišta. To behu u isto vreme varvarski krematorijumi u kojima je sagorelo stotinama živih žena i dece. I dokle su ustanici zarobljene srpske oficire i vojnike razoružali i puštali, dotle srpska soldateska nije štedela ni njihovu decu, žene i bolesne". U jesen te godine izbila je i pobuna na Koritniku. Na celu ustanika je bio cuveni Nail Dano iz Rapce koji je mnogo poznatiji u albanskoj nego u našoj historiji. Znacajan udio u ovim dogadajima imao je i mula Rasim iz Zapoda. (O njemu je u "Kosovskom avazu" pisao Nazif Dokle). I u srpskoj historiografiji pominju se ovi dogadaji i otpor na koji su nailazile srpske snage za uspostavljenje civilne uprave. Bogumil Hrabak pominje da je srpska vojska 1. oktobra 1913. godine vodila borbe sa arbanaškim cetama "na prizrenskom sektoru", zatim kod goranskog sela Vraništa, gdje je "veoma snažan arbanaški pritisak paralisan", da bi se borbe i dalje vodile kod Lopuškog Hana. "Kod Vraništa su i sutradan (misli se na 2. oktobar 1913. - prim. S. I.) besno navaljivali Ljumljani, Macani i meštani Vraništa, (podvukao S. I.) ali su ih uvecane srpske trupe zaustavljale". Po zaposjedanju ovih krajeva srpska uprava je izvršila popis stanovništva "preko policijskih i opštinskih vlasti još za vreme dejstvovanja Vrhovne komande, preko koje je Kraljevska vlada upravljala novim krajevima do završetka rata". Popisivaci su išli od kuce do kuce, pa se ovaj popis može racunati djelimicno tacne. Prema ovom popisu, broj stanovnika kosovskog dijela Gore je iznosio 12.331. Najvece selo je Brod sa 2.624 stanovnika, zatim Restelica sa 2.279, Zli Potok sa 914, Rapca (G. i D.) sa 711, dok je najmanje stanovnika imao Dragaš (Krakovište) svega 244. U albanskom dijelu najveci je Šištevec sa 1.230, zatim Borje sa 1.156, dok je najmanje stanovnika imao Orešek - 116. U poredenju sa podacima koje je 70-tih godina XIX vijeka iznio Jastrebov, u Gori je bilo približno isto stanovnika, mada je on navodio samo broj kuca. Tada je Brod imao oko 500 kuca, a Restelica 350, Rapca 170, Kruševo 118, Zli Potok 110, dok su sva ostala sela imala ispod 100 kuca, opet Dragaš najmanje - 30. U albanskom dijelu Gore najveci je Šištevec sa 210 kuca, zatim Borje sa 152, a najmanji su Orešek i Košarište sa po 24 kuce. Ove podatke navodimo da bismo napravili poredenje sa popisom stanovništva iz 1921. godine, nakon teških godina koje su uslijedile tokom Prvog svjetskog rata, kada se stanovništvo Gore gotovo prepolovilo. Prvi svjetski rat - veliki egzodus Nikada se nece saznati koliko je ljudi stradalo zbog gladi i zuluma koji su cinjeni sa svih strana. Pološkom kotlinom su tumarale izgladnele gomile ljudi tražeci spas i izbavljenje. Po zulumu su sada zapamceni Bugari i haramije (pljackaši) koji su vršili strašne zlocine. Ljudi su prodavali sve što su imali ne bi li nekako preživjeli. Prodavali su nakit, posteljinu, stoku.

Mnogi koji su se spustili u Tetovo, nikada se više nisu vratili. Produžili su put prema Turskoj. U cjelokupnoj historiji Gore Prvi svjetski rat ostace zapamcen po najvecim stradanjima i muhadžirluku koji se dogodio tokom nekoliko ratnih godina. Gora se ponovo našla na udaru mnogih vojski i pljackaša koji su otimali i ono malo što se moglo išcupati od prirode. Tri ratne nerodne godine (1915-1917) su prosto desetkovale stanovništvo. Nikada se nece saznati koliko je ljudi stradalo zbog gladi i zuluma koji su cinjeni sa svih strana. Pološkom kotlinom su tumarale izgladnele gomile ljudi tražeci spas i izbavljenje. Po zulumu su sada zapamceni Bugari i haramije (pljackaši) koji su vršili strašne zlocine. Ljudi su prodavali sve što su imali ne bi li nekako preživjeli. Prodavali su nakit, posteljinu, stoku. Mnogi koji su se spustili u Tetovo, nikada se više nisu vratili. Produžili su put prema Turskoj. Mnoga su sela potpuno opustjela. Prema popisu iz 1913. u kosovskom dijelu Gore je živjelo 12.331 stanovnika, dok je prema popisu iz 1921. bilo svega 7.177 stanovnika. Indeks smanjenja stanovnika iznosi 42 odsto. Navešcemo samo sela u kojima je došlo do veceg smanjenja stanovništva kako bi se imala jasnija slika o masovnosti i karakteru egzodusa. 1913. 1921. ________________________ Backa 410 167 Brod 2.624 1.863 Globocica 607 391 Dikance 458 162 Zli Potok 914 264 Krstec 637 299 Kruševo 405 126 Kukaljane 506 361 Orcuša 376 242 Restelica 2.279 745 U ostalim selima je broj stanovnika, takoder, smanjen, ali ne tako izraženo. Niti u jednom selu Gore 1921. godine nije bilo više stanovnika u poredenju sa 1913. godinom. U ovom periodu dogodio se prvi muhadžirluk, a u kasnijim decenijama dogodice se još tri, tako da se XX vijek u Gori može nazvati vijekom muhadžirluka. Tokom Prvog svjetskog rata iseljenicki putevi su vodili na jug, prema Turskoj. Tako je bilo i 30-tih i 60-tih godina prošlog vijeka, za razliku od zadnjeg, poslije rata na Kosovu 1999. godine, kada, gotovo, svi putevi vode na sjever i zapad. Interesantno je to što se problematikom muhadžirluka iz Gore još niko nije bavio, a toliko je pisano o ovom kraju i bilo toliko manipulacija sa ovim ljudima. Nekome nije bilo u interesu da se pominju tamnije stranice iz naše historije, jer bi za to morao neko biti okrivljen. Jer ljudi ne napuštaju svoj kraj ako su bezbjedni i sigurni. U jesen 1917. godine dogodio se najveci muhadžirluk. (Koristim termin muhadžirluk jer ga i narod upotrebljava u verziji "madžir" i "madžirl'k"). Samo je iz Kruševa u dva dana iselilo 70 porodica. Iz Restelice, Zli Potoka i Broda mnogo više. Od 118 domacinstava, koje pominje Jastrebov 70-tih godina XIX vijeka, u Kruševu je 1918. ostalo svega 8. Brod, koji je do balkanskih ratova bio varošica sa mnogobrojnim ducanima, doživljava masovno iseljavanje. Vecina odlazi u Tursku, mada je bilo i onih koji su se zaustavili u Tetovu i Skoplju. (Danas u Turskoj živi nekoliko hiljada ljudi porijeklom iz Broda, a u Skoplju gotovo 400 porodica. Kruševljani su se nastanili na obalu Crnog mora u selu Jalikej, u blizini Cataldže. Tek poneki starac još govori naš jezik, dok vecina mladih i ne zna gdje se Gora nalazi.) Prvih godina po dolasku u Tursku, mnogi muhadžiri su doživjeli još jednu golgotu. I tamo su gladovali i radili najteže poslove - bili su cumurdžije i fizicki radnici. Još gore, veliki broj sposobnih muškaraca je mobilisan i odveden na ratište kod Canakala. Mnogi su, nevicni u ratovanju, izginuli. Ostale su žene sa jetimima ne znajuci za kojeg su sultana izgubili svoje muževe i oceve. Oni koji su ostali u Gori pokušavali su da nekako prežive, mada su se našli na mjestu gdje se odredivala granica izmedu Srbije i Albanije. I pored cinjenice da je krajem 1918. rat završen, proci ce još mnogo godina dok se, na podrucju Gore, uspostavi kakav-takav mir. Naime, konacna granica izmedu Albanije i Kraljevine SHS (Jugoslavije) bice uspostavljena u martu 1923. godine. Na ovaj nacin Gora je politickom granicom podijeljena na dva dijela i tako je ostalo do danas. Dvadeset sela je pripalo Jugoslaviji, dok je 9 sela ostalo u granicama Albanije. Kasnije, poslije Drugog svjetskog rata, Urvic i Jalovjane pripadaju Makedoniji. Dogodilo se nešto nevjerovatno. Na veoma malom prostoru (tridesetak sela) jedan isti narod decenijama uci školu na tri jezika - srpskom, albanskom i makedonskom. Uci tri kulture i tri historije a da pritom ništa ne nauci o sebi. Srpske škole su otvorene u Brodu i Restelici 1912. godine, a kasnije (izmedu dva rata) i u Vraništu i Rapci. Albanske škole su otvorene, najprije, u Šištevcu 1924. godine, Zapodu 1927. i u Borju 1928. godine. Makedonske škole su otvorene u Urvicu i Jalovjanu nakon Drugog svjetskog rata. Tek poslije rata na Kosovu, 1999. godine, ucinjeni su napori da se u kosovskom dijelu Gore krene sa školama na bosanskom jeziku, mada je otpor u nekim sredinama veliki i, prvenstveno, dolazi od prosvjetnih radnika. Sasvim razumljivo. Oni koji su prošli decenijsku školu otudivanja, ne mogu tako lahko da napuste svoj ideološki oklop. Mnogi su se identifikovali sa knjigama koje su procitali. Situacija nije bila ništa bolja ni u periodu izmedu dva svjetska rata. Mnogi su, opet, odlucili da napuste svoj kraj. Tridesetih godina XX vijeka Goru je zahvatio još jedan iseljenicki talas. U ovom periodu promijenjena su sva prezimena u Gori kao i na cijelom Kosovu. Svim prezimenima je dodato vic, tako da su mnogi, cak i Albanci, morali da koriste ta prezimena. Albanci u Kraljevini Jugoslaviji nisu imali svoje škole pa su morali da pohadaju na srpskom jeziku i uce samo cirilicu, mada je u ovom periodu broj pismenih Albanaca bio ispod 10 odsto. Samo radi ilustracije, u opoljskom (albanskom) selu Bljac osnovna škola se zvala "Car Dušan". Sa istim imenom je bila i škola u Vraništu. A što se prezimena tice, ona ce u Gori i Župi biti albanizovana 1947. godine i ostati takva do devedesetih godina prošloga vijeka kada, ponovo, pojedinci dodaju vic na kraju. U meduvremenu 60-tih godina XX vijeka u nekim selima Gore mnoga prezimena ce dobiti turske nastavke - ler, lar, lerden, oglu (Begler, Becirler, Kuclar, Džemlar, Ajdarlar, Ljajkolar, Hasanlar, Muratoglu, Mahmutlardan, Ahmetlardan, Mrcolar, Karahasan, Karalija i dr.). Ovo se dogodilo u vrijeme priprema za novi muhadžirluk u vrijeme Rankovica. Tada su mnogi morali da, najprije, promjene prezime i da se privremeno isele u Makedoniju, pa odatle u Tursku. Oni koji su se u meduvremenu popišmanili i ostali u Gori, zadržali su vec promijenjena prezimena. Da se, ipak, vratimo periodu izmedu dva svjetska rata. Prema popisu stanovništva iz 1931. godine Gora i Opolje zajedno cine Gorski srez. Ukupan broj stanovnika iznosi 14.127 i u poredenju sa 1921. godinom povecanje je neznatno. U Gori je indeks povecanja 1,2 odsto (89 stanovnika). Na ovom popisu nije postojala rubrika nacionalne pripadnosti vec samo vjeroispovjesti i jezika. To je, svakako, uredeno sa namjerom stvaranja unitarne države u vrijeme šestojanuarske diktature. Opet je evidentna stagnacija u pogledu broja stanovnika. Za deset godina izmedu dva popisa broj stanovnika u Gori je ostao gotovo isti. Razlozi nisu u slabom natalitetu, vec iskljucivo u muhadžirluku koji nikada nije prestajao. (U prici "Šamar" opisao sam kako je Suljo Toro napustio svoj kraj zauvijek zbog batina koje je dobio od srpskih žandarma 1931. godine) Negdje 1934. ili 1935. godine Milisav Lutovac je prvi put obišao Goru. To je covjek koji je napisao knjigu Gora i Opolje i koji je veoma zaslužan za stvaranje srpske opcije u Gori. Naime, polupismeni ljudi mnogo vjeruju pisanoj rijeci pa makar ona ponekad bila i opaka.