Srbi u Zagrebu...

ISTINSKI preokret za život Srba u Zagrebu predstavljao je Patent o toleranciji Josifa Drugog od 29. oktobra 1781, kojim je ovaj prosvećeni vladar preobrazio celokupni verski život u Austriji. Tu veliku povlasticu su Srbi odmah iskoristili, posebno trgovci, koji su i ranije počeli da se stalno naseljavaju u Zagrebu, iako njihov položaj nije bio pravno regulisan. Osećajući da su sa ovim pravoslavnim življem, među kojima su pored Srba bili i Grci, stekli konkurente, zagrebački trgovci su odmah pokušali da spreče njihovo stalno naseljavanje.
Takav zahtev uputili su na tri strane: kr. Namesničkom veću, svom episkopu Josifu Galufu i gradskom poglavarstvu na brdu Gradec. Nabrajajući imena doseljenih trgovaca, tužioci navode da ih ima "već 28, ali će ih uskoro biti i do 30, koji su sad pripremljeni samo kao stranci (gosti), no ubrzo će oni dovesti i svoje žene i djecu, pa će naposletku tražiti da u mjestu podignu i svoju vlastitu crkvu, da imaju i svoje sveštenike, i to će i dobiti".
Otpor starosedelaca, koji su teško primali državne reforme, nezadovoljni zbog gubitka monopolskog položaja, nije mogao da spreči izvršenje carske volje. Uzalud su bile borbe protiv pravoslavnih trgovaca koji su sa sobom doneli i kapital, kao što je to bio slučaj u Trstu i Beču... Pravoslavni žitelji Zagreba, Srbi i Grci, dobili su dozvolu za obavljanje verske službe, a naročito krštenja, venčanja i sahrane, "a taj obred imao se vršiti ne javnim sprovodom, već na samom groblju". Patent je dozvoljavao i obavljanje službe Božje u privatnim kućama, čime je svešteniku ukinuta zabrana vršenja dužnosti, što je bilo učinjeno na zahtev biskupa i župnika.
PRAVOSLAVNI žitelji Zagreba dobili su svog prvog sveštenika, kojeg im je 18. aprila 1784. uputio pakrački vladika Pavle Avakumović. Bio je to monah Gerasim Marković.

Duhovni život zagrebačkih Srba otpočeo je u kući Hrvata Ivana Mikloušića, purgera i čizmara na staroj Harmici (danas Jelačićev trg br. 1), koju je posle njegove smrti kupio Srbin Jakov Sužnjević. U godini 1785, u Zagrebu ima samo 8 pravoslavnih domova sa 40 duša, dok 1821. u 19 domova živi 158 duša, i to 95 Srba, 48 Grka i 15 Makedovlaha ili Cincara.
Za razvoj srpske crkvene opštine u Zagrebu bilo je od velike važnosti to duhovno jedinstvo Srba i Grka, tj. Cincara. U prvoj fazi, koja počinje osnivanjem zajedničke crkvene opštine, njihovi međusobni nesporazumi nisu postojali. Tako je to bilo i u Trstu, Zemunu, Mitrovici, Beču, Miškolcu, Budimu i Sent Andreji. U 19. veku nastupile su trzavice izazvane mahom pitanjem broja mesečnih bogosluženja na crkvenoslovenskom ili grčkom jeziku, što je često dovodilo do nacionalnog razdvajanja, kao što se to desilo i u Trstu i Beču.
Uprkos Carskom patentu o toleranciji, lokalne vlasti na Gradecu i Kaptolu nisu se mogle pomiriti sa činjenicom da je u katoličkom Zagrebu osnovana pravoslavna crkvena opština, čiji su članovi Srbi i Grci zajedničkim snagama pregli da je ojačaju i osposobe za svoju versku misiju. Te smetnje naterale su pakračkog episkopa Pavla Avakumovića da se zbog crkvene opštine i parohije u Zagrebu, obrati i samom vladaru. Josif Drugi je udovoljio episkopovoj molbi 15. decembra 1785, te je Kraljevsko namesničko veće intimatom iz Budima 17. januara 1786. obavestilo Magistrat "da je u zagrebačkoj crkvenoj općini nesjedinjenih dozvoljeno obavljati privatno bogosluženja". Izvestivši o dobrom ishodu zagrebačku crkvenu opštinu, episkop Avakumović ih je podstakao da od lepavinskog igumana Danila Preradovića zatraže da im u Zagreb pošalje jednog vrednog jeromonaha.
Tada je prvi duhovnik zagrebačkih pravoslavaca, lepavinski monah Gerasim Marković, počeo da vodi crkvene knjige. Kada je Bratski sabor lepavinski povukao iz Zagreba jeromonaha Gerasima, odlučio je da ovamo pošalje jeromonaha Petronija Stefanovića, koji je u Zagrebu obavio svoje prvo krštenje deteta 5. februara 1788. Za njegovo vreme otpočelo je u Zagrebu i vođenje Matice venčanih.
JAČANJE crkvene opštine odrazilo se ne samo u duhovnim poslovima, već i u poboljšanju materijalnog položaja. O tome svedoči kupovina jednog broja kuća, kao i nasleđivanje nekretnina opštinara koji su ostali bez potomstva, što dokazuje da je njihovo materijalno stanje ojačalo i da je posao kojim su se bavili napredovao. Materijalni uspon pravoslavnih stanovnika Zagreba uticao je i na njihov prijem za punovažne građane grada. Na zahtev (pro)Namesničkog veća od 22. juna 1793, Magistrat je poslao iskaz o familijama "ilirske narodnosti, grčko-nesjedinjene vere" na teritoriji grčke opštine zagrebačke, sa pitanjem, koliko godišnje plaćaju katastralnih prireza. Gradski notar nije propustio da kod novoprimljenih građana Zagreba navede ukoliko su oni Grkokatolici, dok za druge beleži da su Hrvati.
Ovakvo razdvajanje po poreklu i narodnosti kasnije će uticati i na njihovo nacionalno opredeljenje, posebno kod doseljenika poreklom iz Grčke, koji će se brže priklanjati hrvatskom narodu. Ponekad ih je samo pravoslavna vera vezivala za izvornu, ortodoksnu, balkansku civilizaciju, kojoj još nisu bile zaoštrene deobe po nacionalnom osnovu. Bio je to proces sličan kao kod Srba, gde se grčko-cincarski elemenat stapao sa srpskim narodom. Izuzeci koji postoje u Beču, Trstu i Pešti, dokazuju snagu tog naroda i njegovo odolevanje da budu utopljeni u većinski slovenski živalj.
Vreme posle patenta o toleranciji donelo je pravoslavcima u Austriji spokojniji razvoj. Smetnje koje su činjene od katoličkog visokog klera su bile samo ostatak srednjovekovnih feudalnih prava i zahteva katoličke crkve. Stanje pravoslavne crkve u Zagrebu verno odražava iskaz zagrebačkog magistrata od 31. januara i 30. avgusta 1792. upućen Namesničkom veću, kojim se traži da se pošalje "iskaz o pravoslavnoj parohiji zagrebačkoj". U njemu se kaže da postoji kapela (oratorijum) i da postoji 12 domova sa 71 dušom. Bogosluženje je vršeno u jednoj sobi privatne kuće. Kao sveštenik pominje se neki monah iz manastira Lepavine, za kojeg manastir godišnje dobija 70 forinti, a on sam stan i hranu.

ZIDANJE CRKVE
STANJE krajnje stešnjenosti navelo je pravoslavnu crkvenu opštinu zagrebačku da se 7. marta 1793. obrati Magistratu s molbom da joj izda potrebne dokumente, jer "namerava zamoliti dozvolu kod najvišega prestola" za gradnju crkve, od solidnog materijala. U Magistratu je odlučeno da "crkvena opština ima najpre podneti pismeni individualni iskaz o familijama, pa će se predmet na idućoj sednici rešiti". Uprkos otezanju rešavanja ovog zahteva, druge okolnosti su ubrzale zidanje pravoslavne crkve u Zagrebu.
Novosti

U DOBA kada se rešavalo pitanje pravoslavne crkve u njemu, Zagreb još uvek nije bio pravi evropski grad u duhu postnapoleonske epohe. Prvi popis žitelja Zagreba obavljen je 1819. godine. Po njemu, na teritoriji grada steklo se 9.136 stanovnika, od kojih je 2.348 žitelja stanovalo u opsegu velike župe sv. Marka. Po veri, delili su se ovako: rimokatolika bejaše 8.777, grkokatolika 223, izraelićana 97, pravoslavnih 25 i evangelika 14. U celoj kraljevini Hrvatskoj, pa tako i u Zagrebu, obavljen je godine 1821. popis svih žitelja koji nisu pripadali plemićkom staležu. Sve do 1850. na teritoriji Zagreba postojale su tri jurisdikcije i to: prva, slobodni i kraljevski glavni grad Zagreb, druga, Gornji grad i zapadna polovina Donjeg grada, dok su Kaptol i Vlaška ulica bili pod jurisdikcijom zagrebačkog biskupa. U popisu se po veroispovesti pominju samo muškarci.
Pitanje stalne pravoslavne bogomolje u Zagrebu konačno je rešeno 1794, kada je odlučeno da se kapela sv. Margerete sa pripadajućim gruntom u Ilici proda na javnoj licitaciji. To je obavljeno 10. februara iste godine. Kapela je prodata "općini grčko-katoličkih građana i to za 4.000 forinti".
Kod ovog ugovaranja, pravoslavnu opštinu su pred gradom zastupali trgovci Jovan Štova, Andrija Rajković i Ćiril Milošević. Tako su pravoslavni žitelji Zagreba došli do svoje prve već gotove crkve. Kupljeni hram je 14. februara promenio ime, posvećen je sv. Preobraženju. Prvi predsednik crkvene opštine postao je epitrop Jovan Štova. Transakciju između grada i pravoslavne crkvene opštine omogućila je namera grada da na prodatom terenu podigne javnu bolnicu, koja je dobila ime "Milosrdne braće", i završena je 1804. godine.
Život preobraženske crkve u Zagrebu neraskidivo je vezan za razvoj srpskog življa u Zagrebu, koji je sticao sve veći ugled i sve čvršći društveni položaj. Takav položaj potvrđuje i poseta cara i kralja Franca Drugog i carice i kraljice Karoline 15/27. juna 1818. Ta poseta opisana je u bečkim "Novinama serbskim" koje je izdavao Dimitrije Davidović 1819, u književnom dodatku "K zagrebcima". Materijalni napredak crkvene opštine dokazuje i podizanje jedne veće kuće na zemljištu nekadašnjeg groblja uz crkvu sv. Margarete.
Povećanje broja pravoslavnog stanovništva u Zagrebu imalo je za posledicu da je crkvena opština novembra 1861. odlučila da započne predradnje za gradnju nove crkve i podizanje drugog sprata na kući u Ilici 7. Podnet je nacrt nove crkve koji je izgradio graditelj Franja Klajn. Već 1. februara 1864. izabran je građevinski odbor od 24 člana, sa zadatkom da pripremi predlog za gradnju crkve. U tom je odboru posle 1866. godine bio i srpski književnik i političar dr Jovan Subotić. I dr Đura Daničić, koji je u to vreme živeo u Zagrebu, bio je član posebnog građevinskog odbora za gradnju novog hrama. Na sednici opštine od 14/26. decembra 1864. zaključeno je da se crkva zida. Primljen je plan Bouflera, a gradnja je poverena Franji Klajnu i Ivanu Jambrišaku.
U proglasu koji je odbor uputio za davanje priloga, kaže se: "Zagreb je takvo mjesto, u koje i naše i druge vjeroispovjesti ljudi sa sviju strana dohode, pak moramo iskreno ispovjediti da nam je kako za nas, tako i za svu našu sabraću čisto zazorno, kad im našu svetu mater crkvu u takvoj prilici predstaviti moramo. U ovakvom stanju stvari, prinuđeni smo sve upotrebiti, da nov, kako našoj potrebi tako i dostojanstvu naše crkve i položaju našem, odgovarajući hram sazidamo"... Podneseni plan za novu crkvu odobren je od nadležnog episkopa u Pakracu 1865, a već iduće godine došlo se do "sokla". U nedelju 9/21. oktobra 1866. nova Preobraženska crkva je osvećena, a u nju je unet stari ikonostas. Unutrašnjost hrama završena je tek 1883-1884. U sačuvanoj knjizi priložnika koju je načinio sekretar crkvene opštine Naum Malin, zabeleženo je 1.131 ime. Na prvom mestu je ime cara i kralja Franje Josifa Prvog, s prilogom od 500 forinti. Istu sumu priložio je i mitropolit srpski Mihajlo i bečki bankar i veleposednik baron Simeon Sina.
Godine 1880. Zagreb je stradao od velikog potresa, koji je Preobraženjski hram dobro izdržao. Nužne promene u arhitekturi Zagreba, posebno na teško oštećenoj katedrali, dovele su u Zagreb bečkog arhitektu Hermana Bolea. U obnovi oštećenog grada zavladale su njegove ideje, pa su pojedini delovi, na primer, Kaptol, doživeli temeljne promene. Bole je pokušao da unutrašnjost Preobraženjske crkve izvede u tzv. "vizantijskom stilu". Umesto drvenog ikonostasa predvideo je željeznu konstrukciju, koju je izradio bravar Anton Mesić. Za slikanje ikona primljena je ponuda Epaminonde A. Bučevskog, akademskog dijeceznog slikara iz Bukovine. U letopisu Preobraženjske crkve zabeleženo je da je on "istorijski slikar", što po ondašnjem shvatanju podrazumeva da se bavio i crkvenim slikarstvom.
U odborima srpske crkvene opštine u Zagrebu okupljali su se najugledniji predstavnici ekonomskog, političkog i kulturnog života srpskog naroda. Ta činjenica je neposredno uticala na rast srpskih institucija, posebno ekonomskih, koje su od početka bile stavljene u službu nacionalne afirmacije. Takav, dobro smišljeni nacionalni program morao je dati rezultate, koji su u jednom trenutku doveli do stvaranja hrvatsko-srpske koalicije i do novih, kvalitetnijih, politički mudrijih odnosa ova dva naroda. Elitistički pristup u izboru članova crkvene opštine ne sreće se često u drugim mestima Karlovačke patrijaršije.
Otuda ne iznenađuje činjenica što Srbi ulaze u najviše društvene slojeve i vrše značajne i ugledne javne funkcije. NJihovo izjednačavanje sa hrvatskim življem izboreno je opšte priznatim građanskim vrlinama, ugledom i poštovanjem. Otuda i vezivanje Srpske samostalne stranke u Hrvatskoj za organizacionu strukturu pravoslavne crkve, za celokupnu crkveno-školsku autonomiju. To prirodno savezništvo srpske politike i crkve u Hrvatskoj, pozitivno je uticalo na jačanje srpske političke svesti, a poslužilo je i homogenizaciji Srba na politički uzavrelom prostoru Hrvatske. Uprkos tom postignutom jedinstvu, kod Srba se nije razvio klerikalizam kao politički pogled na društvene procese.

ma bole me i za bušnjake i za rvate i za zagreb.
ko je još od istorije video vajdu.
samo ludi srbi nesto lamentiraju
nego use i usvoje kljuse.
a ko mi neće da se bavimo sobom
baviće se neko drugi.

Pozdrav Srbima u Zagrebu.Zanima me postoji li mogucnost kontaktiranja i povezivanja slikara iz Srbije sa slikarima iz Zagreba(i uopste sa ljubiteljima ove vrste umetnosti)? Ako ima na koji nacin da prosledim svoju adresu galerije umetnickih slika nasim srbima u Hrvatskoj? Zbog predstavljanja svog rada i vaseg objektivnog misljenja o njemu.adresa moje galerije je www.mirivan.com( ili Internet Riznica Serbska,pod nazivom "galerija umetnickih slika).Za sve informacije unapred hvala,vasa slikarka Mirivan

MIRIVAN:

Pozdrav Srbima u Zagrebu.Zanima me postoji li mogucnost kontaktiranja i povezivanja slikara iz Srbije sa slikarima iz Zagreba(i uopste sa ljubiteljima ove vrste umetnosti)? Ako ima na koji nacin da prosledim svoju adresu galerije umetnickih slika nasim srbima u Hrvatskoj? Zbog predstavljanja svog rada i vaseg objektivnog misljenja o njemu.adresa moje galerije je www.mirivan.com( ili Internet Riznica Serbska,pod nazivom "galerija umetnickih slika).Za sve informacije unapred hvala,vasa slikarka Mirivan

Kliknite za proširenje...

Pozdrav Mirivan,

Ovo je automatska poruka jerbo se radi o istorijskom osvrtu, a ne o sadašnjem stanju stvari. Mnogi su promenili svoje atrese pa ćete ih lako naći u Knez Mihajlovoj, a one koji nisu možete potražiti na zagrebačkoj atresi sličnoj Vašem pseudonimu.

Pozdravio te Beni Blanko iz Bronksa.

Tарчиан:

Pozdrav Mirivan,

Ovo je automatska poruka jerbo se radi o istorijskom osvrtu, a ne o sadašnjem stanju stvari. Mnogi su promenili svoje atrese pa ćete ih lako naći u Knez Mihajlovoj, a one koji nisu možete potražiti na zagrebačkoj atresi sličnoj Vašem pseudonimu.

Kliknite za proširenje...

Hvala Vam na srdacnom odgovoru.S postovanjem , slikarka Mirivan