ROĐENJE HRISTOVO - BOŽIĆ
Pogledajte prilog 161
NAJRADOSNIJI SVENARODNI PRAZNIK
Božić je, tumači crkva, najradosniji i svenarodni porodični praznik, jer tada je u Vitlejemu judejskom rođen Isus Hristos, po hrišćanskom verovanju Spasitelj sveta. NJegovim rođenjem započela je i hrišćanska era.
Božić za pravoslavne Srbe, Ruse i pripadnike Jerusalimske patrijaršije počinje tačno u ponoć između 6. i 7. januara, oglašavanjem crkvenih zvona, pojanjem božićnih pesama i prvim bogosluženjem. Jer, to je praznik rađanja novog života, praznik dece i detinjstva, kao i roditelja, što objašnjava smisao verskih obreda i prelepih narodnih običaja čiji je osnovni cilj uznošenje molitvi Bogu da sačuva i uveća porodicu i imetak domaćina. Od Božića, pa do Bogojavljenja (19. januara) ljudi se pozdravljaju rečima "Hristos se rodi" i otpozdravljaju "Vaistinu se rodi".
Roždestvo Hristovo nije se, međutim, praznovalo u prva tri veka naše ere. Prva proslava o kojoj postoji zapis bila je u Rimu 354. godine kada je, kako navode teolozi, Božić odvojen iz do tada zajedničkog praznovanja Bogojavljenja. Mada je u crkvenim knjigama zapisano gotovo sve o rođenju Isusa Hrista, tokom vekova u nauci su se javljali oni koji su to osporavali. Ali, bilo je i "zvezdočataca" koji su, proučavajući kretanje nebeskih tela, dokazali da se u vreme Isusovog rođenja zaista nešto čudesno desilo na nebu, da su se planete poređale u jednu liniju i da je Zvezda Vitlejemska koja je, po predanju, najavila Isusovo rođenje, zaista svetlela.
PREDANJE O ROĐENJU SINA BOŽIJEG
Kad se ispuni devet meseci od bezgrešnog začeća i vesti koju je arhangel Gavrilo javio Devi Mariji u Nazaretu, govoreći: "Raduj se, blagodatnaja, začećeš i rodićeš sina", po zemlji judejskoj nastalo je veliko komešanje stanovništva, jer je bilo naređeno da se popiše sav narod u Rimskoj imperiji, tako što će svako da ode u rodno mesto i tamo se upiše u knjige carske.
Zato i drvodelja Josif krenu sa bremenitom Marijom u Vitlejem. Tamo se sleglo mnoštvo naroda, oni nisu mogli da nađu konačište, te se uputiše u pećinu, gde su pastiri sklanjali stada. Tu se, u noći između subote i nedelje 25. decembra (po julijanskom kalendaru, koji je ustanovljen 46. godine pre Hrista), porodila Bogorodica, "bez bola, kao što je i začela bez greha".
Povila je sina u lanene pelene, poklonila mu se kao Bogu i položila ga u jasle na slami. Bogomladencu se zatim poklonio Josif, a zatim i pastiri koje su o božanskom roždestvu obavestili anđeli, pevajući: "Slava na visini Bogu i na Zemlji mir, među ljudima dobra volja".
POREKLO ISUSOVOG IMENA
Ime Isus, po tumačenju teologa, izvodi se iz jevrejske reči Jošua, koja znači spasitelj, a Hristos (jevrejski mesija) znači pomazani (pomazanik) i označava lice Bogom određeno za poseban zadatak.
HRISTOS JE GOVORIO ARAMEJSKI
Premda su Hristos i gotovo svi njegovi učenici govorili aramejski, a ne grčki, i mada su predanja o Isusu najpre prenošena na aramejskom jeziku, postepeno su sve više bivala poznata u tekstovima na grčkom. Otuda je bilo neizbežno što su i semitska i grčka kultura i običaji, koji se i onako teško razlučuju, uticali na shvatanje i dalje prenošenje Isusove propovedi u apostolskom dobu.
VITLEJEM, MESTO SPASITELJEVOG ROĐENJA
Za hrišćane najznačajnije među svetilištima u okolini Jerusalima je ono u Vitlejemu, mestu rođenja Isusa Hrista. Vitlejem je grad okružen brdima, na čijem se velikom gradskom trgu nalazi svetilište - Bazilika rođenja Gospoda Isusa Hrista, koja je izgrađena iznad Pećine Isusovog rođenja. Podigli su je car Konstantin i carica Jelena u četvrtom veku. Iz središnjeg oltarskog dela te bazilike stepenicama, s leve i desne strane, kroz uzan zasvođen otvor ispred kojeg su upaljena mnoga skupocena kandila, ulazi se u kriptu - Pećinu rođenja Gospoda Isusa Hrista.
Pećina je dugačka 12, a široka tri metra, površine 36 kvm. U njoj sada, s čeone strane, u polukružnoj niši ispred malog oltara, a ispod skupocenih draperija, neprekidno gori dvadesetak zlatnih i pozlaćenih kandila. Samo mesto Hristovog rođenja je obeleženo belom mermernom pločom u čijoj je sredini velika četrnćstokraka srebrna zvezda, na kojoj je na latinskom ispisano: "Ovde je Deva Marija rodila Isusa Hrista". Ovaj deo pećine pripada rimokatolicima, a drugi pravoslavnima.
Nekoliko koraka dalje, niz tri stepenika, silazi se u deo pećine poznatiji kao Jasle Isusove. To je omanji prostor u kojem je izdubljeno kameno korito, sada spolja obloženo mermerom, a u kome su se nalazile drvene jasle u koje je Presveta Bogorodica položila svoje novorođenče. Tu je Isus posle podoja usnio svoj prvi san. Tu su se Hristu Bogomladencu poklonili pastiri, a potom i mudraci sa istoka: Melihor koji ga je darivao zlatom (kao cara), Gaspar - tamjanom (kao Boga) i Valtazar - izmirnom ili smirnom (kao čoveka i mesiju). Svod i ulaz u ovaj prostor drže antički stubovi u gornjem delu prekriveni draperijama.
BOŽIĆNI OBIČAJI KOD PRAVOSLAVNIH VERNIKA
Onaj ko je imao prilike da upozna božićne praznike kod pravoslavnih Srba, Rusa i Grka, kao i Bugara, primetio je da ima razlika u narodnom proslavljanju, dok je liturgijski i molitveni deo slavlja u crkvi isti, s tim što se Grci drže novog, gregorijanskog, a Srbi i Rusi starog, julijanskog kalendara. Tako Grci slave Božić 25. decembra, a Srbi i Rusi 7. januara. Dužina božićnog posta (6 sedmica) ista je kod ova tri pravoslavna naroda, kao i propisi o načinu ishrane koje u te dane treba poštovati.
Badnjačka večera je posna, kao i kod svih hrišćana, a na sam dan Božića obavezan je odlazak na liturgiju, svečana porodična trpeza i međusobno darivanje ukućana, s tim što jedino Srbi imaju položajnika, gosta koji prvi i jedini ulazi u kuću na dan Božića.
U srpskom i rusinskom narodu je tradicionalno karakterističan badnjak za slavljenje Božića, u Rusiji i Bugarskoj jelka, kod Grka (pomorskog naroda) je to lađa, a u novije vreme i jelka.
BADNJAK
Etnologiji nije nepoznato da su još pre dolaska Srba na Balkan stari Kelti nalagali cerovo drvo kad su čekali novo leto, te da su od njih to preuzeli Englezi. Badnjak je u prošlosti bio blizak i Rusima, Bugarima, Makedoncima...
U Vojvodini, kod Rusina badnjak stoji u porti crkve, a ritualno ga na Badnje veče u svoje domove unose i Bunjevci, mada su unijati-grkokatolici.
Kod Bugara je u novijoj istoriji, pod ruskim uticajem, badnjak zamenjen jelkom, a do završetka Drugog svetskog rata Bugari su takođe u kuće unosili badnjak - cerovo drvo koje se oblačilo u košulju i čiji se jedan kraj stavljao u vatru da gori celu noć (zvalo se bdnik).
SIMBOLI BADNJE VEČERI I BOŽIĆA
(Tumačenje Srpske pravoslavne crkve)
SLAMA u domovima je simbol jasli u Vitlejemskoj pećini u koje je položen novorođeni Bogomladenac.
NOVČIĆI u slami simbolišu zlato kojim je darivan Isus.
ORASI u slami i u uglovima sobe simbolišu da Bog vlada nad sve četiri strane sveta.
KAĐENJE DOMA je simbol smirne i tamjana kojima je takođe darivan Bogomladenac.
BADNJAK (mlad cerić ili hrastić) predstavlja grane kojima je založena vatra po Isusovom rođenju. To je i simbol Isusa Hrista koji je u naponu svoje snage, silom svoga Božanstva, raskinuo lance ropstva grehu, preporodio čoveka i u njemu razbuktao plamen ljubavi prema dobru, vrlini - prema Bogu, najvećem dobru, omogućivši mu spasenje od greha, zla i večne smrti - smrti duhovne, kao što i mlad cerić, odnosno hrastić, silinom svojom razbuktava vatru na ognjištu, a jarkim plamenom svojim obasjava sve kutove domova naših.
BADNJAČKA VEČERA
POGAČA se rukama lomi i simboliše samog Hristosa koji je za sebe kazao: "Ja sam hleb živi (hleb života) koji siđe sa neba; koji jede od ovoga hleba živeće vavijek; i hleb koji ću ja dati za život svijeta".
RIBA je simbol Sina božjeg. Na grčkom jeziku preko koga su naši preci primili hrišćanstvo, riba je "ihtis", a to je skup inicijala Isusa Hrista. Zato je u prvim vremenima hrišćanstva bila znak raspoznavanja za hrišćane.
SO je simbol sile božanske i blagodati božje, koja čuva delo božje, kao što so čuva hleb i ribu od plesni i truleži.
MED je proizvod najčistijeg stvorenja pod nebom - pčele, najslađa materija zemaljska, simboliše sladost večnog života pod okriljem Boga, koji nam je osigurao Spasitelj naš najpre svojim rođenjem u vitlejemskoj pećini.
BOŽIĆNA PEČENICA - "Božićnjar" simboliše jagnje koje su pastiri poklonili božjem novorođenčetu. "Božićnjar" je u srpskim krajevima najčešće prase, jer u vreme Božića nema jaganjaca.
VINO predstavlja krv Spasiteljevu kojom je on na Golgoti dao otkup Bogu za grehe ljudske, čoveka pomirio sa Bogom i spasao ga večne osude i smrti duhovne.
SVEĆA trokraka, koja se pali na Badnje veče i na Božić, od čistog je voska. Ona svojom svetlošću simbolički predstavlja Božanstvo koje je bez početka i kraja. Sam Gospod Isus Hristos za sebe kaže: "Ja sam svetlost svetu... Dok imate svetlosti, verujte u svetlost da budete sinovi svetlosti".
POLOŽAJNIK, jedini gost na sam Božić, najčešće je muško dete ili mladić, jer po reči Spasitelja: "Ko primi dete u ime moje, mene prima". Zato se položajnik prima kao sam Gospod - koji svojim rođenjem u sve domove ljudske donosi mir i dobru volju.
ČESNICA je najvažniji Božićni kolač, mesi se u čast Isusa Hristosa i simboliše njegovu povojnicu. Srebrni ili zlatni novčić simbol je zlata kojim je Božje novorođenče darivano. česnica se lomi rukama, a član porodice koji nađe novčić u svom parčetu imaće svakojakog berićeta.