Poreklo Arbanasa (5)
Arbanasi se pominju u 13. veku
Kosovsko - metohijska oblast bila je u srpskoj državi u džI veku
Najstarije istorijske vesti o Arbanasima potiču iz 11. veka. Jedan podatak je kod vizantijskog istoričara Mihaila Atalijata iz sedamdesetih godina 11. veka, a drugi podatak je u Aleksijadi, čuvenom delu Ane Komnine o vladavini njenog oca cara Aleksija Prvog, 1081-1118. godine. Prema Mihailu Atalatiju, u povodu vizantijskog sicilijanskog namesnika i uzurpatora Georgija Manijakisa iz Drača, prema Solunu 1043. godine učestvuju kao vojnici i "Arbaniti", tj. Arbanasi.
U sličnoj situaciji, ali sa obrnutom ulogom, javljaju se Arbanasi i 1081. godine; tada Normani iz južne Italije na čelu sa Roberom Gviskarom i Boemundom u toku invazije vizantijske obale opsedaju i osvajaju Drač. Vizantincima pomaže tada jedan srpski odred pod dukljanskim princom Bodinom, kao i nešto Arbanasa.
Vizantijska vlast uspostavljena je u Draču 1005. godine, a na celom području 1018. godine. Jedanaesto stoleće je vreme upornih nastojanja Vizantije da sačuva za sebe albansko primorje i uspostavi kontrolu nad unutrašnjošću zemlje nasuprot pokušajima dukljanske srpske države da postupno zahvati albanske zemlje. Najzad, to je vreme normanske invazije 1081. godine.
Do Belog Drima
Kosovsko-metohijska oblast obuhvaćena granicama srpske države još krajem 11. veka, a jednim delom već u prvoj polovini 10. veka.
Ustanak Đorđa Vojteha u Makedoniji 1071. godine povezan je sa širim planovima za oslobođenje Južnih Slovena od vizantijske vlasti. Vojtehovi ustanici obraćaju se srpskom knezu Mihailu, koji im šalje sina Bodina i vojskovođu Petrila. Neuspeh ovog krupnog poduhvata ne umanjuje njegov značaj, jer je to jedan od prvih velikih pokušaja posle 1018. godine da se ujedine slovenske zemlje, a verovatno prvo pripajanje čitavog porečja Belog Drima srpskoj državi.
I oblast Kosova polja bila je tada zahvaćena ovim pokretom, s obzirom na Bodinove operacije prema Nišu i Vidinu i dejstva raškog župana Vukana iz utvrđenog Zvečana prema jugu 1092-1093. godine, ali je Kosovo i davno pre toga, još za srpskoga raškog kneza Časlava od 927. do oko 950. godine bilo u granicama srpske države.
I dobar deo Metohije još u prvoj polovini 10. veka bio je uključen u srpsku državu. Tek pri kraju 12. i početkom 13. veka zna se da oko reke Škumbe i Drima, sa mestom Kroja pominje se skupina Arbanasa. Tokom 13. veka, međutim, došlo je do postupnog, ali čvrstog posedanja Kosova i nekih teritorija južno od Prokletija od strane srpske države.
Ono što nije polazilo za rukom starim raškim kneževima i dukljanskim vladarima uspelo je vladarima dinastije Nemanjića. Rodonačelnik dinastije i ujedinitelj srpskih zemalja, Stefan Nemanja 1166-1199, veliki župan oko 1170-1196, objedinio je pod svojom vlašću veoma široka područja na jugu i istoku Srbije u razdoblju od 1180-1190, kada je zaključen mir sa Vizantijom.
Na jugu je to bila, pre svega, etnički srpska Metohija - Patkovo, Hvosno, Podrimlje, Kostrc, Kdraškovina - s prizrenskom okolinom, zatim Kosovo - Lab, Lipljan, Sitnica, pa Skoplje i predeo oko gornjeg toka Vardara - Gornji i Donji Polog. Za vreme ofanzive prema Duklji 1190. zaposeo je Gornji i Donji Pilot, oblast između Skadarskog jezera i planina u zaleđu. Čitav ovaj pojas u tom trenutku nije mogao da bude zadržan, ali su u sklop srpske države konačno ušle zemlje u slivu Drima i Belog Drima, Kosovo bar do Lipljana i čitav predeo istočno od Ibra i Laba preko Južne Morave, obuhvatajući Niš. Na skadarskom sektoru Nemanja je Srbiji vratio Skadar sa celom mrežom malih gradova 1180. godine. Sve ove oblasti, osim Pilota, bile su već oko pet stotina godina nastanjene Srbima, dok se albanske skupine javljaju samo po planinama odnosno u nomadskom stočarenju, i kao ranije, u romanizovanim naseljima primorskih gradova.
Kralj Dušan, 1331-1346, a potom car do 1355. godine nastava ovu politiku sa većim zamahom i uspehom, ali je najpre morao da slomi otpor zetskih velikaša, udruženi u pobuni 1322. sa albanskim feudalcima na čelu sa Dimitrijem Sumom. Politički status severne Albanije u srpskoj državi još od Nemanje i Stefana Prvovenčanog bio je rešen u okviru statusa Zete kao oblasti kojom upravlja naslednik prestola po pravu primogeniture.
Tako je istorija severne Albanije u doba Nemanjića, ustvari istorija Zete. U opsežnim ofanzivnim akcijama prema Vizantiji, skoro čitavu Albaniju osim Drača, koji definitivno ostaje pod vlašću Anžujaca, Dušan osvaja već u kampanji 1342-1343. godine: zauzeti su gradovi Kanina, Berat, Kroja, a kasnije i sav ostatak Albanije sa Epirom. Srbija se i na makedonskom pravcu otiskuje daleko na jug, do Etiopije u Heladi; na jugoistoku granica Srbije je pomerena skoro do ušća meste odnosno do grada Hristopolja.
Odbačene teze
Kosovo i Metohija u 10, 11. i najzad u 12. veku imali su kompaktno srpsko stanovništvo. Ima mnogo razloga da se neke teze albanske istoriografije kako srpska kolonizacija Kosova i Metohije počinje tek sa širenjem nemanjićke države u 13. i 14. veku, odbace kao proizvoljne. Nikakvog osnova nema za tvrđenje o postojanju albanskog "sedelačkog" stanovništva na Kosovu do toga vremena; naprotiv migracija Srba započeta još u toku seobe naroda, završila se trajnim naseljavanjem srpskog naroda na Kosovu već pre kraja 9. veka.
Poreklo Arbanasa (6)
Po slovu Dušanovog zakonika
Šta je Stefan Nemanja ispisao 1198.
Povrh svega toga, zemlja koju su Srbi tada poseli nije ni uzeta od Albanaca, nego od vizantijskih i romanskih vlasnika ili njihovoga zavisnog ili kakvog drugog, slobodnog ratarskog stanovništva.
Jedna opšta odredba Dušanovog Zakonika govori da nema posebnih i slobodnih vlaških ili albanskih teritorija: "Planine što su po zemlji Carstva mi, što su planine careve da su caru, a crkvene crkvama, a vlasteoske vlasteli".
Oblast Kosova i Metohije naseljena je Srbima još od njihovog dolaska u srednjobalkansko područje tokom 7. veka. Težnje prvih srpskih država, Raške i Duklje, bile su da okupe i organizuju plemena srpskog naroda prema njihovoj stvarnoj rasprostranjenosti. U 11. veku južnoslovenski ustanci su karakteristični jer zahvataju široku zonu od Dunava do Makedonije; Kosovo se tu javlja kao naročito aktivna oblast oslobodilačke borbe i sudara sa vizantijskom vlašću.
Pomeranje granica ka jugu ne može se posmatrati kao naseljavanje Srba na Kosovu, već kao ujedinjenje oblasti koje je već davno pre toga nastanjivao srpski narod. Stoga su neprihvatljiva i sasvim proizvoljna tvrđenja nekih albanskih pisaca da je "širenje srednjovekovne nemanjićke države prema jugu prouzrokovalo i etničko strujanje na Kosovu i Metohiji.
Predstava o etničkoj karti Kosova i Metohije u srednjem veku tu je sasvim pogrešna i netačna, kao što je u osnovi pogrešno omeđivanje srpskog etnikuma u ranom srednjem veku na teritoriji Raške države. Međutim, etnička stvarnost kosovske oblasti u srednjem veku kako sam Nemanja i njegovi sinovi i prvi biografi, Sava i Stefan, gledaju na pripojene teritorije, među kojima i na kosovsku oblast. U arengi Hilandarske povelje 1198. godine Nemanja veli da je, "obnovio svoju dedovinu i većma utvrdio" da je "podigao propalu svoju dedovinu i stekao", pa navodi šta je to stekao "od morske zemlje" "od Arbanasa", "od grčke zemlje".
Arbanaska zemlja je za njega samo Pilot, dok je kosovska oblast ovde predstavljena nazivom Lab sa Lapljanom i navedena u kategoriju "grčke zemlje". Isto to pominje Sava u žitiju despot Simeona: Nemanja je "obnovio dedovinu i većma utvrdio" i "podigao propalu svoju dedovinu i stekao" pojedine oblasti "od pomorske zemlje" "od Rabna" i od "grčke zemlje". Prema tome, kosovsko-metohijska oblast je u svesti i svedočanstvu prvih Nemanjića krajem 12. veka srpska zemlja, koja je to bila i pre nego što je otuđena nasiljem, te je pripajanje i sticanje ovih krajeva samo obnova, restitucija srpske baštine.
Osvrnimo se na istorijske izvore, u ovom slučaju srednjovekovnim srpskim poveljama, srpski karakter kosovske oblasti za razdoblje poslednjih godina 12. do kraja 14. veka je neosporno dokazan i nesumnjiv. To su sledeće povelje: Hilandarska Stefana Nemanje iz 1198, Žička Stefana Prvovenčanog oko 1220, Svetostefanska ili Banjska povelja kralja Milutina iz 1313-1318, Gračanička povelja kralja Milutina iz 1321-1322, Dečanska povelja kralja Stefana Dečanskog iz 1330, Aranđelska kralja Stefana Dušana iz 1348. Povelje sadrže bogate, određene i pouzdane podatke o starosrpskim imenima.
Neosporna je istorijska činjenica da se na širokom području Kosova i Metohije od ranog srednjeg veka do propasti srpske države čuva kontinuitet srpskog naroda te da su sve zemlje severozapadno, severno i severoistočno od linije Skadarskog jezero-Komovi-Prokletije-Šara bile naseljene homogenim srpskim stanovništvom. Sigurno je i to da je u osnovi kosovskog stanovništva ležao prvobitni sloj Srba, koloniziranih u razdoblju od 7. do 12. veka, a da se on u nemanjićkoj državi, u povoljnijim i mirnijim političkim, socijalnim i ekonomskim uslovima stalno osvežavao i umnožavao migracijama srpskog naroda sa raznih strana, pre svega iz raških i zetskih predela.
Uopšte se ne dovodi u pitanje srpski karakter cele oblasti, jer se ukupan procenat demografske zastupljenosti nesrpskog elementa kreće oko 2%, pa i to pretežno u zapadnim delovima kosovsko-metohijske oblasti, u planinskoj zoni.
Činjenica je da Arbanasi sve do novijeg vremena nisu nikada činili većinu stanovništva na Kosovu i Metohiji. Ni u vizantijskim izvorima nema pomena Arbanasa na današnjoj srpskoj teritoriji. Skoro sva toponimija na ovim prostorima je slovenskog odnosno srpskog porekla. Svi izvori pokazuju da su u prvim decenijama turske vlasti u ovom delu Srbije u ogromnoj većini živeli pravoslavni Srbi kakvo će stanje ostati sve do kraja 17. veka.
Arbanasi se pominju u 13. veku
Kosovsko - metohijska oblast bila je u srpskoj državi u džI veku
Najstarije istorijske vesti o Arbanasima potiču iz 11. veka. Jedan podatak je kod vizantijskog istoričara Mihaila Atalijata iz sedamdesetih godina 11. veka, a drugi podatak je u Aleksijadi, čuvenom delu Ane Komnine o vladavini njenog oca cara Aleksija Prvog, 1081-1118. godine. Prema Mihailu Atalatiju, u povodu vizantijskog sicilijanskog namesnika i uzurpatora Georgija Manijakisa iz Drača, prema Solunu 1043. godine učestvuju kao vojnici i "Arbaniti", tj. Arbanasi.
U sličnoj situaciji, ali sa obrnutom ulogom, javljaju se Arbanasi i 1081. godine; tada Normani iz južne Italije na čelu sa Roberom Gviskarom i Boemundom u toku invazije vizantijske obale opsedaju i osvajaju Drač. Vizantincima pomaže tada jedan srpski odred pod dukljanskim princom Bodinom, kao i nešto Arbanasa.
Vizantijska vlast uspostavljena je u Draču 1005. godine, a na celom području 1018. godine. Jedanaesto stoleće je vreme upornih nastojanja Vizantije da sačuva za sebe albansko primorje i uspostavi kontrolu nad unutrašnjošću zemlje nasuprot pokušajima dukljanske srpske države da postupno zahvati albanske zemlje. Najzad, to je vreme normanske invazije 1081. godine.
Do Belog Drima
Kosovsko-metohijska oblast obuhvaćena granicama srpske države još krajem 11. veka, a jednim delom već u prvoj polovini 10. veka.
Ustanak Đorđa Vojteha u Makedoniji 1071. godine povezan je sa širim planovima za oslobođenje Južnih Slovena od vizantijske vlasti. Vojtehovi ustanici obraćaju se srpskom knezu Mihailu, koji im šalje sina Bodina i vojskovođu Petrila. Neuspeh ovog krupnog poduhvata ne umanjuje njegov značaj, jer je to jedan od prvih velikih pokušaja posle 1018. godine da se ujedine slovenske zemlje, a verovatno prvo pripajanje čitavog porečja Belog Drima srpskoj državi.
I oblast Kosova polja bila je tada zahvaćena ovim pokretom, s obzirom na Bodinove operacije prema Nišu i Vidinu i dejstva raškog župana Vukana iz utvrđenog Zvečana prema jugu 1092-1093. godine, ali je Kosovo i davno pre toga, još za srpskoga raškog kneza Časlava od 927. do oko 950. godine bilo u granicama srpske države.
I dobar deo Metohije još u prvoj polovini 10. veka bio je uključen u srpsku državu. Tek pri kraju 12. i početkom 13. veka zna se da oko reke Škumbe i Drima, sa mestom Kroja pominje se skupina Arbanasa. Tokom 13. veka, međutim, došlo je do postupnog, ali čvrstog posedanja Kosova i nekih teritorija južno od Prokletija od strane srpske države.
Ono što nije polazilo za rukom starim raškim kneževima i dukljanskim vladarima uspelo je vladarima dinastije Nemanjića. Rodonačelnik dinastije i ujedinitelj srpskih zemalja, Stefan Nemanja 1166-1199, veliki župan oko 1170-1196, objedinio je pod svojom vlašću veoma široka područja na jugu i istoku Srbije u razdoblju od 1180-1190, kada je zaključen mir sa Vizantijom.
Na jugu je to bila, pre svega, etnički srpska Metohija - Patkovo, Hvosno, Podrimlje, Kostrc, Kdraškovina - s prizrenskom okolinom, zatim Kosovo - Lab, Lipljan, Sitnica, pa Skoplje i predeo oko gornjeg toka Vardara - Gornji i Donji Polog. Za vreme ofanzive prema Duklji 1190. zaposeo je Gornji i Donji Pilot, oblast između Skadarskog jezera i planina u zaleđu. Čitav ovaj pojas u tom trenutku nije mogao da bude zadržan, ali su u sklop srpske države konačno ušle zemlje u slivu Drima i Belog Drima, Kosovo bar do Lipljana i čitav predeo istočno od Ibra i Laba preko Južne Morave, obuhvatajući Niš. Na skadarskom sektoru Nemanja je Srbiji vratio Skadar sa celom mrežom malih gradova 1180. godine. Sve ove oblasti, osim Pilota, bile su već oko pet stotina godina nastanjene Srbima, dok se albanske skupine javljaju samo po planinama odnosno u nomadskom stočarenju, i kao ranije, u romanizovanim naseljima primorskih gradova.
Kralj Dušan, 1331-1346, a potom car do 1355. godine nastava ovu politiku sa većim zamahom i uspehom, ali je najpre morao da slomi otpor zetskih velikaša, udruženi u pobuni 1322. sa albanskim feudalcima na čelu sa Dimitrijem Sumom. Politički status severne Albanije u srpskoj državi još od Nemanje i Stefana Prvovenčanog bio je rešen u okviru statusa Zete kao oblasti kojom upravlja naslednik prestola po pravu primogeniture.
Tako je istorija severne Albanije u doba Nemanjića, ustvari istorija Zete. U opsežnim ofanzivnim akcijama prema Vizantiji, skoro čitavu Albaniju osim Drača, koji definitivno ostaje pod vlašću Anžujaca, Dušan osvaja već u kampanji 1342-1343. godine: zauzeti su gradovi Kanina, Berat, Kroja, a kasnije i sav ostatak Albanije sa Epirom. Srbija se i na makedonskom pravcu otiskuje daleko na jug, do Etiopije u Heladi; na jugoistoku granica Srbije je pomerena skoro do ušća meste odnosno do grada Hristopolja.
Odbačene teze
Kosovo i Metohija u 10, 11. i najzad u 12. veku imali su kompaktno srpsko stanovništvo. Ima mnogo razloga da se neke teze albanske istoriografije kako srpska kolonizacija Kosova i Metohije počinje tek sa širenjem nemanjićke države u 13. i 14. veku, odbace kao proizvoljne. Nikakvog osnova nema za tvrđenje o postojanju albanskog "sedelačkog" stanovništva na Kosovu do toga vremena; naprotiv migracija Srba započeta još u toku seobe naroda, završila se trajnim naseljavanjem srpskog naroda na Kosovu već pre kraja 9. veka.
Poreklo Arbanasa (6)
Po slovu Dušanovog zakonika
Šta je Stefan Nemanja ispisao 1198.
Povrh svega toga, zemlja koju su Srbi tada poseli nije ni uzeta od Albanaca, nego od vizantijskih i romanskih vlasnika ili njihovoga zavisnog ili kakvog drugog, slobodnog ratarskog stanovništva.
Jedna opšta odredba Dušanovog Zakonika govori da nema posebnih i slobodnih vlaških ili albanskih teritorija: "Planine što su po zemlji Carstva mi, što su planine careve da su caru, a crkvene crkvama, a vlasteoske vlasteli".
Oblast Kosova i Metohije naseljena je Srbima još od njihovog dolaska u srednjobalkansko područje tokom 7. veka. Težnje prvih srpskih država, Raške i Duklje, bile su da okupe i organizuju plemena srpskog naroda prema njihovoj stvarnoj rasprostranjenosti. U 11. veku južnoslovenski ustanci su karakteristični jer zahvataju široku zonu od Dunava do Makedonije; Kosovo se tu javlja kao naročito aktivna oblast oslobodilačke borbe i sudara sa vizantijskom vlašću.
Pomeranje granica ka jugu ne može se posmatrati kao naseljavanje Srba na Kosovu, već kao ujedinjenje oblasti koje je već davno pre toga nastanjivao srpski narod. Stoga su neprihvatljiva i sasvim proizvoljna tvrđenja nekih albanskih pisaca da je "širenje srednjovekovne nemanjićke države prema jugu prouzrokovalo i etničko strujanje na Kosovu i Metohiji.
Predstava o etničkoj karti Kosova i Metohije u srednjem veku tu je sasvim pogrešna i netačna, kao što je u osnovi pogrešno omeđivanje srpskog etnikuma u ranom srednjem veku na teritoriji Raške države. Međutim, etnička stvarnost kosovske oblasti u srednjem veku kako sam Nemanja i njegovi sinovi i prvi biografi, Sava i Stefan, gledaju na pripojene teritorije, među kojima i na kosovsku oblast. U arengi Hilandarske povelje 1198. godine Nemanja veli da je, "obnovio svoju dedovinu i većma utvrdio" da je "podigao propalu svoju dedovinu i stekao", pa navodi šta je to stekao "od morske zemlje" "od Arbanasa", "od grčke zemlje".
Arbanaska zemlja je za njega samo Pilot, dok je kosovska oblast ovde predstavljena nazivom Lab sa Lapljanom i navedena u kategoriju "grčke zemlje". Isto to pominje Sava u žitiju despot Simeona: Nemanja je "obnovio dedovinu i većma utvrdio" i "podigao propalu svoju dedovinu i stekao" pojedine oblasti "od pomorske zemlje" "od Rabna" i od "grčke zemlje". Prema tome, kosovsko-metohijska oblast je u svesti i svedočanstvu prvih Nemanjića krajem 12. veka srpska zemlja, koja je to bila i pre nego što je otuđena nasiljem, te je pripajanje i sticanje ovih krajeva samo obnova, restitucija srpske baštine.
Osvrnimo se na istorijske izvore, u ovom slučaju srednjovekovnim srpskim poveljama, srpski karakter kosovske oblasti za razdoblje poslednjih godina 12. do kraja 14. veka je neosporno dokazan i nesumnjiv. To su sledeće povelje: Hilandarska Stefana Nemanje iz 1198, Žička Stefana Prvovenčanog oko 1220, Svetostefanska ili Banjska povelja kralja Milutina iz 1313-1318, Gračanička povelja kralja Milutina iz 1321-1322, Dečanska povelja kralja Stefana Dečanskog iz 1330, Aranđelska kralja Stefana Dušana iz 1348. Povelje sadrže bogate, određene i pouzdane podatke o starosrpskim imenima.
Neosporna je istorijska činjenica da se na širokom području Kosova i Metohije od ranog srednjeg veka do propasti srpske države čuva kontinuitet srpskog naroda te da su sve zemlje severozapadno, severno i severoistočno od linije Skadarskog jezero-Komovi-Prokletije-Šara bile naseljene homogenim srpskim stanovništvom. Sigurno je i to da je u osnovi kosovskog stanovništva ležao prvobitni sloj Srba, koloniziranih u razdoblju od 7. do 12. veka, a da se on u nemanjićkoj državi, u povoljnijim i mirnijim političkim, socijalnim i ekonomskim uslovima stalno osvežavao i umnožavao migracijama srpskog naroda sa raznih strana, pre svega iz raških i zetskih predela.
Uopšte se ne dovodi u pitanje srpski karakter cele oblasti, jer se ukupan procenat demografske zastupljenosti nesrpskog elementa kreće oko 2%, pa i to pretežno u zapadnim delovima kosovsko-metohijske oblasti, u planinskoj zoni.
Činjenica je da Arbanasi sve do novijeg vremena nisu nikada činili većinu stanovništva na Kosovu i Metohiji. Ni u vizantijskim izvorima nema pomena Arbanasa na današnjoj srpskoj teritoriji. Skoro sva toponimija na ovim prostorima je slovenskog odnosno srpskog porekla. Svi izvori pokazuju da su u prvim decenijama turske vlasti u ovom delu Srbije u ogromnoj većini živeli pravoslavni Srbi kakvo će stanje ostati sve do kraja 17. veka.